Zakres: Mieszkanie

5.1. Formy: mieszkanie chronione Koniec tabeli 4.

Źródło: opracowanie własne.

Po drugie: jakie są istniejące lub potencjalne możliwości powiązania projektów socjalnych z mapą instytucji ochrony zdrowia psychicznego (lecznictwem stacjonarnym, dziennym, ambulatoryjnym, interwencją kryzysową, zespołami leczenia środowiskowego)?

Równoległy rozwój tych rozwiązań oraz ich integracja to warunek konieczny skuteczności systemu jako całości. Brak współpracy pomiędzy nimi jest natomiast największym

zagrożeniem dla społecznej obecności osób chorujących psychicznie.

Kolejnym ważnym uwarunkowaniem projektów jest specyfika prowadzonej w ich ramach terapii społecznej. Odpowiedzi zawarte w badaniach wskazują, że zwiększenie szans na zatrudnienie w grupie chorych psychicznie jest związane z wprowadzaniem interwencji zmierzających do podniesienia poziomu wykształcenia pacjentów oraz zwiększenia ich społecznych kompetencji [przypis 190]. Równocześnie szczególne znaczenie ma

motywacja własna pacjenta. Wszelkie podejmowane działania mogą być skuteczne tylko w sytuacji, kiedy osoba niepełnosprawna posiada motywację do podjęcia pracy

zarobkowej oraz zmiany swojego życiowego położenia.

Sklasyfikowane w podręcznikach diagnostycznych jednostki zaburzeń i chorób

psychicznych nie są powiązane z osiąganymi przez osoby chore psychicznie wynikami w zakresie rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia. Istotne znaczenie dla aktywności

zawodowej mają dotychczasowa historia zatrudnienia, posiadane umiejętności interpersonalne oraz poziom motywacji do podjęcia pracy, a nie rodzaj diagnozy psychiatrycznej.

Str. 126

Ważnym czynnikiem determinującym integrację zawodową jest czas pozostawania pacjentów bez pracy po kolejnych hospitalizacjach psychiatrycznych. Im jest on dłuższy, tym trudniejszy jest powrót do aktywności zawodowej. Schilla Durie [przypis 191] na podstawie przeglądu literatury opisującej funkcję pracy w rehabilitacji oraz analizy badania pracy zarobkowej chorych na schizofrenię twierdzi, że istotnym obszarem działalności poznawczej i praktycznej pracowników socjalnych w psychiatrii powinien być rozwój

programów edukacyjnych i sieci wsparcia społecznego. Wskazuje na zagrożenie związane ze zjawiskiem chronicznego bezrobocia oraz konieczność powiązania systemu leczenia psychiatrycznego z usługami z zakresu poradnictwa zawodowego, pośrednictwa pracy i rehabilitacji zawodowej.

Trzeci rodzaj uwarunkowań to polityczne umocowania wspomnianych instytucji w regionalnych planach polityki społecznej i zdrowotnej. Jeśli zgodzimy się z tym, iż konstruowanie procesu integracji zawodowej polega na budowaniu spójnego obrazu instytucji odpowiadających na zróżnicowane potrzeby grupy docelowej lub, mówiąc inaczej, na przygotowaniu katalogu (inwentarza) dobrych praktyk, to przyjęcie innej perspektywy, na przykład tylko samorządu powiatowego, nie pozwoliłoby uchwycić istniejącego instytucjonalnego zróżnicowania. W większości lokalnych środowisk zbyt wielkie są braki w zakresie występowania wspomnianych dobrych praktyk, jak również w zakresie społecznej świadomości dotyczącej metod ich rozwoju. Wydaje się, że dopiero poziom ewaluacji działań w skali województwa daje odpowiedni materiał do analizy i argumenty na rzecz implementowania konkretnych rozwiązań. Równolegle należy poszukiwać dobrych praktyk i modelowych rozwiązań na poziomie powiatu, aby inspirować rozwiązania regionalne. Tworzenie w Polsce spójnej polityki w zakresie

ochrony zdrowia psychicznego staje się koniecznością w świetle stopniowo narastającego w naszym społeczeństwie problemu zaburzeń psychicznych. Przy równoczesnym braku odpowiednich do potrzeb ośrodków oparcia społecznego stan ów może skutkować brakiem efektywności instytucji pomocy społecznej oraz uniemożliwiać wprowadzanie w kraju aktywnej polityki społecznej. Wszelkie planowane formy aktywizowania osób

wykluczonych, na przykład w postaci tak zwanej pomocy kontraktowej, pozostaną jedynie formami dodatkowej kontroli społecznej, jeśli nie będą powiązane z konkretnie istniejącą ofertą pracy, zatrudnienia czy rehabilitacji społeczno-zawodowej.

Kształtowanie lokalnej polityki w zakresie ochrony zdrowia psychicznego, w tym rozwoju projektów pracy dla osób chorujących psychicznie, powinno być oparte na kilku

fundamentalnych zasadach.

Str. 127

Pierwsza z nich – absolutnie oczywista – dotyczy wyrażenia zgody partnerów na

współpracę. Warto podkreślić, że ta zasada znajduje swoje zastosowanie również w pracy bezpośredniej z klientem. Wszelkie oddziaływania są skuteczne jedynie w sytuacji, kiedy osoba poszukująca wsparcia zaakceptuje je – wyrazi na nie zgodę. Druga zasada dotyczy konieczności oparcia działań środowiskowych na rzetelnym i wnikliwym oszacowaniu oraz analizie potrzeb, dla których istotne znaczenie ma prawidłowy przepływ informacji

pomiędzy partnerami. Jest kwestią bezdyskusyjną, że diagnostyka w obszarze pomocy społecznej, dotycząca potrzeb ludzkich, wskazuje na złożony splot czynników natury psychicznej, społecznej, ekonomicznej czy w końcu duchowej. Dlatego też wszelkie praktycznie zorientowane badania społeczne [przypis 192] powinny być realizowane przez wielu partnerów życia społecznego we wspólnym dialogu. Tylko wówczas ich wyniki mogą być na tyle inspirujące, aby inicjować praktyczne działania oparte na współpracy

ponadsektorowej. Trzecia zasada dotyczy prowadzenia przeglądu aktualnie istniejących elementów systemu z zakresu szeroko rozumianej infrastruktury pomocowej. Przegląd to nie tylko tak zwana inwentaryzacja zasobów, lecz także, przede wszystkim, działania zogniskowane na procesie ewaluacji, który ma odpowiadać na cztery kluczowe pytania:

Czy w środowisku lokalnym istnieje dostosowany do potrzeb system placówek wsparcia?

Czy osoby zainteresowane posiadają pełne informacje o tym systemie? Czy funkcjonujące rozwiązania nie wytworzyły nowej kategorii potrzeb, których nie są w stanie zaspokoić?

Czy istniejące w środowisku lokalnym instytucje współpracują z sobą, czy też pozostają w konflikcie? Rodzaj udzielonych na te pytania odpowiedzi wpływa na rozumienie przyczyn sytuacji problemowych (na przykład jako zakłóconej lub zablokowanej komunikacji

pomiędzy instytucjami a osobą, która wymaga pomocy) oraz na specyfikę profesjonalnych interwencji. Przyjęcie w praktyce takiej orientacji umożliwia świadczenie pomocy, która uwzględnia nie tylko działania podejmowane bezpośrednio wobec jednostki, ale również te zakładające konieczność modyfikacji niekorzystnych, patogennych lub wprost

niesprawiedliwych warunków środowiskowych. Tym samym integracyjne podejście nakierowane jest na wykorzystywanie potencjału i możliwości lokalnych społeczności, co stanowi czwartą zasadę lokalnej polityki ochrony zdrowia psychicznego. Poszukiwanie innowacyjnych podmiotów polityki zdrowotnej wiąże się jednak z koniecznością

elastyczności, twórczości oraz podejmowania ryzyka, czyli czerpania z kapitału społecznego. Niestety często tego kapitału w sieciach współpracy brakuje.

Str. 128

Realizacja tych zasad jest możliwa – przynajmniej hipotetycznie – w ramach zespołów terapeutycznych zdolnych do: podtrzymywania swojego zróżnicowania i gotowości do cyklicznego współdziałania, myślenia w kategoriach systemowych oraz stawiania wyzwań sobie i osobom wspieranym. Tym wyzwaniem jest – raz jeszcze nawiązując do

korczakowskiej praktyki – wspólnota rozmawiających z sobą i słuchających się nawzajem partnerów, a więc partnerów równorzędnych, świadomych swej równorzędności,

utwierdzających się w równorzędności i przez to utwierdzenie obdarzających się

obustronnym szacunkiem. Pisał o tym Zygmunt Bauman, twierdząc równocześnie, że taki

rodzaj praktyki „uznać można z perspektywy lat za laboratorium, w jakim poddano próbie, zbadano, opisano i naniesiono na mapę drogi, które prowadzić mogą do owej wspólnoty gatunku ludzkiego, jaka stała się dla ludzkości (…) sprawą przetrwania lub zguby” [przypis 193]. Pozostaje mieć nadzieję, iż postęp społeczny będziemy w coraz większym stopniu ujmowali jako moralną ewolucję społeczeństwa, umożliwiający najpełniejszy rozwój każdej istoty ludzkiej, tożsamy z osiąganiem przez nią zdrowia społecznego. Pamiętajmy

równocześnie, iż nie istnieje żadna empirycznie wspierana teoria dotycząca

terapeutycznej zmiany, rozwoju, szczęścia, którą moglibyśmy powodować instrumentalnie, według jakiegoś algorytmu.

Str. 129