Armia afgańska wobec rebelii mudżahedinów po inwazji Związku

Wobec obaw, iż Stany Zjednoczone będą próbowały zainstalować proamerykański rząd w Kabulu, Związek Radziecki zdecydował się ostatecznie na dokonanie uderzenia wyprzedzającego³⁵. Do Afganistanu wysłano początkowo ograniczony (wg różnych źródeł ok. 40 - 50 tys. żołnierzy – jednostek lądowych, sił powietrznych, Specnazu³⁶) kontyngent wojsk 40 Dywizji, który miał utrzymać kontrolę nad rozwojem wypadków w kraju³⁷. Hafizullah Amin, następca N.M. Tarakiego, został zabity już na początku inwazji przez wojska Specnazu, a ZSRR wsparło rząd Barbaka Karmala z frakcji Parcham w PDPA.

Tuż po inwazji rosyjskiej, w armii afgańskiej dochodziło do coraz częstszych aktów wypowiedzenia lojalności rządowi, zwłaszcza że żołnierze, którzy jeszcze w niej pozostali byli pod wpływem frakcji Chalk, nieprzyjaznej prezydentowi B. Karmalowi (doszło nawet do starć pomiędzy poszczególnymi oddziałami – np.w 1980 r. 8 dywizja piechoty starła się z 14 dywizją zmechanizowaną³⁸), dezercje narastały lawinowo, a uciekinierzy zabierali ze sobą broń i sprzęt. Szacuje się, iż w roku 1980 armia afgańska liczyła jedyne 20-30 tys. żołnierzy i

35 Wobec zamieszek, które wybuchły do dojściu do władzy Tarakiego, a potem Hafizullach Amina (wrzesień 1979 r.) i frakcji Chalk w PDPA, Stany Zjednoczone zdecydowały się ostatecznie na przekazanie rebeliantom niewielkiej pomocy wojskowej. Dla ZSRR był to ponoć ostateczny dowód na to, iż po utracie przyczółka irańskiego po obaleniu szaha Rezy Pahlawiego, Stany Zjednoczone będą starały się „odzyskać” Afganistan, co ostatecznie miało przekonać Sowietów do interwencji w Afganistanie. Patrz m.in. S. Tanner, A Military History…, op.cit., s. 233.

36 Więcej na ten temat wojskowych szczegółów interwencji, w tym działań jednostek Specnazu patrz m.in.: W.

Marczenko, W. Miliakowski, Specnaz w Afganistanie, Dom Wydawniczy Bellona 2002.

37 S. Tanner, A Military History…, op.cit.,, s. 235 i nn.

38 Duże problemy z utrzymaniem dyscypliny miały także wojska rosyjskie – żołnierze pochodzenia tadżyckiego nie chcieli walczyć przeciw Tadżykom afgańskim, dały także o sobie znać braki w wyszkoleniu wśród niższych rangą oficerów, problemy logistyczne (do niektórych rejonów dostawy mogły docierać tylko za pomocą helikopterów).

nie była już w stanie utrzymać kontroli nad kluczowymi punktami w kraju³⁹. Jak podaje A.

Giustozzi, w roku 1980 z poboru, który objął formalnie 59 tys. osób, do służby stawiło się tylko 850 osób, a w 1981 r., na skutek wielu przedsięwziętych środków (obniżanie wieku poborowych, wydłużanie służby w armii nawet do 3 lat w r. 1983 itp.) – 8 tys. na 130 tys.

planowanych⁴⁰. W 1980 roku z Kabulu, by uniknąć poboru, uciekło ok. 100 tys. mężczyzn (ok. 20 % ludności miasta). Wbrew wcześniejszym planom ZSRR musiał zwiększyć liczbę wojsk do ponad 100 tys. żołnierzy, do Afganistanu wysłano również tajną policję; siły radzieckie uległy też reorganizacji - do kraju odesłano oddziały ciężkie, nieprzydatne do walki z partyzantką, a wzmocniono lotnictwo.

W tym okresie w wielu regionach kraju rozpoczęły się regularne walki armii afgańskiej i radzieckiej z rosnącymi w siłę ugrupowaniami mudżahedinów (ich siły, jak szacują eksperci, były tuż przed inwazją sowiecką praktycznie równe – ok. 40 tys. osób po obydwu stronach), których celem było, przy wydatnym wsparciu ze strony Stanów Zjednoczonych⁴¹ i sąsiedniego Pakistanu (gdzie mudżahedini mieli swoje bazy i rekrutowali bojowników spośród ok. 600 tys. afgańskich uchodźców), obalenie proradzieckiego rządu i wyparcie wojsk sowieckich z kraju. Armia rosyjska bombardowała zarówno większe miasta (np. w r. 1983 w wyniku nalotu dywanowego zniszczeniu uległa połowa miasta Herat), jak i obszary wiejskie. Prowadzono również intensywną kampanię lądową przy użyciu ciężkiego sprzętu (w roku 1980 przy użyciu czołgów zaatakowano główne miasta – Herat, Jalalabad, Kandahar, ciężkie walki prowadzono również w dolinie Panczasziru). Pomimo tego, w roku 1986 rząd afgański kontrolował jedynie 23 % terytorium państwa (ośrodki miejski i główne drogi), a siły mudżahedinów urosły do liczby 150 tys.bojowników⁴².

39 S. Tanner, A Military History…, op.cit.., s. 245.

40 Zob. A. Giustozzi, War, Politics and Society in Afghanistan, 1978-1992, C. Hurst @ Co Ltd., 2000, s. 89.

41 Jak podaje B. Rubin, amerykańska pomoc dla Afganistanu przed dwie i pół dekady poprzedzające inwazję wynosiła ok. 20 mln dolarów rocznie, po roku 1980 wzrosła do 30 mln. Podobne kwoty napływały także od rządów Arabii Saudysjkiej i innych państw arabskich. W latach 1981-1982 pomoc amerykańska opiewała już na 50 mln, w 1984 - 120 mln dolarów, w 1985 – 240 mln, aby dojść do rekordowej kwoty w 1989 r. – 630 mln dolarów. Stany Zjednoczone dostarczały również mudżahedinom, za pośrednictwem pakistańskiego wywiadu wojskowego ISI, uzbrojenie przeciwlotnicze (rakiety Stinger). B. Rubin, Fragmentation of Afghanistan: State formation and collapse in the international system, Yale University Press, New Heaven, 1995, s. 30.

Mudżahedinów wspierały także państwa takie jak Kanada, Francja, Wielka Brytania (pociski Blowpipe). Z kolei A. Rashid twierdzi, że Stany Zjednoczone nigdy nie przekazywały pieniędzy ani broni mudżahedinom bezpośrednio, lecz zawsze za pośrednictwem ISI (przez co doszło do jej bezprecedensowego wzmocnienia się i utworzenia w Pakistanie swego rodzaju „państwa w państwie”). Jednym z największych beneficjentów tej pomocy był m.in. G. Hekmatjar, a ostatecznie tylko Stany Zjednoczone przekazały na wsparcie ruchu oporu ok.

6 mld dolarów. A. Rashid, Descent into Chaos. The United Nations and the Failure of Nation Building in Pakistan, Afghanistan and Central Asia, Viking 2008, s. 9-10.

42 Za O. Oliker, Building Afghanistan’s Security Forces…, op.cit., s.76.

Pomimo trudnej sytuacji rząd afgański nie ustawał w wysiłkach, by zwiększyć liczbność sił bezpieczeństwa w kraju, które będą wspierać jego politykę. W latach 1982 – 1983, w wyniku praktycznego rozkładu armii, utworzono milicje plemienne (tribal militias) i siły regionalne (Regional Forces) - pararegularne jednostki, które otrzymywały broń od rządu i miały za zadanie operować na poziomie lokalnym i wspierać rząd centralny w prowincjach (zazwyczaj grupy jednolite etnicznie, lojalne nie wobec państwa, ale charyzmatycznego przywódcy, który zdobył sobie szacunek umiejętnościami w walce)⁴³. Mankamentem była niezdolność tych żołnierzy do obsługiwania bardziej zaawansowanej technologicznie broni, a także nieumiejętność poruszania się po polu walki w większych liczebnie grupach. W niektórych przypadkach zawarto nawet porozumienia z przywódcami tych sił, ograniczające działania armii afgańskiej na niektórych obszarach kraju. Dopiero pod koniec lat 80. oddziały o największej wartości bojowej zaczęto wcielać w szeregi armii regularnej (jak np. oddziały Dostuma), by podejmowały walki poza miejscem stacjonowania. Wówczas jednak odnotowywano przypadki napadów na lokalną ludność afgańską (a także grabieży, nakładania nielegalnych podatków, gwałtów, porwań). W wielu regionach milicje te walczyły również między sobą i w zasadzie próby ich podporządkowania Ministerstwu Obrony w większości się nie powiodły, choć ich rola we wspieraniu rządu Najibullaha rosła relatywnie do osłabiania armi, a także po decyzji ZSRR o wycofaniu wojsk rosyjskich z kraju.

Nawet w okresie wojny zwalczające się frakcje polityczne PDPA nie zaprzestały rywalizacji, która obejmowała także siły zbrojne. W latach 80. starano się, oprócz wszelkich sposobów rekrutowania (do 1985 r. udało się zwiększyć stan liczebny armii do 47 tys.

żołnierzy, choć sowieccy doradcy optowali nawet za liczbą 200 tys. osób, które powinny służyć w armii co pozwoliłoby ZSRR na wycofanie swoich wojsk), wzmocnić te jednostki w armii, które znajdowały się pod kontrolą służb wewnętrznych wywiadu i tajnej policji – ChAD - potem przemianowany na WAD czyli Ministry for State Security), znajdującej się pod kontrolą frakcji Parcham. W 1988 r. pod jej kontrolą znalazły się także oddziały „Straży Specjalnej” – elitarnej jednostki wyposażonej w najlepszy sprzęt, utworzonej w celu zbalansowania rosnących w siłę oddziałów lokalnych milicji, które działały de facto poza kontrolą władz państwowych. W latach 90., M. Najibullah⁴⁴ planował wzmocnić je, choć bez

43 Więcej na temat tych sił, ich struktury i zadań patrz A. Long, S. Pezard, B. Loidolt, T.C. Helmus, Locals Rule;

Historical Lessons for Creating Local Defence Forces for Afghanistan and Beyond, Rand Corporation, Santa Monica, 2012, s. 131-148.

44Mohammad Najibullah zastąpił w roku 1986 B. Karmala na stanowisku prezydenta DRA.

powodzenia, nawet do 40 tys. żołnierzy. W tym okresie zadaniem Straży, dyslokowanej głównie w Kabulu, stało się przede wszystkim utrzymanie u władzy rządu Najibullaha⁴⁵.

Desperacja rządu, który wciąż nie dysponował odpowiednią siłą wojskową spowodowała, że zdecydowano się na istotne reformy, które w istocie wzmocniły i tak już silną rolę dowódców lokalnych. W wyniku reformy wojskowej z lat 1986-1987 przesunięto dowodzenie z poziomu dywizji na poziom regionalny. Sprzyjało to zwiększeniu efektywności, ale też umocniło dowódców lokalnych, którzy mogli dzięki temu kontrolować duże obszary kraju.

Wobec niepowodzeń w kampanii militarnej, w 1988 r. Związek Radziecki podjął ostatecznie decyzję o o wycofaniu armii radzieckiej z Afganistanu (na mocy porozumień genewskich, podpisanych kwietniu 1988 r. przez rządy Afganistanu i Pakistanu, z ZSRR i Stanami Zjednoczonymi jako gwarantami umowy), co nastąpiło ostatecznie w lutym 1989 roku. Afgańska armia, przy pomocy niektórych lojalnych ugrupowań w regionach, wciąż próbowała, z dość mizernym skutkiem, zwalczać ugrupowania mudżahedinów, jednak dość szybko zaprzestano tych działań w obliczu ciągłych niepowodzeń. Pomimo faktu, iż wycofujący się Rosjanie pozostawili wiele sztuk sprzętu ciężkiego (w tym tak zaawansowany technologicznie sprzęt jak rakiety SS-1, myśliwce Mig-27), brakowało wykwalifikowanych żołnierzy do jego obsługi. Ostatecznie, siły mudżahedinów okazały się lepiej zorganizowane i bardziej zdeterminowane w prowadzeniu walki zarówno przeciwko wojskom ZSRR, jak i niedobitkami armii afgańskiej.