Przebieg oraz wartość diagnostyczna badań osmologicznych 1. Przebieg badań

Rozpoczęcie właściwego procesu badawczego poprzedzać musi oczywiście wyda-nie postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego, instytucji naukowej lub specjalistycznej. W literaturze przedmiotu to właśnie ten moment otrzymania takiego postanowienia przez odpowiedni podmiot mający badanie przeprowadzić określa się jako chwilę podjęcia czynności badawczych [18].

Nadesłany materiał zapachowy należy także sprawdzić pod kątem prawidłowego zabezpieczenia go przez technika kryminalistyki – tj. sprawdzić czy pojemnik ze śla-dem nie jest otwarty, uszkodzony. Następnie osoba mająca przeprowadzić badanie zapoznaje się z metryczkami dołączonymi do śladów celem sprawdzenia czy dostar-czony materiał dowodowy oraz porównawczy dotyczą tej samej sprawy [2].

Miejsce oraz sposób przeprowadzenia badania osmologicznego są ściśle określone nie tylko w odpowiednich zarządzeniach, ale też w literaturze kryminalistycznej, po-nieważ takie wartości jak temperatura powietrza, powierzchnia pokoju do badań czy też wilgotność w nim panująca nie stanowią danych objętych tajemnicą zawodową. Na potrzeby niniejszego opracowania wskazane zostaną podstawowe informacje związa-ne z organizacją miejsca i przebiegu badań osmologicznych.

Powierzchnia pomieszczenia, w którym ma być przeprowadzone badanie nie po-winna być mniejsza niż 25m . Popo-winna w nim panować temperatura powietrza między 18 a 20℃. Wskazuje się również, że światło powinno pochodzić tylko z żarowych

żarówek. Wilgotność pomieszczenia powinna być nie niższa niż 60%, a odległość między stanowiskami z próbkami nie mniejsza niż 1 m, przy czym wskazane jest, by dojście psa do pierwszego stanowiska było znacznie dłuższe. Szereg identyfikacyjny, który rozstawia się na podłodze takiego pomieszczenia powinien składać się co naj-mniej z pięciu stojaków. W jednym z nich powinien znajdować się słoik z zapachem porównawczym.

Pies wącha pochłaniacz z zapachowym materiałem dowodowym, by następnie móc dokonać nawęszenia reszty zapachów. Słoiki z pochłaniaczami mogą być ustawione w stojakach w szeregu (minimum 5 stojaków) lub też w okręgu (minimum 10 stoja-ków).

W pierwszym przypadku pies obchodzi bez smyczy cały szereg identyfikacyjny, obwąchując każdy pojemnik. Na koniec pies wskazuje ten słoik z zapachem ziden-tyfikowanym przez siebie jako zgodnym z zapachem nawęszonym na starcie. Wia-domym jest fakt, iż psy nie posługują się ludzką mową, a ludzie zaś nie rozumieją psiego szczekania, toteż w toku tresury psa zarówno on, jak i jego przewodnik uczą się porozumiewać niewerbalnie. Efektem tego jest ustalone zachowanie psa w przy-padku zidentyfikowania zapachu podczas badań osmologicznych. Może nim być np.

warowanie lub siad przy zidentyfikowanym pochłaniaczu [1]. W przypadku okręgu identyfikacyjnego pies co prawda idzie bez smyczy, ale przy nodze przewodnika i ob-wąchuje ustawione pojemniki, by następnie wskazać ten, który zidentyfikował.

Badanie zgodności zapachowej wykonuje się minimalnie trzy razy, zmieniając za każdym razem położenie pojemnika z zapachem, który pies identyfikuje. W odstępie kilku dni należy przeprowadzić powtórnie ww. badanie z wykorzystaniem drugiego psa [21].

Na koniec tej części rozważań można jeszcze wskazać, że rozstrzygnięcia w eks-perymentach osmologicznych procentowo kształtują się na poziomie: 17% – rozstrzy-gnięcia pozytywne, 77% – rozstrzyrozstrzy-gnięcia negatywne, 6% – brak rozstrzygnięć [18].

Przebieg badań można utrwalać za pomocą zapisu audiowizualnego [21]. Sporzą-dza się również odpowiednią dokumentację papierową z przebiegu badania. Stanowi ona podstawę ekspertyzy osmologicznej, która poddawana jest analizie podczas po-stępowania karnego. Zapoznają się z nią zarówno strony, jak też i skład orzekający w sprawie, przy czym o ile strony mogą próbować negować lub podkreślać wartość tego dowodu w sprawie, o tyle organ orzekający musi w sposób obiektywny ocenić wartość dowodową takiej ekspertyzy. Analizując opinie z zakresu osmologii, organ procesowy zatem stawia pytanie o wartość metody. Na zagadnienie to składają się jednak dwie zasadnicze grupy pojęć: wartość diagnostyczna i wartość dowodowa.

5.2. Wartość diagnostyczna badań osmologicznych

Wartość diagnostyczna badań osmologicznych inaczej w literaturze określana może być jako „wydolność metody” lub „wiarygodność metody”. Nierozerwalnie wiąże się ona z wartością dowodową.

Uznaje się, że jako wartość diagnostyczną należy rozumieć wskazanie wartości procentowych liczby uzyskanych tą metodą wyników poprawnych, błędnych i wyni-ków nierozstrzygających [22]. Wartość diagnostyczna ekspertyzy osmologicznej jest oceniana przez specjalistów na 80% wskazań prawidłowych, co tłumaczy sceptycyzm organów orzekających, które przez ocenę wartości diagnostycznej szacują również wartość dowodową [23].

Dotychczas w literaturze krajowej jest jednak niewiele oficjalnie opublikowanych danych odnoszących się do dokładności metody badań osmologicznych i liczby błę-dów popełnianych przez psy w trakcie identyfikacji zapachów. W krajowej literaturze można jednak znaleźć niezwykle interesujący artykuł autorstwa Tomasza Bednarka poświęcony właśnie tej tematyce [24].

Wartość diagnostyczna ustalana jest eksperymentalnie podczas trudnych, ale moż-liwych do wykonania badań populacyjnych i odnosi się do całej metody. Jak wskazuje wyżej wymieniony autor w swoim artykule: „Jako wartości diagnostyczne podawane są bardzo różne parametry, np. współczynniki identyfikacji pozytywnej i negatywnej albo prosty odsetek wskazań poprawnych lub fałszywych w warunkach kontrolowanego eksperymentu lub nawet teoretycznie obliczone prawdopodobieństwo przypadkowych wskazań psa. Ten ostatni wskaźnik nie jest ani wykluczeniem możliwości przypadko-wych wskazań psów w danej sprawie, ani wartości diagnostycznej metody w ścisłym tego słowa rozumieniu, lecz pewnym wskaźnikiem pomocniczym” [24]. Nie ulega wąt-pliwości, że w takim przypadku prawnicy, którzy znajdują się na sali sądowej mogą uważać pojęcie wartości diagnostycznej za nieprecyzyjne, a tym samym ich zdaniem niepewne, trudne do jednoznacznej weryfikacji. W ocenie prawników przekładać się to będzie na sceptyczne podejście do wartości dowodowej takiegoż dowodu.

Zdaniem Józefa Wójcikiewicza „ustalić jednoznacznie wartość diagnostyczną metod nauk sądowych nie jest łatwo, choć przy dużej liczbie zróżnicowanych meto-dologicznie badań ujawniają się określone tendencje” [25]. Przy eksperymentalnych badaniach osmologicznych należy również zwrócić uwagę, że warunki badań ekspery-mentalnych mogą się różnić od warunków przeprowadzanych badań na potrzeby kon-kretnej sprawy. Nie chodzi tutaj tylko o warunki panujące w pomieszczeniu, w którym takowe badania się przeprowadza. Najważniejszą kwestią jest tutaj fakt, że w zapla-nowanym badaniu eksperymentalnym osoba prowadząca eksperyment wie kiedy pies podczas identyfikacji zapachu się pomyli i dokona wskazania nieprawidłowego, po-nieważ to ekspert przeprowadza i przygotowuje eksperyment, jest jego reżyserem.

W realiach badań procesowych osoba prowadząca badanie z psem nie może w stu procentach stwierdzić czy nie doszło do pomyłki wskazania dokonanego przez psa.

Psa przecież nie można dopytać, nie można z nim przedyskutować przeprowadzonego badania celem wyjaśnienia ewentualnych wątpliwości.

Kolejną kwestią mającą wpływ na niepewność wartości diagnostycznej jest brak jednoznacznych zasad doboru psów do przeprowadzania eksperymentalnych badań osmologicznych. Metodyka badań osmologicznych, wprowadzona w życie na pod-stawie Decyzji nr 36/2003 Dyrektora CLK KGP z 29 maja 2003 r. zawiera jedynie stwierdzenie, że: „bezpośrednio przed identyfikacją materiałów procesowych wyko-nuje się próby kontrolne, mające na celu ustalenie, czy pies jest w dyspozycji do pracy węchowej oraz czy w ciągu selekcyjnym występują zapachy zaburzające pracę psa (…). Należy wykonać minimum 3 próby kontrolne. O ilości i rodzaju dodatkowych prób kontrolnych decyduje ekspert osmologii prowadzący badania”. Jak nietrudno za-tem zauważyć będzie tu miała miejsce sytuacja określona powiedzeniem „ilu eksper-tów, tyle opinii” [24].

Podsumowując ten wątek rozważań można stwierdzić, że jednoznaczne ustalenie wartości diagnostycznej badań osmologicznych niestety nie jest proste, chociażby ze

względu na istotny wpływ eksperta na taktykę i technikę prowadzenia badań, ostrość dyskwalifikacji psów w ramach prób kontrolnych, także nie całkiem jednolity sposób realizacji przez poszczególnych ekspertów. Wielość tych zmiennych prowadzić może do tego, że każda ekspertyza w zależności od szczegółów metodycznych może mieć inną wartość diagnostyczną [24].