Argument: nie ma takich argumentów – 22,7 procent Koniec tabeli 13

Źródło: opracowanie własne.

Str. 150

Pracodawcy wymieniają dodatkowo kilkanaście barier – argumentów przeciwko zatrudnianiu osób chorujących psychicznie. Ich pierwsza grupa jest zbiorem stereotypowych cech pracownika mającego problemy psychiczne, który jest:

nieodpowiedzialny, bez kwalifikacji, konfliktowy, nieprzewidywalny, niewywiązujący się z prac terminowych, niszczący materiały, niesamodzielny. Druga grupa argumentów zawiera informacje o wyobrażeniach pracodawców o ograniczeniach, a nawet przeciwwskazaniach w wykonywaniu wielu prac, szczególnie gdy dotyczą samodzielności, kontaktu z innymi,

awansu, opieki nad drugą osobą. trzecia grupa argumentów wiąże się z lękiem i niewiedzą respondentów, którzy obawiają się nawrotu choroby i podkreślają brak doświadczenia w pracy z osobami chorującymi psychicznie.

Należy podkreślić, że dla pracodawców argumenty przemawiające przeciw zatrudnianiu osób chorujących psychicznie są związane z istotą samej choroby, która według

respondentów ogranicza zdolność do wykonywania wielu prac (zob. tabela 14).

Pracodawcy uważają, że ograniczenia w znacznym i umiarkowanym stopniu dotyczą:

samodzielnego wykonywania pracy (74,5 procent), pracy z klientem (80,3 procent), odpowiedzialności finansowej (84,3 procent), pracy zmianowej (56,5 procent), kierowania innymi pracownikami (85,1 procent), opieki nad innymi (85,7 procent), kierowania

samochodem (80,3 procent), pracy na wysokości (90,5 procent) oraz pracy z substancjami niebezpiecznymi (91,5 procent).

Tabela 14. W jakim stopniu przebyta choroba psychiczna wpływa na zdolność do wykonywania pracy w określonych warunkach? (n to 503). Przejdź na koniec tabeli 14.

1. Rodzaj ograniczenia: praca na wysokości 1.1. Stopień ograniczenia

1.1.1. w znacznym stopniu – 68,2 procent 1.1.2. w umiarkowanym stopniu – 22,3 procent 1.1.3. nie wpływa w żadnym stopniu – 8,7 procent 1.1.4. trudno powiedzieć – 0,8 procent

2. Rodzaj ograniczenia: praca z substancjami niebezpiecznymi 2.1. Stopień ograniczenia

2.1.1. w znacznym stopniu – 67,2 procent 2.1.2. w umiarkowanym stopniu – 24,3 procent 2.1.3. nie wpływa w żadnym stopniu – 8,0 procent 2.1.4. trudno powiedzieć – 0,6 procent

3. Rodzaj ograniczenia: opieka nad innymi 3.1. Stopień ograniczenia

3.1.1. w znacznym stopniu – 55,1 procent 3.1.2. w umiarkowanym stopniu – 30,6 procent 3.1.3. nie wpływa w żadnym stopniu – 13,7 procent 3.1.4. trudno powiedzieć – 0,6 procent

4. Rodzaj ograniczenia: kierowanie innymi pracownikami

4.1. Stopień ograniczenia

4.1.1. w znacznym stopniu – 47,1 procent 4.1.2. w umiarkowanym stopniu – 38,0 procent 4.1.3. nie wpływa w żadnym stopniu – 14,1 procent 4.1.4. trudno powiedzieć – 0,8 procent

5. Rodzaj ograniczenia: odpowiedzialność finansowa 5.1. Stopień ograniczenia

5.1.1. w znacznym stopniu – 45,5 procent 5.1.2. w umiarkowanym stopniu – 38,8 procent 5.1.3. nie wpływa w żadnym stopniu – 15,1 procent 5.1.4. trudno powiedzieć – 0,6 procent

6. Rodzaj ograniczenia: kierowanie samochodem 6.1. Stopień ograniczenia

6.1.1. w znacznym stopniu – 42,1 procent 6.1.2. w umiarkowanym stopniu – 38,2 procent 6.1.3. nie wpływa w żadnym stopniu – 19,3 procent 6.1.4. trudno powiedzieć – 0,4 procent

7. Rodzaj ograniczenia: praca bezpośrednia z klientem 7.1. Stopień ograniczenia

7.1.1. w znacznym stopniu – 36,2 procent 7.1.2. w umiarkowanym stopniu – 44,1 procent 7.1.3. nie wpływa w żadnym stopniu – 18,9 procent 7.1.4. trudno powiedzieć – 0,8 procent

8. Rodzaj ograniczenia: samodzielne wykonywanie pracy 8.1. Stopień ograniczenia

8.1.1. w znacznym stopniu – 28,2 procent 8.1.2. w umiarkowanym stopniu – 46,3 procent 8.1.3. nie wpływa w żadnym stopniu – 25,0 procent 8.1.4. trudno powiedzieć – 0,4 procent

9. Rodzaj ograniczenia: praca zmianowa 9.1. Stopień ograniczenia

9.1.1. w znacznym stopniu – 21,3 procent 9.1.2. w umiarkowanym stopniu – 35,2 procent 9.1.3. nie wpływa w żadnym stopniu – 42,7 procent 9.1.4. trudno powiedzieć – 0,8 procent

Koniec tabeli 14.

Źródło: opracowanie własne.

Str. 151

W opiniach badanych znaczne ograniczenia związane są z pracą z substancjami niebezpiecznymi, na wysokości oraz w pracy polegającej na opiece nad innymi

(odpowiednio: 67,2 procent, 68,2 procent i 55,1 procent wskazań). Wyniki te wiążą się jednoznacznie z postrzeganiem osoby chorującej psychicznie jako zagrażającej innym, niebezpiecznej z powodu braku odpowiedzialności i nieprzewidywalności jej zachowań.

Zwraca uwagę wynik, zgodnie z którym choroba psychiczna – w opiniach badanych – w znacznym stopniu nie ogranicza zdolności do pracy samodzielnej. Kłopotliwa jest jego interpretacja, bowiem czego samodzielność pracowników chorujących psychicznie miałaby dotyczyć? Nie znaczy ona przecież możliwości kontaktu bezpośredniego z klientem, kierowania, jak również opiekowania się innymi ani możliwości ponoszenia odpowiedzialności finansowej – w tych obszarach ponad 80 procent badanych dostrzega znaczne i umiarkowane ograniczenia spowodowane chorobą. Być może owa

„samodzielność” jest dla pracodawców synonimem „pracy w osamotnieniu”, „w izolacji od innych”…

W badanej grupie niemal 80 procent pracodawców zadeklarowało potrzebę uzyskania pomocy w zatrudnianiu osób, które chorowały psychicznie. Większość badanych (67 procent) oczekuje dostarczania im wiedzy o chorobie. Równocześnie nie mniej ważnym oczekiwaniem pracodawców jest pomoc w uzyskiwaniu refundacji kosztów pracy osób niepełnosprawnych (60,4 procent). Należy podkreślić gotowość respondentów do współpracy z systemem opieki psychiatrycznej (56,3 procent), jak również otwartość na współpracę z trenerami pracy w zakresie tak zwanego modelu zatrudniania wspieranego (44,1 procent). Można stwierdzić, iż spełnianie tych oczekiwań ma kluczowe znaczenie dla wszelkich działań mających na celu zatrudnianie osób chorujących psychicznie.

9.2. Praca osób chorujących psychicznie – zagadnienie awansu Edmund Wnuk-Lipiński pisał:

„Zasada równości szans oznacza, że istnienie drabiny nierówności społecznej nie jest niesprawiedliwością per se; niesprawiedliwe jest, jeśli poszczególni członkowie

społeczeństwa mają niejednakowe szanse awansu na kolejne szczeble” [przypis 215].

Na kolejnym etapie analizy badania przyjąłem założenie, iż postrzeganie przez pracodawców możliwości awansu pracownika, który chorował psychicznie, w istotny sposób determinuje szeroko rozumianą gotowość pracodawców do zatrudniania tej grupy osób.

Str. 152

Szczególna rola kategorii pojęciowej „awansu” polega na jej istotnym znaczeniu dla następujących zagadnień:

• określa jedną z trzech fundamentalnych funkcji pracy, jaką jest rozwój pracownika – obok funkcji polegającej na zdobywaniu środków finansowych i przyczynianiu się do rozwoju dobra wspólnego;

• jest kluczowym słowem w obowiązującej w Polsce ustawowej definicji rehabilitacji zawodowej [przypis 216] oraz

• wiąże się z postrzeganiem osób, które chorowały jako zdolnych do rozwoju, transgresji, przekraczania siebie pomimo doświadczenia choroby.

W celu weryfikacji założenia badawczego grupa badana została podzielona na dwie podgrupy. Jako kryterium podziału przyjąłem rodzaj odpowiedzi respondentów na pytanie:

„Czy i w jaki sposób informacja o przebytej chorobie psychicznej pracownika wpływa na możliwość jego awansu i podwyżki wynagrodzenia?”. Grupa 1 (n to 366, to jest 72,8 procent) udzieliła na tak postawione pytanie odpowiedzi negatywnej, natomiast Grupa 2 (n to 137, to jest 27,2 procent) udzieliła odpowiedzi pozytywnej (zob. tabela 15). Podstawowe porównanie międzygrupowe nie wykazało istotnych statystycznie różnic pomiędzy

respondentami w grupie 1 i grupie 2 w zakresie cech socjodemograficznych: płci, wieku oraz wykształcenia.

Warto nadmienić, iż w omawianym badaniu zmienna „zdolność do awansu” korelowała ze zmienną „zdolność do pracy zarobkowej” oraz „samodzielność w pracy”, natomiast

ostatnia z wymienionych ze zmienną „zdolność do pracy zespołowej”. Można przyjąć, iż potencjalna możliwość awansu osoby chorującej była rozumiana jako jej zdolność do samodzielnej pracy zarobkowej, dla której istotnym uwarunkowaniem jest umiejętność pracy w zespole.

Tabela 15. Czy i w jaki sposób informacja o przebytej chorobie psychicznej pracownika wpływa na możliwość jego awansu i podwyżki wynagrodzenia? (n to 503). Przejdź na koniec tabeli 15.

1. Wpływ informacji o chorobie psychicznej na możliwość awansu lub podwyżki