Kobiety uchodźczynie jako ofiary przemocy seksualnej i kulturowej. Zarys zjawiska i formy przeciwdziałania
5. Przeciwdziałanie przypadkom SGBV
Skuteczne przeciwdziałanie przemocy wobec migrantek przymusowych, jak wspo-mniałam już wcześniej, wymaga zorganizowanego i systematycznego działania wie-lu skonsolidowanych wspólnym celem instytucji krajowych i międzynarodowych.
Zmiany systemowe, których nieodzownym elementem jest przygotowanie jurysdyk-cyjne i administrajurysdyk-cyjne, w przypadku Polski, są już od kilku lat mocno zaawansowa-ne i wydają się zmierzać w odpowiednim kierunku. Profilaktykę anty-przemocową w odniesieniu do cudzoziemek ogólnie można podzielić na trzy rodzaje, ze względu na sposoby oddziaływania: prawne (tworzenie i egzekwowanie adekwatnych przepi-sów); społeczne (informowanie o prawach, zapewnianie wsparcia, prowadzenie kam-panii zachęcających do ujawniania przypadków przemocy); kulturowe (ingerowanie w zwyczaje, tradycje i praktyki dopuszczające przemoc, negowanie przyzwolenia na przemoc wobec kobiet, zachęcanie do zmiany kulturowych wzorów zachowań i prze-mian mentalności dopuszczającej supremację jednej części społeczności nad inną).
Elementami wdrażania efektywnych metod zapobiegania i zwalczania przemocy wo-bec kobiet, wypracowanymi przez różne instytucje są: wczesne rozpoznawanie; każ-dorazowe reagowanie; zapewnianie wsparcia ofiarom i ich bliskim (zwłaszcza dzie-ciom) bez względu na etap postępowania legalizacji pobytu (procedury uchodźczej);
informowanie cudzoziemek o możliwościach szukania pomocy oferowanej w Polsce;
monitorowanie ośrodków i placówek, w których przebywają cudzoziemcy [por. 2: 35-37, 47: 39-41].
Niezależnie od kroków podjętych w celu zapewnienia bezpieczeństwa kobiet, nie milkną dyskusje dotyczące efektywnych społecznie modeli recepcji cudzoziemców.
Od dłuższego już bowiem czasu każdą niemal debatę publiczną na temat obecności uchodźców w Polsce dominują jawnie zgłaszane wątpliwości na temat skutecznych strategii ich adaptacji i akulturacji. Wśród najczęstszych kwestii polemicznych w od-niesieniu do przeciwdziałania przemocy wobec migrantek oraz zapewnienia im sku-tecznej ochrony przed przemocą domową przewija się kilka symptomatycznych wąt-ków. Zasadniczo wynikają one z obawy, czy Polskę stać na pomaganie wszystkim cudzoziemkom uciekającym ze swoich krajów przed przemocą oraz czy mamy mo-ralne prawo interweniowania w każdym przypadku. Niepewność ta niewątpliwie ma materialne i pragmatyczne pobudki, jednak nie do końca tłumaczy towarzyszący jej
dyskomfort. Ten bowiem wyrasta z idei relatywizmu kulturowego i jej potocznej inter-pretacji zakładającej, że każda kultura ma prawo do samostanowienia i powinna być interpretowana w szerszym kontekście znaczeniowym własnych wzorów zachowań35. W tym przypadku odnosi się to do określonych zwyczajów i tradycji, przez zachodnią cywilizację interpretowanych jako formy przemocy. Przy zastosowaniu zaś techni-ki relatywizowania mogą się one objawić, jako mniej opresyjne niż w subiektywnej i etnocentrycznej normatywności kulturowej są postrzegane. Choć zdaję sobie spra-wę, że trudno czasami przyjąć taką perspektywą argumentacyjną, to jako antropolog i psycholog międzykulturowy czuję się zobowiązana ją dostrzegać. Kilkakrotnie też sygnalizowałam w swoich publikacjach niebezpieczeństwa, jakie niesie z sobą bezre-fleksyjne stosowanie tego podejścia [48].
Wyrazem sceptycyzmu wobec arbitralnej ochrony migrantek przed przemocą są natomiast głosy powątpiewających, czy postawa taka jest zgodna z ogólnymi wytycz-nymi w sprawie pomagania cudzoziemcom. W domyśle chodzi tutaj o zobowiązanie do udzielenia ochrony międzynarodowej wszystkim potrzebującym bez różnicowania ich ze względu na płeć, klasę społeczną, poniesione szkody i cierpienia. Wniosek ten wydaje się jednak łatwy do odparcia przy kilku założeniach. Po pierwsze, w przypad-ku ofiar przemocy (niezależnie czy dotyczy ona mężczyzn czy kobiet), mamy często do czynienia z różnymi formami pospolitego przestępstwa. Jako takie zaś, powinny być one sądzone zgodnie z obowiązującymi w danym państwie przepisami karnymi.
Po drugie, co uwzględnia także Konwencja CAHVIO, w szczególnych i uzasadnio-nych przypadkach postępowania związane z legalizacją pobytu i przyznaniem ochro-ny międzynarodowej, powinochro-ny być rozdzielone od inochro-nych spraw sądowych; w tym przypadku, odrębnie rozpatrywane niż te z tytułu sprawstwa przemocy i pospolitych przestępstw.
Część opinii publicznej zgłasza też obiekcje do tego, czy można „przymusem”, w znaczeniu wbrew czyjejś woli, pomagać ofiarom przemocy. Dywagacje te dotyczą przypadków – nierzadkich – gdy migrantki w obawie przed konsekwencjami wycofują się ze składanych zeznań lub upraszają, aby tego w ich imieniu nie robić. Bywa, że nawet w sytuacjach, gdy zajście zmusza do interwencji policji lub służb medycznych, kobiety nie chcą obwiniać swoich mężów i partnerów, gdy to oni są sprawcami prze-mocy. W takich przypadkach, w myśl obowiązujących przepisów, incydent powinien być formalnie odnotowany w formie notatki służbowej, niekoniecznie jednak proce-dowany dalej z tytułu przemocy domowej.
Największe kontrowersje wzbudzają jednak zgłaszane czasami przez działaczy or-ganizacji pozarządowych oraz samych migrantów uwagi dotyczące nierespektowa-nia przez reprezentantów państwa przyjmującego norm kulturowych cudzoziemców osiedlonych w ich kraju. Sporne emocje wywołuje zwłaszcza kwalifikowanie tych
35 Teza „relatywizmu kulturowego” sprowadza się w uproszczeniu do założenia, że „wyraża on ideę, iż wszelkie wierzenia i praktyki innych społeczności, są najlepiej rozumiane w kontekście tych poszczególnych kultur, w których występują” [49: 98]. Względność wytworów i norm kulturowych to temat sięgający genezą do podwalin formowania się współczesnej antropologii kulturowej, a pogląd ten łączony jest często z argumentem, że ponieważ wszystkie kultury są żywotnymi adaptacjami (do stanu natury), to w takim samym stopniu zasługują na szacunek. Dlatego też nie powinny być wystawiane na negatywne i oceniające osądy ze względu na swoje praktyki, wartości i znaczenia przez osoby z zewnątrz, gdyż to prowadzi bezpośrednio do etnocentryzmu [50].
przypadków jako mniej lub bardziej dosłownych form przemocy (symbolicznej, kultu-rowej, instytucjonalnej). Najczęściej chodzi tutaj o odmienne podejście do wychowa-nia dzieci oraz sprawowawychowa-nia nad nimi opieki i kontroli. O tym, że nie zawsze dotyczy to oczywistych i jednoznacznie pojmowanych kwestii przekonali się również polscy emigranci, co obiło się głośnym echem w mediach i spowodowało działania na naj-wyższych szczeblach państwa36.
6. Podsumowanie
Opisane w artykule trudności w realizacji podstawowych form ochrony migrantek przymusowych przed przemocą i jej skutkami to „szczyt góry lodowej”, jaką stanowią globalne wyzwania związane ze skalą przemocy wobec kobiet i dzieci. Pokazują one jednak na czym polega specyfika zagadnienia określanego mianem SGBV, zwłaszcza w kontekście migrantek przymusowych, które opuściły kraj pochodzenia i poszukują ochrony w innym państwie. Nie tylko, że stają się one wtórnie łatwym obiektem ataków i nadużyć to narażone są na liczne trudności psychologiczne i adaptacyjne. Sprawiają one, że ich położenie jest wyjątkowo trudne i nie zawsze są zdolne samodzielnie wal-czyć o siebie i swoje potomstwo oraz dochodzić własnych praw. Bez odpowiedniej po-mocy oferowanej przez profesjonalne środowisko (psychologów, prawników, pracowni-ków socjalnych) skazane są nierzadko na smutną egzystencję i wykluczenie społeczne.
Podstawowym warunkiem przywrócenia im godności jest gwarancja ochrony prawnej.
Choć przytoczone w poprzednim podrozdziale wątpliwości związane z metodyką przeciwdziałania przemocy, niektórym mogą wydawać się błahe, to generują dyle-maty, których do błahych i łatwych do rozstrzygnięcia zaliczyć nie można. Wiedzą o tym praktycy na co dzień pracujący z cudzoziemcami. Nie tylko, że powstają one na styku prawa, etyki i moralności, to ponadto wymagają uwzględnienia kwestii róż-nic kulturowych i niejednoznaczności aksjologicznej. Pokazują również, że sposób podejścia do tak zdawałoby się uniwersalnych kwestii, jak autonomia osobista, samo-stanowienie i poczucie bezpieczeństwa, skutkuje realnymi konsekwencjami w postaci nierówności społecznych i dyskryminacji grup nieuprzywilejowanych. Sprawdzoną taktyką zapobiegania nadużywaniu siły i przemocy (fizycznej, psychicznej i każdej innej) wobec jednostek słabszych – zwłaszcza tych, którym własne państwo nie gwa-rantuje ochrony – wydaje się być zbiorowa solidarność i skutecznie działające prawo egzekwujące sprawiedliwość. W kwestii przemocy wobec kobiet i przemocy domowej próbą realizacji koncepcji legislacyjnej, o jak najszerszym międzynarodowym i tran-sgranicznym zasięgu, było właśnie stworzenie Konwencji CAHVIO. Jednomyślność państw-sygnatariuszy w interpretowaniu jej wykładni z założenia miała chronić tę cześć populacji, która najbardziej narażona jest na skrzywdzenie.
Pozostaje więc żywić nadzieję, że opinia wyrażona przez prawnika z Instytutu Ks.
Piotra Skargi37, kontestującego ratyfikację przez Polskę Konwencji Stambulskiej jest przejawem marginalnego aktywizmu i nie odzwierciedla poglądów szerszego ogó-łu społeczeństwa. W wywiadzie udzielonym dziennikarzom dowodził on bowiem, że
36 Problem „nadopiekuńczego” działania systemów pomocy rodzinie, na przykładzie Barnevernetu w Norwegii, był przez wiele miesięcy dyskutowany w polskich mediach. Przyczyną były głośne sprawy odbierania cudzoziemskim rodzinom dzieci, co dotknęło również Polaków. Proceder ten został szczegółowo zbadany i opisany w reporterskiej książce Macieja Czarneckiego [51].
37 Pełna nazwa organizacji będącej równocześnie fundacją brzmi: Stowarzyszenie Kultury Chrześcijańskiej im. Ks. Piotra Skargi oraz Instytut Edukacji Społecznej i Religijnej.
„dla polskich rodzin nie jest priorytetem np. to, komu polskie władze będą udzielać, a komu odmawiać azylu z artykułu dotyczącego przemocy domowej” [33]. W prze-ciwnym bowiem razie z niepokojem można by spoglądać w przyszłość kraju, który do niedawna kojarzony był z hasłami wolności i solidarności, a obecnie takimi wypowie-dziami próbuje dowieść, że jego największymi atutami, są brak empatii i ksenofobicz-na krótkowzroczność.
Literatura:
1. Gaanderse M., Valasek K. (red.), The Security Sector and Gender in West Africa: A Survey of Police, Defence, Justice and Penal Services in ECOWAS States, Publ. DCAF, Geneva 2011.
2. Pajura M. (opr.), Przybysławska, K. (red.), Raport: Przemoc seksualna i przemoc ze względu na płeć w ośrodkach dla osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy 2012-2014, Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć, Kraków 2014.
3. Konwencja Genewska (1951), Konwencja Dotycząca Statusu Uchodźców sporządzo-na w Genewie dnia 28 lipca 1951 r. (Dz.U. z dnia 20 grudnia 1991 r.), https://amnesty.
org.pl/wp-content/uploads/2016/04/Konwencja_Dotyczaca_Uchodzcow.pdf, [dostęp:
16.01.2016].
4. HFHR (The Helsinki Foundation for Human Rights), Program Spraw Precedensowych, http://www.hfhrpol.waw.pl/precedens/, [dostęp: 10.04.2013].
5. Markey T., Westernized Women? The Construction of Muslim Women’s Dissent in U.S.
Asylum Law, UCLA Law Review, 2017, https://www.uclalawreview.org/westernized-wo-men-the-construction-of-muslim-womens-dissent-in-u-s-asylum-law/,
[dostęp: 26.02.2019].
6. Women’s Issues between westernization and Islam, 2012 www.islamweb.net/emainpage/
index.php?page=articles&id=149134; [dostęp: 25.06.2017].
7. Tyseley ‚honour killing’ father jailed for blaze murder, 2013, https://www.bbc.com/news/
uk-england-birmingham-24746821, [dostęp: 23.03.2016].
8. IKWRO (Iranian and Kurdish Women Right’s Organization), Nearly 3000 Cases Of ‘Hon-our’ Violence Every Year In The UK, 2011,http://ikwro.org.uk/2011/12/nearly-3000-cases-of-honour-violence-every-year-in-the-uk/, [dostęp: 24.05.2017].
9. Ercan S., Same Problem, Different Solutions: The Case of »Honour Killing« in Germany and Britain, [w:] Gill A.K., Strange C., Roberts K. (red.), »Honour« Killing and Violence.
Theory, Policy and Practice, Palgrave Macmillan, London 2014, s. 199-218.
10. Fricker M., Powerlessness and Social Interpretation, Episteme: A Journal of Social Epis-temology, 3 (1-2), 2006, s. 96-108.
11. Wetherell M., Edley N., Gender Practices: Steps in the Analysis of Men and Masculini-ties, [w:] K. Henwood, Ch. Griffin, A. Phonix (red.), Standpoints and Differences: Essays in the Practice of Feminist Psychology, Sage Publ., London 1998, s. 165-173.
12. Berman S.L., Montgomery M.J., Problematic Identity Processes: The Role of Identity Distress, Identity. An International Journal of Theory and Research”, 14 (4), 2014, 241-245, doi.org/10.1080/15283488.2014.944700, [dostęp: 27.07.2008].
13. Fricker M., Epistemic Injustice: Power and the Ethics of Knowing, Oxford University Press, Oxford 2007.
14. Kuźma I., Antropologia przezwyciężająca hermeneutyczną niesprawiedliwość. Z badań w schronisku dla bezdomnych kobiet, Lud, 97, (2013), s. 133-154.
15. Czerniejewska I., Kość-Ryżko K., Złudny status – status uchodźcy. Wpływ zastanych regu-lacji prawnych na ludzkie losy na przykładzie uchodźców w Polsce, [w:] M. Ząbek (red.), Obywatelstwo na progu XXI wieku. Konteksty prawne i kulturowe, Wyd. Instytut Etnolo-gii i AntropoloEtnolo-gii Kulturowej UW, Biuro Krajowe UNHCR w Polsce, Warszawa 2013, s. 207-227.
16. Goffman E., Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości, Gdańskie Wydawnictwo Psycho-logiczne, Gdańsk 2015.
17. Bem D.J., Self-perception theory, [w:] L. Berkowitz (red.), Advances in Experimental Social Psychology, Academic Press, New York and London 1972, s. 1-66.
18. Goldstein N.J., Cialdini R.B., The spyglass self: A model of vicarious self-perception,
„Journal of Personality and Social Psychology”, 92(3), 2007, s. 402-417.
19. Reynolds J., Wetherell M., The discursive climate of singleness: the consequences for women’s negotiation of a single identity, Feminism & Psychology, 13 (4), 2003, s. 489-510.
20. Kodeks Karny, Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r., Dz.U. 1997 Nr 88 poz. 553, http://prawo.
sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19970880553/U/D19970553Lj.pdf, [dostęp:
22.05.2019].
21. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, z dnia 29 lipca 2005 r., Dz.U. 2005 Nr 180 poz. 1493, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20051801493/U/
D20051493Lj.pdf, [dostęp: 22.05.2019].
22. Ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP z dnia 12 grudnia 2013 r., Dz. U. z 2013 r. poz. 1650, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/
WDU20130001650/T/D20131650L.pdf, [dostęp: 22.05.2019].
23. Ustawa z dnia 21 lutego 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem da-nych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich dada-nych oraz uchylenia dyrek-tywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych), Dz. U. 2019 poz. 730, http://
prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190000730, [dostęp: 22.05.2019].
24. Materiały Informacyjne Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania, p://www.rowne-traktowanie.gov.pl, [dostęp: 14.05.2018].
25. CEDAW, Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, przy-jęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 18 grudnia 1979 r., Dz.U.82.10.71 z dnia 2 kwietnia 1982, http://karat.org/cedaw/index.php?group_
id=1&id=37, [dostęp: 15.05.2018].
26. Merry S.E., Human Rights and Gender Violence: Translating International Law into Lo-cal Justice, University of Chicago Press, Chicago 2006.
27. Słubik K., Ochrona migrantek przed przemocą w Polsce i wybranych krajach Unii Euro-pejskiej. Analiza porównawcza, [w:] W. Klaus (red.), Bezpieczny dom? Przemoc fizyczna i symboliczna wobec uchodźczyń i uchodźców, Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Warszawa 2014, s. 11-101.
28. CAHVIO, Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, sporządzona w Stambule dnia 11 maja 2011 r., Dz.U. 2015 poz.
961, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20150000961/O/D20150961.
pdf, [dostęp: 22.05.2019].
29. Banasiuk J. (red.), Czy Polska powinna ratyfikować. Konwencję Rady Europy o zapobie-ganiu i przeciwdziałaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej? Raport Instytutu Ordo Iuris, Fundacja Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris, Warszawa 2014.
30. Szymański A., Konwencja CAHVIO to więcej przemocy, 2015, https://wpolityce.pl/polity-ka/233763-konwencja-cahvio-to-wiecej-przemocy, [dostęp: 12.11.2018].
31. Kloch J., Episkopat: Konwencja CAHVIO ogranicza suwerenność Polski, „Polonia Chri-stiana pl/ PCh 24”, (2015), https://www.pch24.pl/episkopat--konwencja-cahvio-ogranicza--suwerennosc-polski,33837,i.html, [dostęp: 12.11.2018].
32. Szewczyk P., PiS wypowie Konwencję o zapobieganiu przemocy wobec kobiet?, „New-sweek Polska”, (2016), https://www.new„New-sweek.pl/polska/pis-wypowie-konwencje-o-zapo- https://www.newsweek.pl/polska/pis-wypowie-konwencje-o-zapo-bieganiu-przemocy-wobec-kobiet/c5nhyq3, [dostęp: 12.11.2018].
33. Austyn M., Genderowa konwencja jest dobra? Zaskakujące stanowisko rządu, „Polonia Christiana pl/ PCh 24”, 2019), https://www.pch24.pl/genderowa-konwencja-juz-dobra---zaskakujace-stanowisko-rzadu,65740,i.html, [dostęp: 12.11.2018].
34. Kublik A., Marszałek Kopacz uległa PiS. Wycofała konwencję o zapobieganiu przemocy wobec kobiet, „Gazeta Wyborcza”, 10 września 2014, https://wyborcza.
pl/1,75398,16614843,Marszalek_Kopacz_ulegla_PiS__Wycofala_konwencje_o.html, [dostęp: 2.12.2019].
35. Kośmiński P., Chcą wypowiedzieć konwencję antyprzemocową. W Senacie jest projekt dokumentu, Gazeta Wyborcza, 27 listopada 2019, https://wyborcza.
pl/7,75398,25450998,chca-wypowiedziec-konwencje-antyprzemocowa-w-senacie-jest--projekt.html, [dostęp: 2.12.2019].
36. Wojewódka M., Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i prze-mocy domowej, a prawa dziecka, konstytucja i bezpieczeństwo państwa, „Jurysta: Maga-zyn Prawniczy”, 2 (244), 2015.
37. Wojewódka M., Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, a Traktat o Unii Europejskiej i Konwencja o Prawach Dziec-ka, „Jurysta: Magazyn Prawniczy”, 10 (276), 2017.
38. Bourdieu P., Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, z Jean-Claude’em Passero-nem, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006.
39. Klaus W., Przemoc wobec migrantek przymusowych w Polsce – charakterystyka zjawiska, [w:] W. Klaus (red.), Bezpieczny dom? Przemoc fizyczna i symboliczna wobec uchodź-czyń i uchodźców Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Warszawa 2014, s. 101-143.
40. Szymański A., Przemocowa konwencja CAHVIO, 2015, https://wpolityce.pl/polityka/
232863-przemocowa-konwencja-cahvio, [dostęp: 12.11.2018].
41. Klaus W., Rusiłowicz K. (red.), Migracja to nie zbrodnia. Raport z monitoringu strzeżo-nych ośrodków dla cudzoziemców. Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Helsińska Funda-cja Praw Człowieka, Warszawa 2012.
42. mk, Brytyjczycy zakazują przymusowych małżeństw, „Gazeta Wyborca, 2008, https://info.
wyborcza.pl/temat/wyborcza/przymusowe+malzenstwa, [dostęp: 12.11.2018].
43. Wieliński B.T., Przymusowe małżeństwa w Niemczech, Gazeta Wyborcza, 2011, https://
wyborcza.pl/1,75399,10619071,Przymusowe_malzenstwa_w_Niemczech.html, [dostęp:
12.11.2018].
44. World Health Organisation, Fact sheet N 241 – Female Genital Mutilation, 2012, www.who.int/mediacentre /factsheets/fs241/en, [dostęp: 19.08.2019].
45. Merry S. E., Gender violence: A cultural perspective, Wiley-Blackwell, Oxford 2009.
46. Rada Europy, https://www.coe.int/en/web/istanbul-convention/home?, [dostęp:
21.11.2019].
47. Górczyńska M., Przemoc domowa jako przesłanka nadania statusu uchodźcy, Kwartalnik o prawach człowieka, 2 (10), 2016, s. 39-41.
48. Kość-Ryżko K., Etnolog w labiryncie znaczeń kulturowych. Psychologiczne wyzwania badań terenowych, [w:] I. Kuźma (red.), Tematy trudne. Sytuacje badawcze, Wyd. UŁ, Łódź 2013, s. 15-46.
49. Ito-Adler J., Culture relativism, [w:] T. Barfield (red.), The Dictionary of Anthropology, Blackwell Publishing, Oxford 2006.
50. Hollis M., Lukes S. (red.), Rationality and relativism, Blackwell, Oxford 1982.
51. Czarnecki M., Dzieci Norwegii. O państwie (nad)opiekuńczym, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2016.
Kobiety uchodźczynie jako ofiary przemocy seksualnej i kulturowej.
Zarys zjawiska i formy przeciwdziałania
Streszczenie
Uchodźstwo to dla wielu kobiet życiowa tragedia i przyczyna wykluczenia społecznego. Przez cały okres migracji przymusowej narażone są na liczne trudności, silny stres i wiele problemów adaptacyjnych, do których nierzadko dołącza ostracyzm społeczny we własnej grupie kulturowej. Jak podają źródła udostępniane przez międzynarodowe organizacje humanitarne i instytucje pozarządowe zajmujące się problematyką dyskryminacji kobiet uchodźczyń, coraz częstszą przyczyną ich ucieczek z dotychczaso-wego miejsca zamieszkania są zjawiska określane skrótem SGBV (Sexual and Gender Based Violence), oznaczające przemoc seksualną i ze względu na płeć. Najczęściej dotyczy ona poważnych przestępstw, tj.
handel ludźmi, porwania, przemoc domowa, wykorzystania seksualne. Zdarzają się również tzw. „prece-densy genderowe”, mające źródło w praktykach kulturowych (okaleczenia rytualne, zmuszanie nieletnich do małżeństwa, wymuszenia posagu i inne), które uznawane są za formę prześladowania. Z obserwacji poczynionych przez autorkę w krajowych ośrodkach dla cudzoziemców ubiegających się o status uchodź-cy również wynika, że przemoc i uchodźstwo, są z sobą silnie sprzęgnięte zwłaszcza w przypadku ko-biet. Niniejszy tekst powstał na podstawie badań przeprowadzone w latach 2009-2014 i 2014-2019 wśród migrantek przymusowych z krajów byłego ZSRR i ich rodzin osiedlonych w Polsce. Autorka omawia zjawisko i najczęstsze formy przemocy kulturowej ze względu na płeć oraz przedstawia najważniejsze regulacje prawne służące przeciwdziałaniu przemocy wobec migrantek przymusowych (ze szczególnym uwzględnieniem Konwencji CAHVIO).
Słowa kluczowe: uchodźczynie, migracja przymusowa, SGBV, przemoc, Konwencja CAHVIO
Refugee women as victims of sexual and cultural violence.
The phenomenon and forms of preventing
Abstract
For many women, exile is a life tragedy and a cause of social exclusion. Throughout the period of forced migration, they are exposed to numerous difficulties, severe stress and many adaptation problems, which are often accompanied by social ostracism in their own cultural group. According to research sources made available by international humanitarian organizations and non-governmental institutions dealing with the issue of discrimination against refugee women, phenomena referred to as SGBV (Sexual and Gender Based Violence), constitute an increasingly frequent cause of their escapes from their place of origin. Abuses denoting sexual and gender violence most often concern serious crimes, i.e. trafficking in human beings, kidnappings, domestic violence, sexual molestation and rapes. There are also so-called
„gender precedents”, rooted in cultural practices (ritual mutilation, forced minors to marry, forced dowry and others), which are considered a form of persecution. Observations made by the author who conducts research in national centers for foreigners applying for refugee status also show that violence and refugee status are strongly coupled, especially in the case of women. This text is based on research conducted in 2009-2014 and 2014-2019 among forced migrants and their families settled in Poland, mainly coming from the former USSR countries. The author discusses the phenomenon and the most common forms of cultural violence based on sex and gender and presents the most important legal regulations aimed at preventing violence against forced migrants (with particular emphasis on the CAHVIO Convention).
Keywords: refugees, SGBV, forced migration, violence, CAHVIO Convention
Urszula Pułczyńska-Kurek