Granice ochrony danych osobowych a cele stawiane kryminalistyce w Polsce
4. Ochrona danych osobowych wobec kryminalistyki
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w spra-wie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (tzw. ogólne rozporządzenie o ochronie danych lub RODO) bezpośrednio wskazuje przypadki, w których warunki przetwarzania danych osobowych generalnie w ogóle nie będą miały zastosowania. Zgodnie z art. 2 ust. 2 lit. d) rozporządzenia reżimowi RODO nie będzie podlegać przetwarzanie danych osobowych przez właściwe orga-ny między inorga-nymi w celach zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań, wykrywania i ścigania przestępstw, czy wykonywania kar, w tym ochrony przed za-grożeniami dla bezpieczeństwa publicznego i zapobiegania takim zagrożeniom [21].
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na drugą z wprowadzonych regulacji to jest dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680 w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez właściwe organy do celów zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania i ścigania czynów zabronionych i wykonywania kar [22]. To właśnie ta dyrektywa w sposób kompleksowy odnosi się do ochrony danych osobowych przez pryzmat kryminalistyki.
Możemy zatem obalić niektóre internetowe informacje o braku lub nieprecyzyjno-ści regulacji ochrony danych osobowych w odniesieniu do organów nieprecyzyjno-ścigania i wymia-ru sprawiedliwości. Już w artykule 1 powołanej dyrektywy ustawodawca wskazuje, iż „niniejsza dyrektywa ustanawia przepisy o ochronie osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez właściwe organy do celów zapobiegania
przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania i ścigania czynów zabronionych i wykonywania kar, w tym ochrony przed zagrożeniami dla bezpieczeństwa publicznego i zapobiegania takim zagrożeniom”. Zgodność takiego przetwarzania z prawem została wskazana w art. 8 dyrektywy. Państwa członkowskie zapewniają, by przetwarzanie było zgodne z prawem wyłącznie wówczas i w zakre-sie, w jakim jest ono niezbędne do wykonania zadania realizowanego przez właściwy organ. Przez pryzmat zwalczania przestępczości oraz innych celów kryminalistyki za-dania organów wymienione są w regulacjach prawa krajowego. Taka sytuacja pozwala na uszczegółowienie tych zadań, których dyrektywa nie może wymienić z uwagi na różnice regulacji krajowych w zakresie szeroko rozumianej walki z przestępczością oraz organów powołanych do tego celu bezpośrednio lub pośrednio.
Istotne z punktu widzenia założeń RODO jest wyrażone przez ustawodawcę stwierdzenie, że „prawo państwa członkowskiego regulujące przetwarzanie w za-kresie stosowania niniejszej dyrektywy określa co najmniej powody przetwarzania, dane osobowe mające podlegać przetwarzaniu oraz cele przetwarzania”. Te elementy systemu RODO zostały wdrożone w Polsce i niewątpliwie występują na wszystkich etapach funkcjonowania organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, zatem tych or-ganów, jakie funkcjonują w granicach kryminalistyki. Wieloaspektowość problemu przetwarzania danych związanych z przestępczością została wyrażona w art. 6 wska-zując tylko niektóre z kategorii danych, które mogą posiadać administratora. Organy mogą posiadać zarówno dane osób, w stosunku do których istnieją poważne podsta-wy, by przypuszczać, że popełniły lub zamierzają popełnić czyn zabroniony. Tutaj zauważamy cele procesu karnego. Ponadto są znane tym organom osoby skazane za czyn zabroniony i jest to zgodne dodatkowo z prawem wykonawczym. Poza krymi-nologią przez pryzmat wiktymizacji w posiadaniu tych organów mogą być dane po-krzywdzonych czynem zabronionym lub osoby, w przypadku których określone fakty wskazują, że mogą stać się ofiarą czynu zabronionego. Idąc dalej napotykamy na dane osób innych w stosunku do czynu zabronionego, takie jak „osoby, które mogą zostać wezwane do złożenia zeznań w ramach postępowania przygotowawczego w sprawie czynu zabronionego lub na dalszych etapach postępowania karnego, osoby, które mogą dostarczyć informacji o czynach zabronionych lub osoby, które mają kontakty lub powiązania z jedną z osób”. Możemy zatem zauważyć z jak wielkim problemem boryka się współczesna kryminalistyka, a w zasadzie borykają się organy państwowe wymiaru sprawiedliwości oraz organy ścigania w odniesieniu do problematyki za-pewnienia ochrony danych osobowych. Trudno jest tutaj określić jakiekolwiek grani-ce przetwarzania danych na potrzeby dziedzin nauki, które wspierają kryminalistykę w realizacji celu i założeń swojego działania. Niewątpliwie jednak ta dziedzina nauki posiada uprawnienie do działania z wykorzystaniem danych osobowych niezbędnych do zapewnienia jej efektywności. Zatem jakiekolwiek próby ograniczania przetwa-rzania danych osobowych w tym zakresie bądź minimalizacji tych danych wydają się zatem wątpliwe i pozbawione prawnego uzasadnienia.
5. Podsumowanie
Analiza potrzeb kryminalistyki przez pryzmat jej efektywności pozwala na stwier-dzenie, iż wydajna, a zatem spełniająca swoje zadania kryminalistyka to taka, któ-ra uzyskuje możliwie pełną wiedzę o danym zdarzeniu przestępnym, które realnie
wystąpiło. Granice ochrony danych osobowych w odniesieniu do tej problematyki to potrzeba zabezpieczenia tej wiedzy, co do zasady związanej z osobami fizyczny-mi, przed dostępem osób nieupoważnionych lub mogących mieć wpływ na sposób postrzegania tych danych, ich modyfikację, utracenie, nieuprawnione przetwarzanie w jakiejkolwiek postaci, czy przekształcenie. Jest to racjonalne z uwagi na fakt, iż najliczniejszą grupę pierwszych informacji o przestępstwie stanowią zawiadomienia, wnoszone przez osoby fizyczne. Są to dane, które należy chronić wyjątkowo, dostęp do nich powinien być maksymalnie bezpieczny i ograniczony do zamkniętego kręgu podmiotów związanych z celami kształtowanymi przez kryminalistykę. Trudno jest nie wykazać konieczności zastosowania odpowiednich (adekwatnych) środków or-ganizacyjno-technicznych niezbędnych do zabezpieczenia pozyskanej wiedzy przed nieuprawnionym dostępem podmiotów, które mogłyby z tej wiedzy uczynić użytek daleko wykraczający poza potrzeby szeroko rozumianego procesu karnego.
Zbyt daleko idącym twierdzeniem jest ograniczanie poszukiwania i przetwarzania różnorodnej wiedzy przez wprowadzoną w Polsce już od roku 1997 ochronę danych osobowych (obecnie zoptymalizowaną przez założenia RODO). Ochrona ta zdecy-dowanie wspiera kryminalistykę w procesie zabezpieczenia przetwarzanych danych i nie może być mowy o żadnym jej ograniczaniu, czy minimalizowaniu. Funkcje, jakie w tym zakresie realizuje kryminalistyka są zarówno dla procesu, jak i prawa karnego wyjątkowe. Wobec tego, nie może być mowy o jakimkolwiek ustalaniu granic krymi-nalistyki wobec ochrony danych osobowych. Niewątpliwe granice ochrony danych osobowych wobec kryminalistyki są dość jasno sprecyzowane. Wymogiem podstawo-wym jest konieczność stosowania zabezpieczeń adekwatnych do danych, które pod-legają gromadzeniu a w szczególności przetwarzaniu takich danych przez podmioty państwowe na potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa publicznego. Unia Europejska nie ustanowiła w tym względzie wyjątku, wskazując dopuszczalność przetwarzania danych osobowych określanych jako sensytywne (wrażliwe) na wszelkich poziomach związanych z bezpieczeństwem państwa i bezpieczeństwem w ujęciu ogółu obywateli.
Literatura:
1. Widacki J. (red.), Kryminalistyka, C.H. BECK, Warszawa 2016, s. 7.
2. Hołyst B., Kryminalistyka, Wolters Kluwer, Warszawa 2018, s. 31.
3. Hanausek T., Kryminalistyka. Zarys wykładu, ZAKAMYCZE, Kraków 1997, s. 14 i n.
4. Waltoś S., Proces karny. Zarys wykładu, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 1998, s. 210.
5. Gruza E., Goc M., Moszczyński J., Kryminalistyka – czyli rzecz o metodach śledczych, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 21 i n.
6. Pływaczewski W., Kryminologia a kryminalistyka. Kontrowersje wokół wzajmenych re-lacji, [w:] Kasprzak J., Młodziejowski B. (red.), Kryminalistyka i inne nauki pomostowe w postępowaniu karnym, Wydawnictwo UWM, Olsztyn 2009, s. 34.
7. Pikulski S., Podstawowe zagadnienia taktyki kryminalistycznej, Temida 2, Białystok 1997, s. 5 i n.
8. Mizia M., Bezpieczeństwo przestrzeni. Aspekt psychologiczny, [w:] A. Wyżykowski (red.), Przestrzeń bezpieczna, WA PK, Kraków 2004, s. 30 i n.
9. Horoszowski P., Kryminalistyka, PWN, Warszawa 1958, s. 16.
10. Widacki J., Kilka uwag o kryminalistyce jako nauce empirycznej, Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii 1980, t. 30, nr 3, s. 225.
11. Kossowska A., Środowiskowo-przestrzenne uwarunkowania przestępczości (wybrane zagadnienia współczesnej ekologii przestępczości), Archiwum Kryminologii, t. 19, War-szawa 1993, s. 10.
12. Pływaczewski W., Kryminologia a kryminalistyka. Kontrowersje wokół wzajemnych re-lacji [w:] Kasprzak J., Młodziejowski B. (red.), Kryminalistyka i inne nauki pomostowe w postępowaniu karnym, Wydawnictwo UWM, Olsztyn 2009, s. 35 i n.
13. Dz.Urz. UE L Nr 119 z 2016 r., s. 89-131.
14. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomicz-no-Społecznego i Komitetu Regionów: Ochrona prywatności w połączonym świecie – europej-skie ramy ochrony danychw XXI wieku, COM (2012) 9 final, s. 4.
15. Sibiga G., Dopuszczalny zakres polskich przepisów o ochronie danych osobowych po roz-poczęciu obowiązywania ogólnego rozporządzenia o ochronie danych – wybrane zagad-nienia, [w:] G. Sibiga (red.), Ogólne rozporządzenie o ochronie danych. Aktualne proble-my prawnej ochrony danych osobowych, Biblioteka MoP 2016, s. 16-21.
16. Konarski X., Transfer danych osobowych na podstawieogólnego rozporządzenia o ochro-nie danych a dotychczasowy stan prawny w UE i w Polsce, [w:] Bielak-Jomaa E., Lubasz D. (red.), Polska i europejska reforma ochrony danych osobowych, Wolters Kluwer Pol-ska, Warszawa 2016, s. 273-293.
17. Grzelak A., Projekt ochrony danych osobowych w sprawach karnych w UE – kolejny krok na drodzedo społeczeństwa nadzorowanego?, Europejski Przegląd Sądowy 2012, nr 11, s. 20-28.
18. Krzysztofek M., Ochrona danych osobowych w Unii Europejskiej po reformie. Komentarz do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679, C.H.BECK, Warsza-wa 2016, s. 6 i n. oraz s. 115 i n.
19. Stallings W., Brown L., Bezpieczeństwo systemów informatycznych. Zasady i praktyka, Wydawnictwo Helion, Pearson 2019, s. 25-60.
20. Grzelak A., Projekt reformy ochrony danych osobowych – czy rzeczywiście powstanie jed-nolity i spójny system ?, Kwartalnik Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Studia i prace, Warszawa 2014, nr 4, s. 93-127.
21. Wolska-Bagińska A., Szczególne formy przetwarzania danych osobowych w procesie cy-wilnym i karnym, [w:] A. Grzelak, Ochrona danmych osobowych w sądach i prokuraturze, Wolters Kluwer, Warszawa 2019, s. 117 i n.
22. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680 z dnia 27 kwietnia 2016 r.
w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez właściwe organy do celów zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania i ścigania czynów zabronionych i wykonywania kar, w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylająca decyzję ramową Rady 2008/977/WSiSW.
Granice ochrony danych osobowych a cele stawiane kryminalistyce w Polsce
Streszczenie
Wyjątkowo rewolucyjne zmiany związane z ochroną danych osobowych jakich doświadczył system prawny w Polsce po 25 maja 2018 roku miały wpływ na wiele aspektów naszej codzienności. Zmiany te zoptymalizowały prawo karne, postępowanie karne, pracę sądów, organów ścigania i wymiaru spra-wiedliwości. Niewątpliwie efektywnie zmieniły również oblicze kryminalistyki, ponieważ to właśnie ta dziedzina nauki, jak żadna inna, opracowuje własne metody lub inicjuje podjęcie badań, których celem jest wykorzystanie wyników różnych nauk do zwiększenia efektywności ścigania karnego. W zasadzie na każdym etapie kryminalistyki pojawia się człowiek, jako osoba fizyczna. Celem artykułu jest próba określenia granic ochrony danych osobowych, które nie będą przejawiać negatywnego oddziaływania na problematykę i cele kryminalistyki. W wyniku przeprowadzonej analizy zauważalne stały się pod-stawy ochrony danych na poziomie zastosowania środków organizacyjno-technicznych nadążających za współczesnością. Istotna stała się zatem ochrona danych osobowych pozyskiwanych oraz przetwarza-nych w wyniku kryminalistyczprzetwarza-nych czynności.
Słowa kluczowe: kryminalistyka, RODO, ochrona, dane, przetwarzanie
Limits to the protection of personal data and the goals set for cryminology in Poland
Abstract
Exceptionally revolutionary changes connected to the protection of personal data, which polish judical system has experienced past 25th May 2018 had influenced many aspects of daily living. These changes had optimized the criminal law, criminal proceedings, work of courts, law enforcement autorities and the justice system. Undoubtedly they had effectively changed the visage of criminology, since this branch of science, as any else, is developing its own methods or undertaking scientific research, which aim to use as many results from different scientific fields as possible to increase the effectiveness of law enforcement. In general on each step of criminology, there is a person considered as physical being. This article attempts to set limits to the protection of personal data, which would not negaitvely affect the problematics and goals of forensics. As a result of this analysis it became clear that the basics of personal data protection, on the side of technical and organisational measures, need to be kept updated to modern standards. It became essential to use the personal data protection of details gathered and used as a result of law enforcement actions.
Keywords: criminology, RODO, security, data, procesing
Justyna Omeljaniuk