Rola NATO w formowaniu Afgańskiej Armii Narodowej

Jak już wspomniano, najważniejszym partnerem zewnętrznym i głównym architektem w tworzeniu afgańskich sił zbrojnych były Stany Zjednoczone, które poniosły największe nakłady finansowe i osobowe w formowaniu ANA. Od roku 2005 w proces szkoleń ANA coraz aktywniej włączało się również NATO, które już w sierpniu 2003 r. przejęło dowództwo nad siłami ISAF. Jako że kompleksowy proces odbudowy państwa afgańskiego wymagał w pierwszej kolejności stworzenia warunków bezpieczeństwa dla zaangażowanych w rekonstrukcję kraju podmiotów, społeczność międzynarodowa zadecydowała o rozlokowaniu na terytorium Afganistanu sił międzynarodowych (International Security Assistance Force - ISAF). Formalną podstawę dla utworzenia i działań ISAF dały rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1386 z 20 grudnia 2001 r. oraz porozumienie zawarte przez dowództwo ISAF z Tymczasową Administracją Afganistanu (Afghanistan Interim Authority)⁶⁰. Zgodnie z ich postanowieniami zadaniem sił wielonarodowych była pomoc Tymczasowej Administracji w zapewnieniu bezpieczeństwa w Kabulu i okolicach oraz ochrona lotniska w Kabulu i personelu misji ONZ w Afganistanie (UNAMA)⁶¹. Ponadto, ISAF miał wesprzeć Tymczasową Administrację w ustanowieniu i szkoleniu afgańskich sił zbrojnych oraz zrealizować projekty rekonstrukcji podstawowej infrastruktury. Dopiero w październiku 2003 r., a zatem już po objęciu dowodzenia ISAF przez NATO, sojusznicy zgodzili się (głównie na prośbę samych Afgańczyków, a także sekretarza generalnego ONZ) na przyjęcie większych zobowiązań, a przede wszystkim na rozszerzenie misji poza region Kabulu, co zostało zatwierdzone rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1510 z 13

59 Zob. m.in. M. Hoffman, Largest class enters Afghan Military Academy, „Army Times” z 17 października 2010, na: http://www.armytimes.com/news/2010/10/army-freshman-class-enters-afghanistan-military-academyafghan-101710w/.

60 Zob. UN Security Council Resolution 1386 (2001), S/RES/1386 (2001), 20 December 2001.

61 Szczegółowe postanowienia regulujące działalność ISAF w Afganistanie zob: „Military Technical Agreement between the International Security Assistance Force (ISAF) and the Interim Administration of Afghanistan (‘Interim Administration’)” z 4 stycznia 2002 r., http://www.operations.mod.uk/isafmta.pdf.

października 2003 r.⁶² Na prośbę prezydenta Hamida Karzaja mandat ISAF obejmował także pomoc w przeprowadzeniu wyborów prezydenckich i parlamentarnych⁶³.

Dość szeroki w porównaniu z pierwotnymi założeniami, zakres aktywności NATO w Afganistanie został określony w zrewidowanym planie operacyjnym z 8 grudnia 2005 r. ⁶⁴ Zakładał on przede wszystkim dalszą ekspansję ISAF na południe i wschód Afganistanu i zwiększenie liczebności misji do ok. 15 tys. żołnierzy. Głównym zadaniem sił NATO od tego momentu było stworzenie możliwości egzekwowania władzy przez rząd w Kabulu na terenie całego kraju, zwiększenie udziału w reformie sektora bezpieczeństwa, w szczególności w szkoleniu i wyposażeniu Afgańskiej Armii Narodowej i policji oraz ścisłej współpracy z obydwoma tymi formacjami w przeprowadzaniu operacji⁶⁵. Ponadto NATO miało być dalej zaangażowane w proces demobilizacji i rozbrojenia wszelkich ugrupowań zbrojnych znajdujących się poza formalnymi strukturami tworzonych obecnie afgańskich sił bezpieczeństwa, a także we wsparcie wysiłków rządu afgańskiego i innych zaangażowanych podmiotów w zwalczanie narkobiznesu oraz operacje pomocy humanitarnej.

Od roku 2003 NATO jest również aktywnym partnerem rządu afgańskiego w procesie reform sektora bezpieczeństwa. Siły Sojuszu wspomagają rząd w tworzeniu narodowej armii oraz policji, jak również uczestniczą w procesie demobilizacji, rozbrojenia i reintegracji (Disarmament, Demobilization and Reintegration - DDR) dotychczasowych stron konfliktu oraz, w ograniczonym zakresie, zwalczaniu produkcji i handlu narkotykami. Niewątpliwie największą rolę NATO pełniło we wspieraniu efektywnego przebiegu procesu DDR, który rozpoczął się w październiku 2003 r. Jego istotą była demobilizacja i rozbrojenie wszelkich (legalnych i nielegalnych) ugrupowań zbrojnych działających do tej pory na terenie Afganistanu oraz zapewnienie byłym bojownikom alternatywnych źródeł zarobkowania.

Dzięki wsparciu ISAF udało się rozbroić w sumie ok. 200 tys. osób. NATO wspomaga także rząd afgański w odzyskiwaniu i zabezpieczaniu składów broni, które w czasie wojny znalazły się w posiadaniu poszczególnych ugrupowań, a obecnie mają przejść na wyposażenie

62 Zob. UN Security Council Resolution 1510 (2003), S/RES/1510 (2003), 13 October 2003.

63 Wywiad z Peterem T. Shea, NATO-Afghanistan Action Officer, Office of European Security and Political Affairs, Departament Stanu USA, Waszyngton, maj 2008, archiwum własne.

64 Patrz „Revised operational plan for NATO ’s expanding mission in Afghanistan”, http://www.nato.int/issues/afghanistan_stage3/index.html .

65 Wywiad z Markiem R. Jacobsonem, Deputy NATO Senior Civilian Representative - Afghanistan przy Office of the NATO Senior Civilan Representative, Chicago, marzec 2012, archiwum własne.

Afgańskiej Armii Narodowej (jeden z największych nielegalnych składów broni zlokalizowano w Sheberghan na północy Afganistanu, gdzie przejęto m. in. ok. 80 ton materiałów wybuchowych oraz ok. 150 tys. min przeciwpiechotnych).

Siły ISAF wspierają również tworzenie i szkolenie ANA - oprócz Stanów Zjednoczonych szczególną rolę odgrywają tu: Francja, Niemcy oraz Wielka Brytania⁶⁶, a ich rola w tej sferze zwiększała się sukcesywnie od roku 2005. Integralną częścią misji NATO było od początku tworzenie tzw. Regionalnych Zespołów Odbudowy (Provincial Reconstruction Teams - PRTs) jako głównej formuły obecności Sojuszu (wcześniej także USA) w Afganistanie⁶⁷. Do października 2004 r. (w czasie tzw. Fazy I) NATO ustanowiło, a właściwie przejęło od USA 5 PRT w północnych prowincjach kraju (Kunduz, Mazar-e-Sharif, Meymana, Feyzabad i Baghlan). Od początku 2005 r. ekspansja terytorialna ISAF szła w kierunku zachodnim – zasięgiem PRT objęto prowincje Herat, Farah, Ghor i Baghdis. Od stycznia 2006 roku NATO przejęło kontrolę nad 9 z istniejących 23 PRT. W następnej kolejności Sojusz skierował się w kierunku południowym i wschodnim (Fazy 3 i 4), a do października 2006 roku formalnie objął swoim działaniem niemal całe terytorium Afganistanu (do marca 2010 utworzono w sumie 27 PRT, za prowadzenie których odpowiedzialność wzięły różne państwa NATO). W skład personelu PRT weszli zarówno przedstawiciele wojska, jak i pracownicy cywilni – w zależności od modelu przyjętego przez dane państwo ich liczba wahała się od kilkudziesięciu do kilkuset osób. Do zadań PRT należy: zapewnienie bezpieczeństwa w granicach PRT oraz realizacja projektów związanych z odtworzeniem podstawowej infrastruktury, która uległa zniszczeniu w czasie wojny (dróg, ujęć wody, obiektów medycznych, szkół itp.), a także pomoc w reformach sektora bezpieczeństwa czyli szkoleń armii i policji⁶⁸. Zarządzanie PRT leży w gestii poszczególnych

66 Więcej na ten temat zob. J. Hofman, „Nowa Armia Afganistanu”, Raport: Wojsko, Technika, Obronność, 2/2006, s. 48-49.

67 Patrz m.in. B. Górka-Winter, Rola NATO w reformach sektora bezpieczeństwa w Afganistanie, Biuletyn PISM z nr 24 (364) z 4 lipca 2006, na: http://www.pism.pl/index/?id=db2b4182156b2f1f817860ac9f409ad7 .

68 Poza tym obecność ISAF ma pośrednio przyczyniać się do rozszerzenia zasięgu władzy centralnej na całe terytorium państwa poprzez wspieranie działań władz lokalnych. Praca zespołów PRT opiera się przede wszystkim na tworzeniu pozytywnych relacji z miejscową ludnością oraz na dość elastycznym reagowaniu na pojawiające się potrzeby. Poprawa warunków życia poprzez realizację projektów rekonstrukcyjnych ma przede wszystkim przyczynić się do wzrostu sympatii Afgańczyków dla obecnych władz i zniechęcić ich do popierania lokalnych komendantów. Zadania te mają być realizowane zgodnie z podejściem tzw. „comprehensive approach”, które zakłada pogłębioną współpracę z pozostałymi podmiotami zaangażowanymi w odbudowę Afganistanu. Więcej na temat filozofii „comprehensive approach” patrz J. Shea, NATO Strategy - Building the Comprehensive Approach [in:] Afghanistan: Now you see me?, LSE Ideas, LSE, Su001, 2009, p. 6-9 oraz A.

Kobieracki, „The Comprehensive Approach: NATO Responses from an Operational Standpoint - Case of Afghanistan”, Connections Quarterly Journal, Winter 2007, s. 87-93.

państw uczestniczących w operacji (lead-nation), dlatego w rzeczywistości różnią się one liczebnością i podejmują bardzo zróżnicowany zakres działań. Na przykład w PRT brytyjskich kładzie się nacisk na zapewnienie bezpieczeństwa (poprzez tworzenie licznych przyczółków i częste patrole, zapobieganie starciom pomiędzy ugrupowaniami lokalnych komendantów) oraz reformę sektora bezpieczeństwa, we włoskich - na rekonstrukcję oraz realizację projektów kulturalnych⁶⁹. Z kolei w PRT niemieckich zadania cywilne i wojskowe są ściśle rozdzielone. W wykonywaniu swoich zadań personel PRT z założenia współpracuje z innymi podmiotami wewnętrznymi i zewnętrznymi zaangażowanymi na tamtym obszarze – przede wszystkim z misją ONZ oraz organizacjami pozarządowymi itp.

Jeśli chodzi o szkolenia armii afgańskiej, odbywają się one poprzez tzw. OMLT – odpowiednik amerykańskich Embedded Training Teams. Pierwsze OMLT dyslokowała w 2006 r. Wielka Brytania w prowincji Herat. Liczebność oficerów i podoficerów szkolących siły ANA waha się, w zależności od kraju wystawiającego dany zespół – od 13 do 30 osób, a nawet 5 osób w przypadku OMLT francuskich. Czas ich dyslokacji to pół roku⁷⁰. Funkcjonowały one na dwóch poziomach – na poziomie dowództwa oraz szkoleń w terenie, włącznie z asystowaniem ANA na polu walki. W praktyce współpraca ANSF z doradcami odbywa się na bardzo różnych poziomach – od wsparcia logistycznego formujących się oddziałów (budowa budynków sztabowych, fortyfikacji, zapewnienie odpowiedniego wyposażenia baz), poprzez doradztwo w zakresie planowania operacji, wspólne odprawy, patrole, aż po fizyczny udział żołnierzy OMLT w misjach bojowych przeprowadzanych przez afgańską armię, choć niektóre państwa nałożyły na swoje zespoły ograniczenia, tzw. national caveats, uniemożliwiające im branie bezpośredniego udziału w walkach. W głównej mierze OMLT odpowiadają za koordynację wsparcia - lotniczego, artyleryjskiego, ewakuacji medycznej - choć również, jeśli zachodzi taka potrzeba, muszą być gotowe do przejęcia dowodzenia w trakcie operacji. Do grudnia 2008 roku NATO zdołało dyslokować 42 zespoły OMLT.

Po roku 2009 działalność mentorska uległa znacznej intensyfikacji - do grudnia 2009 roku dyslokowano w sumie 63 zespoły OMLT. Było to wynikiem wzrostu świadomości sojuszników, iż proces ten, do tej pory przebiegający z ogromnymi oporami jest warunkiem sine qua non możliwości stopniowego wycofywania wojsk koalicyjnych z terytorium

69 Więcej na ten temat patrz N. Hynek, P. Morton, Statebuilding in Afghanistan…, op.cit..

70 Za: T.K. Kelly at al., Security Force Assistance in Afghanistan…, op.cit., s. 42.

Afganistanu. Dlatego w 2009 r., podczas jubileuszowego posiedzenia Rady Północnoatlantyckiej w Strasbourgu-Kehl zadecydowano o powołaniu Misji Szkoleniowej NATO w Afganistanie (NATO Training Mission-Afghanistan; NTM-A)⁷¹. Jej celem jest szkolenie kadry oficerskiej ANA (zarówno sił lądowych, jak i powietrznych) oraz planowanie rozwoju oraz doradztwo w tworzeniu afgańskiej policji. Od początku trwania misji swoje kontrybucje do niej, w różnej postaci (personelu szkoleniowego, wkładów finansowych, dostaw sprzętu itp.), zgłosiło ok. 46 państw, w tym 26 krajów spoza NATO. W 2013 r. misja dysponowała ok. 3,5 tys. osób personelu szkoleniowego⁷². Oprócz klasycznych szkoleń NTM-A skupia się również na kwestiach rozwoju infrastruktury logistycznej oraz wsparcia medycznego.

5. Najważniejsze problemy w formowaniu Afgańskich Sił Zbrojnych