Projekty pracy i zatrudniania osób chorujących psychicznie

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób praca wpływa na objawy choroby psychicznej. Bezsprzecznie jednak ów wpływ jest bardzo spektakularny, co zaobserwowano we wszystkich programach opieki psychiatrycznej, w których praca została odpowiednio zintegrowana z szerszym systemem leczenia i rehabilitacji chorych.

Organizacja różnych form wsparcia społecznego-zawodowego powinna się odbywać na poziomie samorządowym, przy bliskim współdziałaniu pracowników opieki psychiatrycznej z ośrodkami pomocy społecznej, urzędami pracy i środowiskami osób chorujących.

Konieczne są ogólnopolskie inicjatywy tworzenia regionalnych programów ochrony

zdrowia psychicznego, których celem jest udział osób po kryzysach psychicznych w życiu społecznym, a szczególnie w istotnej jego części, jaką jest praca. Wzrost znaczenia lokalnej polityki społecznej jest powiązany z procesem decentralizacji funkcji opiekuńczych państwa. Nie wszystkie problemy społeczne powinny jednak zostać wyłączone spod ochronnej funkcji rządowej administracji. Tak jest w odniesieniu na przykład do problemów ubóstwa sprzęgniętego z zaburzeniami zdrowia psychicznego, które mogą być skutecznie rozwiązywane tylko i wyłącznie przy umiejętnej kompozycji wsparcia płynącego ze

szczebla centralnego oraz wynikającego z lokalnych inicjatyw. Popieranie decentralizacji powinno się opierać na rzetelnej diagnozie problemu prowadzonej w skali makro oraz odnoszącej się do możliwości i ograniczeń konkretnych środowisk lokalnych. Na szczególne podkreślenie zasługuje problem zachowania równowagi pomiędzy

decentralizacją zadań z obszaru pomocowego a zasobnością ekonomiczną gminy lub powiatu. Ponadto proces ten jest powiązany z koniecznością prowadzenia badań ewaluacyjnych opisujących proces przejmowania odpowiedzialności przez wspólnoty lokalne za problemy, których źródła wykraczają daleko poza ich granice.

Str. 114

7.1. Instytucjonalna mapa polskich projektów pracy

Na instytucjonalnej mapie rozwiązań z zakresu aktywizacji zawodowej pierwszoplanową rolę przyznaje się organizacjom obywatelskim. Ich funkcja polega na podejmowaniu działań ukierunkowanych na tworzenie w środowisku lokalnym konkretnych programów, których cele sprowadzają się do: 1. wzrostu poziomu przygotowania do aktywności zarobkowej i zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz tych, u których wystąpiły psychospołeczne konsekwencje długotrwałego braku pracy, a także 2. zatrudniania tej kategorii osób w tak zwanych warunkach wspieranych, tworzonych w ramach

zróżnicowanych projektów pracy, lub też poszukiwaniu możliwości zatrudniania wspieranego na otwartym rynku.

Szczególne znaczenie mają tutaj zapisy Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. Nr 96, poz. 873), definiujące między innymi kwestie dotyczące podejmowania odpłatnej i nieodpłatnej działalności statutowej, które umożliwią stowarzyszeniom, fundacjom, związkom charytatywnym aktywność na pograniczu działalności gospodarczej.

Nowe i szeroko dyskutowane w środowisku praktyków formy aktywizacji

społeczno-zawodowej [przypis 178] to przede wszystkim: kluby integracji społecznej, centra integracji społecznej oraz spółdzielnie socjalne.

Klub integracji społecznej może organizować i prowadzić w szczególności:

1. programy zatrudnienia tymczasowego mające na celu pomoc w znalezieniu pracy na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, w pełnym lub niepełnym

wymiarze czasu pracy u pracodawców, wykonywania usług na podstawie umów

cywilnoprawnych oraz przygotowanie do podjęcia zatrudnienia, 2. poradnictwo prawne, 3.

działalność samopomocową w zakresie zatrudnienia, spraw mieszkaniowych i socjalnych.

Centrum integracji społecznej jest natomiast jednostką organizacyjną realizującą

reintegrację zawodową i społeczną przez między innymi następujące usługi: 1. kształcenie

umiejętności pozwalających na pełnienie ról społecznych i osiąganie pozycji społecznych dostępnych osobom niepodlegającym wykluczeniu społecznemu, 2. nabywanie

umiejętności zawodowych oraz przyuczenie do zawodu, przekwalifikowanie lub

podwyższanie kwalifikacji zawodowych, 3. naukę planowania życia i zaspokajania potrzeb osobistym staraniem, zwłaszcza przez możliwość osiągnięcia własnych dochodów przez zatrudnienie lub działalność gospodarczą. W ramach reintegracji zawodowej centrum może prowadzić działalność wytwórczą, handlową lub usługową oraz działalność wytwórczą w rolnictwie, która nie stanowi działalności gospodarczej.

Str. 115

Istotą ostatniej z wymienionych form, czyli spółdzielni socjalnych, jest prowadzenie przedsiębiorstwa na podstawie pracy jej członków. Spółdzielnia socjalna działa na rzecz:

1. społecznej reintegracji, przez co należy rozumieć odbudowywanie i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia funkcji społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu, 2. zawodowej reintegracji definiowanej jako odzyskiwanie zdolności do samodzielnego świadczenia pracy. Spółdzielnia socjalna może prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturową na rzecz swoich członków oraz ich środowiska lokalnego, a także działalność społecznie użyteczną w sferze zadań

publicznych państwa. Na podkreślenie zasługują również roboty publiczne [przypis 179]

oraz wysoko oceniane przez praktyków prace społecznie użyteczne. Oznaczają one prace wykonywane przez bezrobotnych nieposiadających już prawa do zasiłku bądź też tych, którzy go nie nabyli. Prace organizują gminy w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, organizacjach lub instytucjach statutowo zajmujących się pomocą

charytatywną, a także działalnością na rzecz społeczności lokalnej; prace te mają służyć wsparciu lokalnych społeczności, nie służą natomiast maksymalizacji zysku.

W tym miejscu pragnę zwrócić uwagę, iż stosowanie przez pracowników psychiatrii środowiskowej wymienionych nowych form wymaga od nich umiejętności budowania partnerskich relacji z osobami wymagającymi pomocy, stymulowania samopomocy,

promowania i tworzenia realnych rozwiązań oraz posiadania podstawowych kompetencji w zakresie terapii społecznej, edukacji zawodowej, inicjowania przedsiębiorczości

społecznej. Konieczna jest również praca zgodna z – promowanym we współczesnej polityce społecznej – podejściem międzysektorowym. Bez tego kanonu kompetencji kluczowych trudno sobie wyobrazić, że wprowadzane w Polsce nowe rozwiązania będą faktycznie sprzyjały integracji osób z głębokimi problemami psychicznymi.

Promowane nowe rozwiązania w zakresie aktywizacji społeczno-zawodowej stanowią wartościowe uzupełnienie istniejącej od wielu lat oferty rehabilitacyjnej adresowanej

przede wszystkim do osób niepełnosprawnych z problemami psychicznymi. Wspomniana oferta to warsztaty terapii zajęciowej oraz zakłady aktywności zawodowej (zob. rycina 4).

Do tych instytucji powinniśmy zdecydowanie się odwoływać, planując leczenie i rehabilitację osób chorujących psychicznie.

Str. 116

Należy wspomnieć również o zakładach pracy chronionej (ZPCh), będących

uzupełniającym ogniwem tak zwanej polskiej szkoły rehabilitacji społeczno-zawodowej, jednak już na wstępie określam ich funkcję wobec osób chorujących psychicznie jako zdecydowanie ograniczoną.