Badania własne

Indagacje zostały przeprowadzone w formie badania pilotażowego.

Badanie pilotażowe jest rodzajem badania wstępnego i ma na celu sprawdzenie, czasem wielokrotnie, całej procedury planowania badań, w szczególności przetesto-wanie i ocenę narzędzia, które ma być wykorzystane w badaniu zasadniczym np. py-tań w sondażu [6].

Kwestionariusze nie powstają gotowe, trzeba je kształtować, przystosowywać i ulep-szać w wyniku kolejnych nieudanych próbnych zastosowań. Każdy sondaż nasuwa wła-ściwe sobie problemy, a badania pilotażowe mają za zadanie pomóc nie tylko w for-mułowaniu pytań, ale również w takich kwestiach, jak ułożenie listu przewodniego, uporządkowania sekwencji zagadnień czy redukcji przypadków braku odpowiedzi [15].

Pilotować należy każde pytanie i każde ich rozmieszczenie, każdy zestaw i każdą skalę.

Podstawą przeprowadzanych badań pilotażowych były wywiad pogłębiony i ko-gnitywny. Pilotaż konwencjonalny, ze względu na to, że realizuje program minimum indagacji i posiada wady nie był realizowany⁷. W literaturze podkreśla się, że: „o pi-lotażu konwencjonalnym nie można powiedzieć, że jest techniką badawczą, czyli wzorem czynności ujętych w formie dyrektyw mówiących jak realizować badanie.

Realizacja badań w tej formie jest jedynie rekonstrukcją praktyki badawczej, niepo-siadającej metodologicznego uzasadnienia” [6].

Celem pilotażu pogłębionego jest wypróbowanie narzędzia badawczego (w przy-padku prezentowanych badań – kwestionariusza), które ma prowadzić do ustalenia:

1) Czy pytania w ankiecie przynoszą istotne odpowiedzi, tzn. przynoszą poszukiwane przez badacza jednostkowe informacje? 2) Czy można mieć zaufanie do tego, że uzy-skane informacje są prawdziwe, to znaczy czy odpowiedź jest nie tylko istotna, ale także trafna?

Pozwala on zatem również na zidentyfikowanie pytań niepoprawnych [15].

Wywiad kognitywny, w przeciwieństwie do zwykłego wywiadu, który koncentru-je się na tworzeniu kodowanych odpowiedzi na pytania, skupia się na przedstawie-niu procesów nimi wywołanymi. Współbieżne lub retrospektywne „głośne myślenie”

i/lub sondy są wykorzystywane do tworzenia raportów na temat myśli, które respon-denci mają w odpowiedzi na pytania ankiety lub bezpośrednio po nich. Celem jest ujawnienie procesów myślowych związanych z interpretacją pytania i uzyskaniem odpowiedzi. Te myśli są następnie analizowane w celu zdiagnozowania problemów z pytaniem [17].

7 Badania socjologiczne wśród metod i sposobów podnoszenia wartości narzędzia badawczego wskazują na następujące podstawowe techniki pilotażu: pilotaż konwencjonalny, pilotaż pogłębiony, wywiad ko-gnitywny i eksperyment. Ciekawym rozwiązaniem są programy komputerowe, pozwalające na analizę pytania pod kątem jego potencjalnych wad np. QUAID (Question Understanding Aid) [6]. Na razie nie ma polskich wersji takich programów, a jedyną formą pomocy przed-pilotażowej w zakresie funkcjonal-ności ankiety mogłaby okazać się strona surveylab.com (https://www.surveylab.com/pl/).

Istniejące w literaturze przedmiotu koncepcje zakładają, że pilotaż powinien być przeprowadzany na małej – liczącej 30-100 respondentów – nielosowej próbce. Dobór jednostek powinien być celowy, według kryteriów wskazanych przez badacza i do-pasowanych do specyfiki każdego projektu. Próba natomiast powinna być reprezen-tatywna typologicznie, przedstawiciele każdej kategorii społecznej powinny znaleźć w niej swój udział [7].

Badania pilotażowe przeprowadzono na grupie 52 osób.

Przebadano 23 mężczyzn i 29 kobiet, w wieku 23-90 lat, o różnym statusie mate-rialnym.

W ankiecie pytano o:

• miesięczne zarobki/kwotę emerytury,

• wykonywaną aktualnie pracę i wykonywane poprzednio prace,

• wykształcenie, o to:

• czy aktualnie wykonywana praca związana jest z wykształceniem,

• czy osoba cierpi na przewlekłe choroby,

• czy osoba ma w rodzinie kogoś, kto jest przewlekle chory lub cierpi na zaburze-nia zdrowotne, w tym psychiczne,

• czy osoba jest introwertykiem czy ekstrawertykiem,

• czy osoba kiedykolwiek była ofiarą przestępstwa,

• czy osoba czuje się bezpiecznie,

• czego najbardziej w życiu boi się osoba i czy ją to ogranicza w jakikolwiek sposób,

• czy odczuwa lęki (jakie?),

• czy i kiedy odczuwa strach,

• czy osoba odczuwa strach skupiony,

• czy osoba odczuwa strach nieukształtowany,

• czy często się stresuje i jak radzi sobie ze stresem.

Wyniki przeprowadzonych badań pilotażowych wykazały, że na mniej uczucia lęku i strachu przed przestępczością wykazują osoby w wieku 35-50 lat, mężczyźni, z wykształceniem wyższym, o wysokim statusie materialnym, stabilnej sytuacji zawo-dowej, wykonującym pracę w zawodzie, zdrowi, ale ze skłonnościami do zachowań przywódczych, ekstrawertycy, bezstresowi lub radzący sobie ze stresem. Większość z tych osób w przeszłości były ofiarami przestępstw (kradzieże, włamania do miesz-kania), jednak nie wskazywały na odczuwanie strachu nieukształtowanego.

Grupą ludzi o największej ilości lęków i występowania częstego strachu zarówno nieukształtowanego, jak i skonkretyzowanego, stanowią kobiety, w przedziale wieko-wym 35-45, pracujące w przeważającej części w zawodzie, z wykształceniem wyż-szym, o niestabilnej sytuacji zawodowej i średnim lub niskim statusie materialnym.

Osoby te również były w przeszłości ofiarami przestępstw (najczęściej kradzieży), przeważnie zdrowe, szybko jednak stresujące się, a źródeł stresu upatrujące głównie w możliwości utraty pracy i tym samym źródła finansowania.

Przeprowadzone badanie pilotażowe przyniosło oczekiwane rezultaty w postaci dostarczenia informacji o wadliwości części pytań w kwestionariuszu oraz o braku pytań, które są istotne z punktu widzenia badanego tematu,

a poczucie bezpieczeństwa jednostki – badanie pilotażowe

W indagacjach naukowych nie można zakładać, że wiemy jak postąpią respon-denci. Jeśli pojawiają się wątpliwości co do sondażu, który chcemy przeprowadzić, badania pilotażowe są niezbędne.

Należy pamiętać, że interpretacja wyników uzyskanych za pomocą wywiadów kognitywnych musi też uwzględniać fakt, że dane uzyskuje się na drodze procesu interrogacji, który znacząco odbiega od warunków realizacji wywiadu w badaniu za-sadniczym [5]. Dlatego też badania wstępne mogą w swoich wynikach różnić się od badań właściwych.

W empirycznych publikacjach naukowych rzadko można odnaleźć informację mó-wiącą o tym, czy pilotaż został przeprowadzony, za pomocą jakich metod i z jakim skutkiem [19]. Dlatego też jako niezbędne do przeprowadzenia badań na skalę ogól-nopolską, dotyczącą strachu nieukształtowanego i skonkretyzowanego przed przestęp-czością, okazały się przeprowadzone badania pilotażowe.

4. Wnioski

Strach i lęk są nieodłącznymi elementami życia człowieka, jednak nieustający nie-pokój może destabilizować jednostkę, naruszając jej poczucie bezpieczeństwa.

Skonkretyzowany strach przed przestępczością odczuwa prawie każdy człowiek.

Poczucie nieukształtowanego strachu łączy się z pewnymi dodatkowymi czynnikami takimi jak np. osobowość, sytuacja społeczna osoby, stan zdrowia. Są osoby, które nieustannie odczuwają lęk związany ze zjawiskiem przestępczości. Jego nadmierne doświadczanie dezorganizuje jednostkę, prowadząc m.in. do ciągle odczuwanego stre-su. A nieumiejętnie radzenie sobie ze stresem może człowieka zabić. Ludzie próbują w różny sposób radzić sobie ze stresem, w tym sięgając np. po alkohol, leki uspoka-jające lub przeciwdepresyjne. To wszystko czyni z człowieka ofiarę, nie będąc ofiarą sensu stricto.

Bezpieczeństwo osób powinno być zagwarantowane i monitorowane przez pań-stwo, ale przede wszystkim to sam człowiek musi zadbać o swój wewnętrzny spokój i stan, w którym lęk i strach pojawiać się będą w uzasadnionym przypadku, nie zakłó-cając przy tym funkcjonowania jednostki.

Strach przed przestępczością może być tak samo szkodliwy jak samo przestępstwo.

Skutki strachu, zarówno nieukształtowanego, jak i skonkretyzowanego mogą zakłócić poczucie jedności społeczeństwa i zniszczyć jego wizerunek.

Literatura:

1. Barrow G. M, Smith P. A., Aging, ageism and Society, West Publishing Company, 1979, s. 243.

2. Brillon Y., Victimization and fear of crime among the elderly, Butterworths Inc., Toronto 1987, s. 61-64.

3. Chwast A.A., Jałoszyński J., Strach – narzędzie przemocy w rękach terrorystów, Wyższa Szkoła Policji, Szczytno 2017, s. 79-80.

4. Czupryński A., Wiśniewski B., Zboina J., Bezpieczeństwo. Teoria-Badania-Praktyka, Wy-dawnictwo CNBOP-PIB, Warszawa 2015, s. 13.

5. Czupryński A., Bezpieczeństwo w ujęciu aksjologicznym, [w:] Bezpieczeństwo na lądzie, morzu i w powietrzu w XXI wieku, Zboina J. (red.), Wyd. CNBOP-PIB, Józefów 2014, s. 11.

6. Graesser A.C., Cai Z., Max M., Louwerse M.M., Daniel F., Question Understanding Aid (QUAID): A Web Facility That Tests Question Comprehensibility, The Public Opinion Quartetly, tom 70, nr 1, 2006, s. 3-22.

7. Grzeszkiwicz-Radulska K., Metody badań pilotażowych, [w:] Kubiak A. (red.), Warsztat badawczy – wybrane problemy metodologiczne, Acta Universitatis Lodziensis. Foila So-ciologica, nr 42, 2012.

8. Hołyst B., Bezpieczeństwo. Ogólne problemy badawcze, PWN, Warszawa 2014, s. 10.

9. Hołyst B., Bezpieczeństwo społeczeństwa, PWN, Warszawa 2015, s. 438.

10. Karwowski A. (red.), Leksykon PWN, Warszawa 1971, s. 620.

11. Kufel-Orłowska J., Kryminologiczna i wiktymologiczna ocena ageizmu, Praca doktorska, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2015, s. 121-126.

12. Leszczyński M. (red.), Bezpieczeństwo w wymiarze lokalnym. Wybrane obszary, Difin, Warszawa 2016, s. 11.

13. LeDoux J., Lęk. Neuronauka na tropie źródeł lęku i strachu, Copernicus Center Press, Kraków 2017, s. 29.

14. Lomax F., Criminal victimization of the elderly: The physical and economic consequenc-es, Gerontologist, nr 18, 1978, s. 338-349.

15. Lutyńska K., Wywiad kwestionariuszowy. Przygotowanie i sprawdzanie narzędzia badaw-czego, Ossolineum, Wrocław 1984, s. 59.

16. McMurray L., The Criminal Victimization of The Elderly, Institute for Urban Affairs and Reseach, Hovard University, Washington.

17. Oppenheim A.N., Kwestionariusze, wywiady, pomiary postaw, tłum. S. Amsterdamski, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2004.

18. Ostaszewski P., Lęk przed przestępczością, Wolters Kluwer, Warszawa 2014, s. 12.

19. Presser S., Couper M.P., Lessler J.T., Martin E., Martin J., Rothgeb J.M., Singer E., Me-thods for Testing and Evaluating Survey Questions, Public Opinion Quarterly, Volume 68, Nr 1, 2004, s. 109-130.

20. Presser S., Couper M.P., Lessler J.T., Martin E., Martin J., Rothgeb J.M., Singer E. (2004), Methods for pretesting and evaluating survey questions, Public Opinion Quarterly, tom 68, nr 1, s. 109.

21. Wojtaszczyk K.A., Materska-Sosnowska A., Bezpieczeństwo państwa. Wybrane problemy, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2009, s. 18.

a poczucie bezpieczeństwa jednostki – badanie pilotażowe

Lęk oraz nieukształtowany i skonkretyzowany strach przed przestępczością a poczucie bezpieczeństwa jednostki – badanie pilotażowe

Streszczenie

Lęk i strach przed przestępczością wynikający z braku poczucia bezpieczeństwa są przedmiotem badań i dyskursu naukowego od ponad 40 lat. Niemniej jednak zjawisko to jest niezmiernie dynamiczne i zmie-nia się wraz ze zmianą m.in. stosunków społecznych, postępu technicznego lub sytuacją polityczną.

Celem opracowania jest zaprezentowanie podstawowych opinii, uzyskanych na podstawie wyników ba-dań pilotażowych, dotyczących strachu skonkretyzowanego i nieukształtowanego przed przestępczością.

Celem pracy jest również podkreślenie wartości naukowej badań pilotażowych, które są postrzegane jako najmniej naukowy aspekt badań sondażowych.

Słowa kluczowe: lęk, nieukształtowany strach, skonkretyzowany strach, bezpieczeństwo jednostki, badania pilotażowe

Anxiety and formless and concrete fear of crime and sense of security of the individual – pilot study

Abstract

Anxiety and fear of crime resulting from insecurity have been the subject of research and scientific discourse for over 40 years. Nevertheless, this phenomenon is extremely dynamic and changes with the change, among others social relations, technical progress or political situation.

The aim of the study is to present the basic opinions obtained on the basis of pilot studies on concrete fear and formless fear against crime.

The aim of the work is also to emphasize the scientific value of pilot studies, which are perceived as the least scientific aspect of the survey.

Keywords: anxiety, formless fear, concrete fear, individual safety, pilot study

Urszula Walczak, Katarzyna Karita

Wybrane psychospołeczne aspekty przemocy domowej