Analiza badań własnych

Przeprowadzono badanie eksploracyjne, które spełnia trzy główne cele: zaspokaja ciekawość badaczy, umożliwia zbadanie czy istnieje możliwość podjęcia szerszych badań w interesującym obszarze oraz pozwala na wypracowanie metod, które mo-głyby zostać wykorzystane w dalszych badaniach [20]. Kardynalnym zamierzeniem przeprowadzonego badania było pozyskanie opinii młodych osób na temat przemo-cy w rodzinie oraz stereotypów funkcjonująprzemo-cych w tym obszarze. Główny problem badawczy stanowiła próba odpowiedzi na pytanie czy wśród młodych osób funkcjonu-je stereotyp mówiący, iż przemoc wobec mężczyzn funkcjonu-jest problemem marginalnym. Aby ułatwić powyższe zadanie, sformułowano poniższe pytania szczegółowe:

• Czy według młodych ludzi najrzadziej ofiarą przemocy domowej jest mężczyzna?

• Czy występują różnice w reakcjach młodych ludzi na wiadomość o doznawaniu prze-mocy w zależności od relacji, jaka łączy badanych z mężczyzną – ofiarą przeprze-mocy?

• Jakie cechy osobowości są najczęściej przypisywane mężczyznom przez osoby młode?

Badaną grupę stanowiły osoby młode, w wieku od 18 do 30 lat, posiadające dostęp do Internetu. Zastosowano nieprobabilistyczny dobór próby, oparty na dostępności badanych, co oznacza, iż badanie to nie jest reprezentatywne, a wnioski z niego należy przyjmować z pewną dozą ostrożności [20]. Narzędziem badawczym była ankieta, zaś wykorzystana metoda to CAWI (Computer Assisted Web Interview).

W badaniu wzięło udział 355 respondentów, 79,7% z nich stanowiły kobiety, a 20,3% mężczyźni. Średnia wieku ankietowanych wyniosła 22,5 lat, przy czym 75%

z badanych miało nie więcej niż 24 lata (Q3 = 24). Przeważającą częścią grupy były osoby stanu wolnego – panny i kawalerowie (93,8%), zaś pozostałą część stanowiły osoby będące w związkach małżeńskich. Nieco ponad 66% stanowiły osoby z

wy-kształceniem średnim ogólnokształcącym albo technicznym, a pozostali posiadali ty-tuł licencjata lub magistra.

Ankietowani dokonali oceny mężczyzn pod względem ich cech osobowości. Każdy respondent miał możliwość wyboru wyszczególnionych cech zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, oraz mógł dopisać swoje propozycje. Według ankietowanych, męż-czyzna charakteryzuje się takimi cechami jak: umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach (61,4%), męskość (58%), zaradczość (54,6%), siła fizyczna (50,1%) oraz czułość (28,4%). Pozostałe cechy wybrane przez respondentów to: wesołość (24,7%), wyrozumiałość (15,7%), życzliwość (13,5%), otwartość (13,2%), empatia (11,2%), delikatność (9,8%) oraz skromność (4,5%). Pojawiły się również takie propozycje jak:

odpowiedzialny, pomocny oraz kreatywny. Negatywne cechy dostrzeżone przez ba-danych kreują mężczyznę jako osobę, która jest między innymi agresywna (56,3%), wulgarna (54,4%), brutalna (41,1%), zazdrosna (36,6%) oraz flegmatyczna (26,5%).

Pozostałe cechy zaznaczone przez badanych to: powolny (16,9%), wycofany (16,3%), niemiły (15,2%) oraz nieśmiały (12,1%). Zdaniem respondentów, mężczyźni bywają również pewni siebie, obojętni oraz egoistyczni.

W celu poznania opinii badanych poproszono ich o ułożenie własnego rankingu, kto według nich jest najczęściej ofiarą przemocy. Z pozyskanych danych uzyskano następującą klasyfikację: najczęściej ofiarą przemocy jest kobieta, następnie dziecko, osoba z niepełnosprawnością, osoba starsza, a najrzadziej mężczyzna. Autorki badania interesowało również jakiego rodzaju przemocy, zdaniem ankietowanych, najczęściej doświadczają mężczyźni. Udzielone odpowiedzi prezentują się następująco: prze-moc psychiczna (52,1%), ekonomiczna (13,5%) oraz fizyczna (11%) oraz przeprze-moc seksualna (0,8%). Według badanych, sprawca przemocy wobec mężczyzn jest osobą dominującą oraz silną psychicznie, jednak niekoniecznie silną fizycznie. W sytuacji, w której to kobieta lub dziecko jest ofiarą, dominujący rodzaj stosowanej przemocy to przemoc fizyczna – zarówno w przypadku kobiet (43,4%), jak i dziecka (53,5%).

W przeprowadzonym badaniu zapytano również czy zdaniem respondentów męż-czyzna może być ofiarą przemocy domowej. Odpowiedzi twierdzącej udzieliło 97,7%

ankietowanych. Wśród respondentów znalazły się osoby znające mężczyzn, którzy doświadczają lub doświadczali w przeszłości przemocy domowej (stanowiły one 24,8% wszystkich badanych).

Autorki interesowała także potencjalna różnica w reakcjach respondentów w za-leżności od stopnia zażyłości z mężczyzną będącym ofiarą przemocy. Najczęściej de-klarowanym zachowaniem w przypadku odkrycia, że przemoc jest stosowana wobec znajomego mężczyzny lub członka rodziny, jest bezpośrednia rozmowa z ofiarą prze-mocy (odpowiednio: 79,7% i 80,8%). Na rozmowę ze sprawcą przeprze-mocy zdecydo-wałoby się 49,3%, gdyby ofiarą był członek rodziny i o 20 punktów procentowych mniej, gdyby dotknęła znajomego. Różnice występują również w przypadku dekla-rowanej osobistej interwencji respondenta. Gdyby dotyczyła ona znajomego, zainter-weniowałoby 22,2%, zaś członka rodziny – 45,6%. Badani częściej powiadamialiby policję w przypadku członka rodziny (34,4%, znajomy: 27%). Jedynie 0,6% nic by nie zrobiło, gdyby przemoc dotknęła członka rodziny, zaś znajomego – 4,2%. Nierzadko reakcją respondentów byłoby powiedzenie komuś z otoczenia o sytuacji przemocowej (39,1% – znajomy, 38,3% – członek rodziny) oraz rozmowa z pracownikiem

socjal-nym (15,7% – znajomy, 13,5% – członek rodziny). W sytuacji, gdyby badani byli bezpośrednimi świadkami stosowania przemocy wobec mężczyzny, najczęściej zwra-caliby uwagę osobie stosującej przemoc (55,8%) oraz powiadomiliby policję (43,9%).

Brak reakcji zadeklarowało 11,5% respondentów.

Zdaniem respondentów mężczyźni doświadczające przemocy nie zgłaszają się po pomoc, ponieważ wstydzą się przed przedstawicielami służb lub instytucji (84,8%) oraz boją się reakcji otoczenia (79,4%). Znacznie rzadziej pojawiały się odpowiedzi takie jak: nie wiedzą, gdzie szukać pomocy (29%), nie chcą, żeby sprawca ponosił konsekwencje prawne (24,5%), czy boją się zemsty ze strony sprawcy (23,9%). Wśród wypowiedzi respondentów znalazły się następujące opinie: „boją się, że nie zostaną wzięci poważnie/zostaną wyśmiani, zamiast otrzymać pomoc/problem zostanie zba-gatelizowany”, „boją się wyśmiania a słyszałem o przypadkach policjantów, którzy tak właśnie traktowali mężczyzn zgłaszających na policję przemoc ze strony żony”.

Stosunkowo często padało również stwierdzenie, że „boją się uznania za niemęskich”.

Badani wyrazili swoje zdanie, co do najlepszego, ich zdaniem, miejsca na umiesz-czenie informacji o możliwościach pomocy dla mężczyzn doświadczających przemo-cy. Najczęściej wskazywali na plakaty na przystankach autobusowych (69%), bilbor-dy (47,9%), gazety lokalne (46,5%), tablice ogłoszeń w: Ośrodkach Zdrowia (41,7%), Ośrodkach Pomocy Społecznej (34,6%), Urzędach Gminy/Ratuszach (34,1%), a także na siłowniach (31,5%), w Urzędach Pracy (26,8%), pubach i kawiarniach (26,2%) oraz warsztatach samochodowych (25,3%). Zdaniem respondentów, najmniejsze re-zultaty dałoby umieszczenie ich w fitness clubach (11,3%).

Na koniec badania respondenci zostali poproszeni o oszacowanie, według własnego przeczucia, jaki procent mężczyzn z ogólnej liczby doznaje każdego z poszczególnych rodzajów przemocy przy uwzględnieniu faktu, iż według Rocznika Demograficznego z 2015 roku, w Polsce żyło 18 597 991 mężczyzn, o czym respondenci zostali poinfor-mowani [21]. Autorki podzieliły średnie arytmetyczne oszacowań ze względu na płeć respondentów. Zdaniem badanych najczęściej stosowanym rodzajem przemocy wobec mężczyzn jest przemoc psychiczna. Według kobiet, doświadcza jej 22,8% mężczyzn, według mężczyzn – 27,4%. Następna w kolejności jest przemoc ekonomiczna (14,1%

zdaniem kobiet, 18,4% zdaniem mężczyzn), przemoc fizyczna (odpowiednio: 13,4%

i 13,8%) oraz przemoc seksualna (odpowiednio: 6,7% i 5,1%). Dostrzec można, iż szacowane przez mężczyzn wartości są wyższe w przypadku przemocy psychicznej i ekonomicznej (o 4,6 i 4,3 punkty procentowe) a niższe, gdy odnoszą się do przemocy seksualnej (o 1,6 punktów procentowych).

Badanie eksploracyjne nie wymaga zakładania hipotez badawczych przed przystą-pieniem do jego realizacji, jednakże pozwala na sformułowanie tez w oparciu o wyni-ki. Na tej podstawie, autorki poczyniły następujące obserwacje:

1. Młodzi ludzie są świadomi tego, iż mężczyźni mogą być ofiarami przemocy domowej;

2. Zdaniem młodych ludzi główną przyczyną niezgłaszania się mężczyzn po po-moc, pomimo doświadczania przemocy, jest wstyd;

3. Cechy osobowościowe mają wpływ na postrzeganie ofiar przemocy – młodzi ludzie znacznie częściej postrzegają mężczyzn jako zaradnych, silnych fizycznie oraz agresywnych, brutalnych niż delikatnych, czułych czy nieśmiałych;

4. Występują różnice w reakcjach respondentów na przemoc w zależności od rela-cji łączących ich z mężczyzną-ofiarą przemocy;

5. Zdaniem młodych ludzi rodzaj przemocy, który jest najczęściej stosowany wo-bec mężczyzn to przemoc psychiczna;

6. Występują różnice w szacowaniu, jaki procent mężczyzn doznaje przemocy psy-chicznej, ekonomicznej i seksualnej w zależności od płci ankietowanych.

Należy mieć na uwadze, że każdy człowiek jest odrębną jednostką. Jednakże, w mniejszym bądź większym stopniu, ludzie posiadają podobne cechy osobowości.

Mężczyźni postrzegani są przez respondentów jako osoby, które radzą sobie w trud-nych sytuacjach oraz są męskie i zaradne. Co więcej, społeczeństwo często odbiera je jako jednostki agresywne, wulgarne czy brutalne. Obraz mężczyzny jako ofiary prze-mocy budzi wiele emocji, ponieważ opinia publiczna przedstawia mężczyzn jako płeć silną oraz ze skłonnością do zachowań o podłożu przemocowym, co wynika bezpo-średnio z przewagi siły fizycznej. Pomimo powyższego, młodzi ludzie dopuszczają myśl, iż przemoc może być stosowana wobec mężczyzn, którzy stają się ofiarami zja-wiska – najczęściej przemocy psychicznej, zaś najrzadziej seksualnej.

Można zauważyć również, że im bliższa relacja łącząca młodą osobę z mężczyzną będącym ofiarą przemocy domowej, tym reakcja na informację o tym jest bardziej intensywna i bezpośrednia. Najczęściej deklarowaną reakcją, nieróżniącą się w zależ-ności od relacji między mężczyzną a respondentem, jest rozmowa z ofiarą przemocy.

Problem niezgłaszania się mężczyzn po pomoc młodzi ludzie najczęściej tłumaczyli wstydem przed przedstawicielami służb albo instytucji oraz obawą przed reakcją otoczenia, zwłaszcza przed wyśmianiem i zbagatelizowaniem problemu. Informacje adresowane do mężczyzn – ofiar przemocy młodzi ludzie najchętniej umieściliby w miejscach ogólnodostępnych, takich jak przystanki autobusowe czy bilbordy.

4. Podsumowanie

Człowiek jest istotą społeczną, charakteryzującą się różnorodnymi potrzebami oraz indywidualnymi cechami, zarówno pozytywnymi, jak i negatywnymi. Jednakże, ce-chy nie zawsze odzwierciedlają prawdziwe piękno człowieka, ponieważ największa wartość jest w jego wnętrzu. Ocenianie przez pryzmat stereotypów, których podstawą są płeć, stan cywilny, status materialny czy nawet wygląd zewnętrzny może przyczy-nić się do krzywdy drugiego człowieka.

Zamiast oceniać, warto rozmawiać oraz poznawać ludzi. Dzięki temu, w sytuacji, kiedy dzieje się coś złego, mimo trudu oraz wstydu ofiary przemocy domowej potrafią przyznać się do tego, że dzieje się im krzywda. Co więcej, osoba – sprawca, mimo krzywd, jakie wyrządza drugiemu człowiekowi, również nie powinna pozostać sama.

Oczywiście, prawo powinno zawsze stać na straży podstawowych wartości i chronić ofiarę przemocy, a na sprawcę nakładać adekwatną karę. Warto jednak zastanowić się, co przyczyniło się do przejawów agresji przez sprawcę oraz postarać się mu po-móc, np. poprzez zastosowanie programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych.

Programy te stanowią element pomocniczy w procesie zmierzającym do zakończenia przemocy w rodzinie [11]. Przede wszystkim należy jednak podjąć odpowiednie kroki wobec ofiary.

Problem przemocy jest niezmiernie złożonym procesem, przyjmującym wiele form oraz rodzajów, niosącym ogromne konsekwencje dla zdrowia fizycznego oraz psy-chicznego. W zjawisku tym bardzo istotna jest profilaktyka, gdyż to właśnie ona może

zapobiec przemocy. Istotna jest również edukacja, która jest niezmiernie ważnym ele-mentem w życiu każdego człowieka, pozwalającym zrozumieć, a nie naznaczać osoby będące ofiarami przemoc. Edukacja również ma na celu nauczyć innych, że należy wysłuchać oraz pomóc osobie będącej w trudnej sytuacji życiowej, w szczególności, gdy ofiara przekonana jest, że znalazła się w sytuacji bez wyjścia. Osoba doświadcza-jąca zjawiska przemocy ma prawo do otrzymania pomocy uwzględniając jej nienaru-szalną godność osobistą, a także możność uzyskania lub pogłębienia wiedzy z zakresu zwalczania przemocy domowej [11]. Niemniej ważne jest obdarzenie ofiary przemo-cy ciepłem i zrozumieniem. Wyróżnione elementy mogą być bowiem impulsem do przerwania cyklu zjawiska przemocy, jak również podjęcia próby zmierzającej do dokonania zmian, które pozwolą na godne życie, przysługujące każdemu człowieko-wi. Oczywiście, ofiarowanie dobrego słowa, wsparcia oraz troski nie wyleczy ofiary.

Musi ona bowiem sama podjąć działania zmierzające do poprawy stanu zdrowia oraz wzmocnienia wiary we własne siły, utraconej w dużej mierze przez doświadczanie przemocy. Odzyskanie wiary w siebie przez ofiarę jest jednym z głównych warunków powrotu do prawidłowego stanu zdrowia psychicznego oraz fizycznego [22].

Literatura:

1. Chlewiński Z., Stereotypy: struktura, funkcje, geneza. Analiza interdyscyplinarna, [w:]

Chlewiński Z., Kurcz I. (red.), Stereotypy i uprzedzenia, Wydawnictwo Instytutu Psycho-logii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1992.

2. Mandal E., Podmiotowe i interpersonalne konsekwencje stereotypów związanych z płcią, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2004.

3. Czapka E., Stereotypy w badaniach socjologicznych, [w:] Bujnowska A., Szadura J. (red.), Stereotypy – walka z wiatrakami?, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2011.

4. Kilian M., Starość nie radość. Skutki stereotypizacji starszego wieku, [w:] Fidelus A.

(red.), Od stereotypu do wykluczenia, Wydawnictwo Uniwersytet Kardynała Stefana Wy-szyńskiego w Warszawie, Warszawa 2014.

5. Kurcz I., Zmiana stereotypów: jej mechanizmy i granice, [w:] Kofta M., Jasińska-Kania A.

(red.), Stereotypy i uprzedzenia. Uwarunkowania psychologiczne i kulturowe, Wydawnic-two Naukowe ,,Scholar’’, Warszawa 2001.

6. Zebrowitz L.A., Wygląd zewnętrzny jako podstawa stereotypizacji, [w:] Macrae C.N., Stangor Ch., Hewstone M. (red.), Stereotypy i uprzedzenia. Najnowsze ujęcie, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999.

7. Chodkowska M., Antyczne korzenie współczesnych stereotypów, [w:] Bujnowska A., Sza-dura J. (red.), Stereotypy – walka z wiatrakami?, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2011.

8. Stangor Ch., Schaller M., Stereotypy jako reprezentacje indywidualne i zbiorowe, [w:]

Macrae C.N., Stangor Ch., Hewstone M. (red.), Stereotypy i uprzedzenia. Najnowsze uję-cie, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999.

9. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. nr 180, poz. 1493).

10. Pastwa-Wojciechowska B., Psychopatia a przemoc – wybór, konieczność czy pokusa?, [w:] Wirkus Ł., Kozłowski P. (red.), Przemoc w rodzinie – ujęcie interdyscyplinarne, Ofi-cyna Wydawnicza ,,Impuls’’, Kraków 2017.

11. Mellibruda J., Przeciwdziałanie przemocy domowej, Instytut Psychologii Zdrowia PTP, Warszawa 2009.

12. Dyjakon D., Przemoc domowa. Czy można wybaczyć i być razem, Difin SA, Warszawa 2016.

13. Żółć J., Przemoc w rodzinie w ujęciu prawa karnego, [w:] Wirkus Ł., Kozłowski P. (red.), Prze-moc w rodzinie – ujęcie interdyscyplinarne, Oficyna Wydawnicza ,,Impuls’’, Kraków 2017.

14. Gumowska I., Skala i struktura zjawiska przemocy w rodzinie, [w:] Wirkus Ł., Kozłowski P. (red.), Przemoc w rodzinie – ujęcie interdyscyplinarne, Oficyna Wydawnicza ,,Impuls’’, Kraków 2017.

15. Makara-Studzińska M., Madej A., Przemoc wobec mężczyzn, ,,Hygeia PublicHealth’’

2015, nr 50(4), s. 581-588.

16. Cybulski M., Przemoc stosowana przez kobiety. Studium kryminologiczne, Oficyna Wy-dawnicza ,,Impuls”, Kraków 2014.

17. Regina C., Przemoc kobiet. Historia społecznego tabu, Świat Książek, Warszawa 2013.

18. Zając M., Procedura ,,Niebieskie Karty”. Realizacja zadań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, PRESSCOM, Wrocław 2012.

19. Przemoc w rodzinie, http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-w-rodzi-nie/50863,Przemoc rodzinie.html?fbclid=IwAR3Pfy9aTw7qfuxqNWDUgNvxphCS3et-ml1RDobaKsmRWovFNMGkK7VJUha8, [dostęp: 05.11.2019 r.].

20. Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

21. Rocznik Demograficzny 2016, GUS, Warszawa.

22. Herman J.L., Przemoc – uraz psychiczny i powrót do równowagi, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007.

Mężczyźni jako ofiary przemocy domowej – w świetle stereotypów

Streszczenie

W referacie poruszono kwestię stereotypów funkcjonujących w społeczeństwie i zwrócono uwagę na zjawisko przemocy domowej stosowanej wobec mężczyzn, ponieważ to jej dotyczy w dużej mierze ste-reotyp z zakresu przemocy w rodzinie. Przedstawiono krótką charakterystykę zjawiska, którą poszerzono o dostępne dane statystyczne. Uzupełnieniem poruszanej problematyki była analiza, przeprowadzonego przez autorki, badania eksploracyjnego na grupie osób w wieku od 18 do 30 lat. Celem badania było pozyskanie opinii młodych osób na temat przemocy domowej i stereotypów, które funkcjonują w tym obszarze. Głównym problemem badawczym, było znalezienie odpowiedzi na pytanie: czy wśród mło-dych osób funkcjonuje stereotyp mówiący, iż przemoc wobec mężczyzn jest problemem marginalnym.

Badane osoby m.in. dokonały oceny mężczyzn względem ich cech osobowości, zapytano ich również czy mężczyzna, może być ofiarą przemocy domowej. Autorki interesowało także, czy występuje różnica w reakcjach respondentów w zależności od stopnia zażyłości z mężczyzną będącym ofiarą przemocy oraz dlaczego ich zdaniem mężczyźni nie zgłaszają się po pomoc.

Słowa kluczowe: przemoc domowa, stereotyp, mężczyzna, ofiara przemocy

Men as victims of domestic violence – in the light of stereotypes

Abstract

The article concludes the issue of stereotypes functioning in the society and the attention was paid to the phenomenon of domestic violence to men, as the stereotype of domestic violence mainly cancers men.

The short characteristic of the phenomenon was presented and supplemented with statistic data. The supplementation of the presented problems is the analysis of exploratory research on a group of people aged 18-30 conducted by the authors. The aim of the research was to get young people’s opinion about domestic violence and stereotype, which functions in this area. The main research problem was to find the answer on the question: Do young people accept the stereotype that violence against men is a marginal problem. The examined persons made evaluation of men against their personality features, they were also asked if a man could be a victim of domestic violence. The authors also wanted to know if there was a difference in respondents’ answers depending on the degree of intimacy with men who were the victims violence and why in their opinion men do not ask for help.

Keywords: domestic violence, stereotype, a man, victims of domestic violence

Paulina Adamczyk