Aktywność darczyńców na świecie i w Polsce

Darczyńcy to zróżnicowana zbiorowość, obejmująca w poszczególnych pań-stwach od kilku do nawet 85% społeczeństwa. Zgodnie z wynikami największych dotychczas prowadzonych badań, realizowanych przez organizację Charities Aid Foundation (CAF) przy współpracy z Instytutem Gallupa, w skali globalnej w przekazywanie pieniędzy organizacjom trzeciego sektora było zaangażowane blisko 30%, a w wolontariat ponad 20% mieszkańców naszego globu²⁹⁰. Wykres 5.1

289 W Polsce od 2004 r. działa instytucja 1% należnego podatku dochodowego od osób fizycz-nych przekazanego organizacjom pożytku publicznego. Por. Departament Pożytku Publicznego, http://www.pozytek.gov.pl [dostęp 5.09.2015].

290 Badaniem zostały objęte reprezentatywne próby obywateli w wieku 15+ w 135 państwach, zamieszkałych przez 94% populacji świata. Por. The World Giving Index 2014, Charities Aid Foun-dation, www.cafonline.org [dostęp 7.01.2016].

zawiera także informacje o odsetku osób, które w miesiącu poprzedzającym badanie pomogły w inny, dowolny sposób osobie spoza rodziny i przyjaciół, niekoniecznie za pośrednictwem organizacji non profit.

Wykres 5.1. Odsetek osób zaangażowanych w pomoc nieznajomemu, przekazanie pieniędzy i wolontariat na świecie w latach 2009–2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie: The World Giving Index 2015, Charities Aid Foundation, www.cafonline.org [dostęp 7.01.2016].

Wysokie notowania w tej kategorii (ponad 48%) wskazują, że dobroczynność osób indywidualnych to pojęcie daleko szersze niż wspieranie działań organizacji trzeciego sektora. Jest to jednocześnie sygnał dla podmiotów non profit, że poten-cjał darczyńców indywidualnych jako grupy interesariuszy pozostaje wciąż jeszcze niewykorzystany.

Zgodnie z cytowanym badaniem mieszkańcy Polski zajęli 78. miejsce w rankingu, obejmującym 135 krajów. W 2014 r. przekazanie pieniędzy organizacjom non profit zadeklarowało 29% Polaków, co w tej kategorii pomocy stawia ich nieco poniżej światowej średniej (31%). Znacznie poniżej przeciętnej wypadło zaangażowanie w wolontariat (13% wobec średniej 21%), podczas gdy w pomoc nieznajomemu zaangażowało się więcej niż światowa średnia, bo 51% Polaków. Badania krajowe nie wskazują na istnienie wyraźnego kierunku zmian w obszarze wolontariatu, raportując wyższy niż w badaniach CAF poziom ok. 20%²⁹¹. Odnośnie do pomocy

291 Polskie organizacje pozarządowe 2015, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2015, http://

fakty.ngo.pl/files/fakty.ngo.pl/public/kondycja_2015/PolskieOrganizacje2015.pdf [dostęp 7.01.2016].

finansowej oraz rzeczowej aktywność Polaków w latach 2009–2013 wzrosła z 50%

do 74%, by w ostatnim badanym roku obniżyć się do 64% (wykres 5.2)²⁹².

Wykres 5.2. Odsetek osób, które przekazały pieniądze i dary rzeczowe organizacjom non profit w Polsce w latach 2009–2013

Źródło: opracowanie własne na podstawie: P. Adamiak, Zaangażowanie społeczne Polek i Polaków. Wolontariat, filantropia, 1% i wizerunek organizacji pozarządowych. Raport z badania 2013, Stowarzyszenie Klon/Jawor, 2014, http://civicpedia.ngo.pl/files/wiadomosci.ngo.pl/public/civicpedia/publikacje_okladki_LAST/20140407_

RAPORT_final.pdf [dostęp 15.09.2015]; M. Borowska, Filantropia 2013. W skali roku – liderzy, co miesiąc – maruderzy, Badania Społeczeństwa Obywatelskiego, http://civicpedia.ngo.pl/wiadomosc/949231.html [dostęp 5.09.2014]; B. Charycka, Wielu z nas, ale od wielkiego dzwonu – darowizny Polek i Polaków na rzecz NGO, Stowarzyszenie Klon/Jawor, http://fakty.ngo.pl/wiadomosc/1887687.html [dostęp 7.01.2016].

Rosnącej w latach 2009–2013 liczbie darczyńców powinien towarzyszyć wzrost całkowitej wartości przekazanych darów, lecz pośrednie dane uzyskane od podmiotów trzeciego sektora wskazały na istnienie niepokojącego trendu zmniejszania wielkości wsparcia. Zgodnie z ostatnimi dostępnymi danymi organizacje non profit w Polsce raportowały spadek udziału datków od darczyńców indywidualnych w swoich rocz-nych przychodach z 7% w 2011 r. do 4% w 2012²⁹³. Przy stabilnych wielkościach przeciętnych budżetów w analizowanych latach dane te sugerują zmniejszanie się puli funduszy pochodzących od darczyńców indywidualnych. W przywołanych

292 Wyniki badań polskich i międzynarodowych są nieporównywalne z uwagi na inne formu-łowanie pytań badawczych. P. Adamiak, Zaangażowanie społeczne Polek i Polaków. Wolontariat, filantropia, 1% i wizerunek organizacji pozarządowych. Raport z badania 2013, Stowarzyszenie Klon/Jawor, 2014, http://civicpedia.ngo.pl/files/wiadomosci.ngo.pl/public/civicpedia/publika-cje_okladki_LAST/20140407_RAPORT_final.pdf [dostęp 15.09.2015].

293 J. Przewłocka, P. Adamiak, J. Herbst, op.cit.; K. Kowalczuk, M. Feliksiak, Aktywności i doświadczenia Polaków w 2013 roku, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_017_14. PDF.

raportach polscy eksperci trzeciego sektora kładli nacisk na konieczność wdrażania przez polskie organizacje non profit zasad tworzenia długoterminowych relacji z darczyńcami oraz stosowania nowoczesnych narzędzi dialogu i współpracy²⁹⁴.

W trakcie analizy wyników polskich badań uwagę zwraca fakt, że duża część darczyńców przekazała wsparcie tylko raz w roku na rzecz funkcjonującego od wielu lat programu Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, zbierającej fundusze na ochronę zdrowia i ratowanie życia, przede wszystkim dzieci²⁹⁵. Choć odsetek osób, które wsparły organizacje non profit więcej niż jeden raz, rósł, w polskiej przestrzeni publicznej pojawiły się sugestie wypierania przez program WOŚP pro-pozycji innych organizacji non profit ze świadomości darczyńców. Konsekwencją tego zjawiska ma być brak innych działań charytatywnych ze strony darczyńców WOŚP, mających poczucie dobrze spełnionego, choć jednorazowego obowiązku²⁹⁶. Omówione we wcześniejszych częściach książki prawidłowości działań dobroczynnych skłaniają do odrzucenia podobnych przypuszczeń. Darczyńcy są motywowani nie tylko altruizmem (zgodnie z modelem dóbr publicznych), ale również własnymi, wewnętrznymi korzyściami (model konsumpcji prywatnej), co sprawia, że różne programy dobroczynne są postrzegane raczej jako propozycje komplementarne niż substytuty. Wyniki badań zarówno polskich, jak i zagranicznych jednoznacznie wskazują na fakt, że wśród osób, które choć raz zaangażowały się dobroczynnie, występuje wyższe prawdopodobieństwo dalszych działań niż wśród osób dotychczas biernych²⁹⁷. Z tej perspektywy obecność tak dużej grupy jednorazowych darczyńców jawi się jako potencjał, który organizacje non profit mogą umiejętnie wykorzystać.

Mając na uwadze opisane wyżej zjawisko przyciągania się działań dobroczynnych, można sformułować trzy wnioski natury zarządczej dla organizacji non profit:

• stosunkowo łatwiejsze jest pozyskanie darczyńców spośród osób mających wcze-śniejsze doświadczenia dobroczynne; organizacje dysponujące ograniczonym budżetem czy niemające doświadczenia w obszarze fundraisingu mogą na nich skupić swoje wysiłki; w Polsce istnieje duża grupa darczyńców jednorazowych, co stanowi szansę dla innych niż WOŚP podmiotów trzeciego sektora;

294 Organizacje dostają mniej pieniędzy, 13.03.2013, http://civicpedia.ngo.pl/wiadomosci/875942.

html [dostęp 5.09.2015]; B. Charycka, Wielu z nas, ale od wielkiego dzwonu – darowizny Polek i Polaków na rzecz NGO, http://fakty.ngo.pl/wiadomosc/1887687.html [dostęp 7.01.2016].

295 Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, www.wosp.org.pl [dostęp 7.01.2016].

296 A. Wójcik, Czy Orkiestra zniechęca do altruizmu?, „Polityka” 11.01.2012; E. Siedlecka, Polacy nie ufają organizacjom dobroczynnym. Ale cenią Orkiestrę Owsiaka i wrzucają do puszek, „Gazeta Wyborcza” 11.01.2014, http://wyborcza.pl/1,75478,15254951, Polacy_nie_ufaja_organizacjom_

dobroczynnym__Ale_cenia.html [dostęp 5.09.2015].

297 D. M. Van Slyke, J. L. Johnson, op.cit.; R. Boguszewski, op.cit.; D. Mirońska, Obraz współcze-snego darczyńcy w Polsce i na świecie. Implikacje dla marketingu, „Marketing i Rynek” 2011, nr 12, s. 7–15.

• komplementarne postrzeganie działań dobroczynnych przez darczyńców pozwala na kierowanie różnych ofert do tych samych odbiorców bez ryzyka efektu kanibalizacji; ponadto, z perspektywy całego trzeciego sektora w pełni zasadne są działania nastawione na współpracę, a nie konkurencję między organizacjami non profit;

• zdobycie pomocy finansowej lub rzeczowej od osób dotychczas biernych wiąże się z większym kosztem ze strony organizacji, niż ma to miejsce w przypadku już aktywnych darczyńców; warto jednak pamiętać o tym, że pozyskana osoba ma szanse uczestniczyć w więcej niż jednym programie, służąc wsparciem i wykazując się lojalnością w przyszłości, co czyni wysiłek podmiotu non profit wartym podjęcia; niemała, bo stanowiąca jedną czwartą społeczeństwa polskiego, grupa osób biernych stanowi dla organizacji duży potencjał, a obserwowany trend wzrostu aktywności dobroczynnej wśród osób prywatnych pozwala opty-mistycznie oczekiwać dalszego zwiększania ich zaangażowania; jednocześnie wagi nabiera utrzymanie satysfakcjonujących relacji z pozyskanymi darczyń-cami, który to proces powinien być istotnym punktem w cyklu fundraisin- gowym organizacji.

Wśród najczęściej wymienianych działań społecznych, które wspierali Polacy w 2013 r., znalazły się takie cele, jak pomoc chorym, ubogim, bezdomnym oraz dzieciom (19% ankietowanych), a także wspieranie osób dotkniętych skutkami klęsk żywiołowych (8%). Organizacje kościelne uzyskały poparcie 6% responden-tów, a organizacje zajmujące się ekologią oraz ochroną zwierząt – 5%²⁹⁸. Warto zauważyć, że najważniejsze dla Polaków cele dobroczynne są związane z doraźną pomocą (ang. relief). Działania skierowane na rozwój (ang. development), takie jak wspieranie przedsiębiorczości, nauki i kultury, nie spotkały się z dużym zaintereso-waniem. Przeprowadzone rok później badania podmiotów non profit potwierdziły zaobserwowane zjawisko – organizacje świadczące usługi socjalne, zaangażowane w pomoc społeczną i ochronę zdrowia otrzymywały darowizny od osób indywi-dualnych częściej niż podmioty zajmujące się kulturą, rozwojem lokalnym czy sportem²⁹⁹. Badania rynku amerykańskiego wskazują, że stosunkowo częściej celami rozwojowymi są zainteresowani darczyńcy należący do wyższych klas społecznych, o większych dochodach oraz wyższym wykształceniu³⁰⁰. W Polsce nie przeprowadzono podobnych badań, można się jednak spodziewać, że wraz ze wzrostem liczebności klasy średniej w naszym kraju również działania skierowane na rozwój zyskają

298 P. Adamiak, op.cit.

299 B. Charycka, op.cit.

300 USA 2010 Heart of the Donor Report, Russ Reid, Grey Matter Research & Consulting, www.

heartofthedonor.com [dostęp 2.10.2015].

na popularności. Obecnie jednak przedstawione dane stanowią istotny sygnał dla organizacji działających w obszarach innych niż pomoc społeczna, wskazując na bezwzględną potrzebę pracy na podstawie precyzyjnych, dopasowanych do potrzeb niszowych darczyńców programów fundraisingowych.