Podejście autorów jest jakościowe, ponieważ w przypadku promocji turystycznej podejścia strukturyzowane (ilościowe) sprawdzają się w badaniu cech wspól-nych, opartych na atrybutach, natomiast nie są przydatne do analiz wyjątkowych i holistycznych składowych wizerunku (Govers, Go 2003: 26) (Echtner, Ritchie 2001: 41–43), a zbadanie tych wyjątkowych i holistycznych cech projected image8 Polski jest celem prezentowanych badań.
Przyjęte założenia oraz zarysowany problem badawczy wymagały kwerendy obecności plików wideo w następujących źródłach:
• na stronach internetowych Urzędów Marszałkowskich (ogólnych) i oficjal-nych stronach promujących turystykę (typu „slaskie.travel”),
• na oficjalnych kanałach w serwisie YouTube (urzędowych oraz ROT),
• na fan page’ach w serwisie Facebook (dział „filmy”) Urzędów Marszałkow-skich oraz ROT.
Poszukiwano filmów kierując się słowami kluczowymi: ‘film promocyjny’ +
‘województwo/nazwa’; ‘spot promocyjny’ + ‘województwo/nazwa’; ‘reklama TV/
telewizyjna’ + ‘województwo/nazwa’; ‘reklama video’ + ‘województwo/nazwa’.
Ta procedura była niezbędna ze względu na wycofywanie filmów promocyjnych z oficjalnych serwisów. Praktyka ta znana jest autorom z ich działań konsul-tingowych. Autorzy korzystali także ze źródeł własnych uzyskanych w trakcie praktyki konsultingowej (np. filmy promocyjne woj. małopolskiego pozyskano w trakcie pracy dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego).
Po zapoznaniu się ze źródłami dokonano selekcji oficjalnych filmów i spotów promocyjnych spełniających kryteria MGV. Biorąc pod uwagę problem badaw-czy i sformułowane założenia analityczne, z dalszych analiz wyeliminowano:
8 Koncepcja Projected Tourism Destination Image została opracowana przez Roberta Goversa, Franka N. Go i Kuldeepa Kumara dla potrzeb badań promocji turystycznej. Autorzy w przeglądowym artykule opisują ją jako połączenie komunikacji marketingowej, mediów i ICT (Information and Communication Technologies) oraz narracji i materiału wizualnego tworzących znaczenie. Por (Govers i in. 2009: 16).
Anna Adamus-Matuszyńska, Piotr Dzik
• Reportaże telewizyjne i internetowe (np. dokumentacja wydarzeń, przemó-wienia, otwarcia itp.). Takie materiały nie pozwalają na pełną kontrolę nad występującymi w nich osobami oraz pokazywanymi sytuacjami, oczywiście zakładając pewne minimum etyczne (np. niedokonywanie jawnych manipu-lacji i fałszerstw);
• Filmy (programy) TV zawierające lokowanie produktu (np. programy kuli-narne prezentujące lokalną kuchnię), ze względów jak wyżej;
• „Migawki” reporterskie;
• Prostą dokumentację wydarzeń (tzw. setki);
• Filmy prywatne zamieszczane w oficjalnych serwisach (por. Lim i in. 2012).
Podsumowanie statystyczne podjętych poszukiwań filmów promujących zawiera tabela 1.
Tabela 1. Liczba analizowanych filmów promocyjnych
Województwo Liczba filmów Wybrane do analizy
1. Dolnośląskie Około 80 4
2. Kujawsko-Pomorskie Około 200 3
3. Lubelskie Około 30 3
4. Lubuskie Około 500 9
5. Łódzkie Około 500 3 (12)
6. Małopolskie Około 380 29, 19 w serii
7. Mazowieckie Około 400 1
8. Opolskie Około 550 13 („Opolskie na wakacje”)
9. Podkarpackie Około 1200 7
10. Podlaskie Około 200 7
11. Pomorskie Około 400 4
12. Śląskie Około 200 5
13. Świętokrzyskie Około 200 5
14. Warmińsko-Mazurskie Ponad 1200 4
15. Wielkopolskie Około 50 2
16. Zachodniopomorskie Około 200 4
Razem Około 6290 Około 100 (112)
Powyższe dane wymagają dodatkowych wyjaśnień.
1. Występujące w kolumnie 2 określenie „około” jest zasadne, gdyż filmy często wykorzystują te same ujęcia w różnych konfiguracjach, pojawiają się
Polska w filmach promocyjnych regionów
60
warianty czasowe (np. spot 30 sekundowy i skrót 15’) i „miejscowe”. Poprzez wariant „miejscowy” należy rozumieć przypadek, gdy identyczny schemat konstrukcyjny filmu wykorzystywany jest, aby pokazać różne miejsca czy produkty w danym regionie. Takie rozwiązanie udało się zidentyfikować np. w województwie łódzkim (seria „Dumni z Łódzkiego”), dlatego podano w jego przypadku dwie dane liczbowe. Występują też przypadki, gdy filmy z niewielkimi modyfikacjami (np. różniące się długością o kilka sekund) powtarzają się i znaleźć je można na stronie internetowej, Facebooku (FB) i YouTube (YT). Istnieją także wersje językowe tych samych lub nieznacznie się różniących filmów (np. film jest ten sam, a slogany promocyjne są od-mienne w zależności od stosowanego języka). Pojawiają się także sytuacje, w których domniemywać można, że korzystano z gotowych ujęć dostępnych w bankach zdjęć.
2. W województwie podkarpackim zdecydowana większość materiałów to reportaże, relacje i „setki” TV Podkarpackie. Udało się zidentyfikować ok. 20 filmów mogących mieć związek z promocją turystyczną, z tego proces selekcyjny przeszło 7 z nich.
3. W województwie warmińsko-mazurskim ponad 1000 filmów to dokumen-tacja z 2011 roku dotycząca udziału tego regionu w konkursie „7 cudów natury”. Internauci głosowali na region poprzez realizację i przesłanie do organizatora krótkiego filmu. Proces ten definiowany jest jako tzw. User Generated Content (UGC).
W drugim kroku z bazy ponad 6290 wyselekcjonowano 100 (112) filmów, spełniających następujące kryteria formalne:
• potwierdzenie, że jest to spot lub dłuższy film promocyjny;
• potwierdzenie, że jest to film oficjalny (np. poprzez logo regionu, tzw. packshot, czyli końcowe ujęcie pokazujące np. finansowanie z funduszy europejskich, poprzez opisy lub metadane itp.);
• potwierdzenie prawdopodobieństwa powstania w latach 2007–2014;
• uprawdopodobniono jego cel – tj. promocję turystyczną. W ostatnim przypadku pojawiła się konieczność rozstrzygnięcia, jak klasyfikować filmy
„uniwersalne”, gdzie pokazywano region jednocześnie jako atrakcyjny tury-stycznie i inwestorsko oraz przyjemne miejsce do zamieszkania na stałe. Takie filmy zidentyfikowano np. w województwie lubelskim (kampania „Na chwilę lub na dłużej” z 2014 roku). Przyjęto, że jeśli funkcja promocji turystycznej jest jasno wyartykułowana, to filmy takie można poddać dalszej analizie.
Anna Adamus-Matuszyńska, Piotr Dzik
Następnym etapem była analiza zawartości (treści) wyselekcjonowanych filmów pod względem kryteriów pozwalających na sprawdzenie hipotezy badaw-czej. W nawiązaniu do przyjętej hipotezy badawczej o stereotypowych cechach osobowych postaci prezentowanych w filmach promocyjnych, skoncentrowano się na elementach kultury, która jest podstawą istnienia grupy etnicznej czy naro-dowej (Ewa Nowicka-Rusek 2003: 198). Dlatego w treści filmów promocyjnych poszukiwano następujących symboli kulturowych:
• identyfikacji etnicznej/rasowej9 i różnorodności kulturową pojawiających się nim postaci, a wyrażanej poprzez wizualne znaki, np. strój;
• interakcji pomiędzy bohaterami filmu (kontakt fizyczny, wzrokowy, oddzia-ływanie bohaterów filmów na siebie w przestrzeni fizycznej i społecznej)10;
• komunikacji werbalnej11 (np. czy występują dialogi pomiędzy postaciami, czy pojawiają się napisy, czy występują wypowiedzi lektora/ów);
• elementów komunikacji niewerbalnej (symbolika, gesty, ubiór bohaterów, ich wiek, stan fizyczny)12.
Zdaniem autorów możliwe jest także sformułowanie bardziej szczegółowych założeń pozwalających na badanie przekazów promocyjnych pod względem ich
‘rasowego’ charakteru. W literaturze przedmiotu pojawia się pojęcie „urasowie-nia”13 (racialisation/racialization) przestrzeni. Oznacza ono, że sama przestrzeń fizyczna (kształty i formy obiektów, graffiti, szyldy, oferty sklepów) informuje odbiorcę, kto (jakiej rasy) jest tam w swoim naturalnym środowisku, a kto będzie czuł się obco (por. Sibley 1998, Lacy, Ono 2011). Koncepcja ta pozwala na wstępne sformułowanie wskaźników urasowienia przestrzeni wirtualnej,
9 Autorzy mają świadomość problemów teoretycznych, empirycznych i etycznych związanych z pojęciami „rasy” czy też „etniczności”. Dla celów niniejszego artykułu przyjęto za Delgado, Stefancic (2001: 153) następującą definicję: „Rasa – idea (pogląd), że istoty ludzkie różnią się pod względem biologicznym, bazujący na kolorze skóry i/lub innych fizycznych wskazówkach”.
10 Przestrzeń społeczna rozumiana może być jako mapa interakcji społecznych – wzorów przyjaźni, partnerstwa, bliskości kulturowej, które przyczyniają się do powstania stosunków społecznych i określają społeczny dystans (Mucha 2006: 20).
11 Język jest podstawowym elementem kulturowym. Nie tylko określa przynależność etniczną czy narodową, ale jest także zbiorem znaków definiujących przynależność danej osoby do konkretnej subkultury. Tekst (przekaz werbalny) zgodnie z tezami Umberto Eco ‘mówi’
niezależnie od intencji autora, ‘mówi’ mocą swej spójności i systemu oznaczania (Eco 1996: 63).
12 Komunikacja niewerbalna jest istotnym elementem kulturowym, który pozwala odróżnić jedną kulturę od innej. Znaki pozawerbalne, takie jak postawa ciała, gesty, wygląd, kolor skóry, ruchy, tworzą komunikat tożsamościowy danej osoby (Tuan 2007: 158–168).
13 Tłumaczenie terminu za Dyer-Witheford, de Peuter (2019: 60); autorzy oryginalnego tekstu i tłumacze odnoszą go wprost do przestrzeni w amerykańskich miastach.
Polska w filmach promocyjnych regionów
62
w jej promocyjnym aspekcie. Autorzy sięgnęli do badań pomiaru seksizmu w zdjęciach promocyjnych (Morgan, Pritchard 1998, por. także Goffman 1976) i zainspirowani opisanym schematem analitycznym zaproponowali taki, który pozwoli zmierzyć poziomy urasowienia w przekazach promocyjnych:
Poziom 0 – sytuacja niezdefiniowana. Filmy bez udziału ludzi, pokazywane są wyłącznie obiekty i/lub przyroda, używane animacje;
Poziom 1 – w filmie występują postaci, jednak nie występuje nikt, kto dałby się zidentyfikować jako obcy rasowo;
Poziom 2 – osoba obca rasowo jest gościem (turystą), nie wchodzi w interak-cje z gospodarzami (host) (np. coś ogląda, coś zwiedza, w tle obiekty, przyroda).
Na tym poziomie gość (visitor) jest elementem składowym o charakterze „czysto dekoracyjnym”, na przykład robi zdjęcia, konsumuje, ogląda (w tym występy sceniczne) itp.;
Poziom 3 – osoba obca rasowo jest gościem, pojawia się komercyjna re-lacja z osobami miejscowymi (występują oni w rolach przewodnika, kelnera, recepcjonistki itp.). Wideo (film) pokazuje interakcję – jedna ze stron coś robi i to wywołuje reakcję (wizualną i/lub werbalną) drugiej strony;
Poziom 4 – osoba obca rasowo jest gościem, który/która wchodzi w interakcje osobiste z gospodarzem terenu (wspólna zabawa, uczestnictwo w wydarzeniu niekomercyjnym, sugestia kontaktu o cechach osobistych w obrazie i/lub war-stwie werbalnej).
Tabela 2. Inny (obcy) w filmach promocyjnych
Lp. Zrzut ekranowy dokumentujący wnioski. Filmy udokumentowane w dniach 1–15 kwietnia 2019 r. Uwagi
1. Lubuskie, film z 2012 roku. Film
uniwersalny (turystyka, biznes, zamieszkanie). Postaci nie mówią, pojawia się muzyka i głos lektorski.
Poziom 4.
https://www.youtube.com/watch?v=7KzvUGVYA4g&t=0s&list=PLS8e3ZpN5xxlomOx4ky-PqWHDqY2y5EUxq&index=25
Anna Adamus-Matuszyńska, Piotr Dzik
Lp. Zrzut ekranowy dokumentujący wnioski. Filmy udokumentowane w dniach 1–15 kwietnia 2019 r. Uwagi
2. Kujawsko-Pomorskie. Film z 2015
roku. Brak dialogów, postaci zwiedzają Bydgoszcz, w tle muzyka i napisy identyfikujące obiekty. Brak interakcji z gospodarzami. Poziom 2.
https://www.youtube.com/watch?v=00z54xYLk9Y
3. Śląskie, 2016. Postaci nie wchodzą
w dialog, sugestia relacji komercy-jnej. W tle muzyka i napisy identy-fikujące atrakcje. Poziom 3.
https://www.youtube.com/watch?v=r_-HYkon4Rg
4. Opolskie. Cykl filmów
prezentują-cych atrakcje województwa, w roli przewodnik – marszałek (postać po lewej, w garniturze). W każdym film-ie z cyklu marszałek rozmawia z os-obą powiązaną z prezentowaną atrak-cją. P. Piyush Mittal przedstawiony jest jako właściciel obiektu, rozmawia z marszałkiem po polsku. Poziom 4.
https://www.youtube.com/watch?v=-c2YYfxtcGo&list=PLeeYc66chO-p-fgWGN9BXTbD_
NX14fKc_&index=5
Wnioski
W badanej populacji udało się zidentyfikować zaledwie 4 filmy, w których wystąpiła postać inna niż „biała”, przy czym zaledwie w jednej sytuacji jest to osoba przedstawiona z imienia i nazwiska, poznać można jej pochodzenie, okoliczności przybycia do Polski i podejmowane działania.
We wszystkich analizowanych filmach gospodarze są rasowo biali, pojawiają się w „usługowych” rolach (jeśli występuje interakcja ‘gospodarz – gość’, to nie
Polska w filmach promocyjnych regionów
64
ma charakteru partnerskiej czy towarzyskiej – turyści korzystają z atrakcji bez interakcji lub w interakcji profesjonalnej (kelner/gość, masażystka/klientka, sprzedawca biletów/płacący klient). Z drugiej strony goście też są „biali” – je-dynie w 4 omówionych wcześniej sytuacjach można próbować identyfikować jedną z występujących postaci (aktora/aktorkę) jako „niebiałą” osobę. Tylko w jednym przypadku (Opolskie) jest jasne, że bohaterem jest cudzoziemiec, (ale ten cudzoziemiec jest zasymilowany – mieszka tu na stałe, otworzył biznes, mówi po polsku).
Badania potwierdziły, że w filmach promocyjnych regionów istnieje rodzaj podzielanego powszechnie projected image. Analizując ich treść (obrazy i słowa) można dostrzec istnienie swego rodzaju standardu: Polska turystyczna to kajaki, konie, rowery, zieleń, lotnie i dworki. Ludzie w tym krajobrazie występują jako
„obrazki” i części składowe; to barwne ruchome punkciki nadające dynamikę statycznym ogólnym planom.
Odnosi się wrażenie powszechnej samotności osób; jeśli pojawiają się inte-rakcje, to w rodzinie lub w parze zwiedzających (między sobą), i są one bardzo rzadkie. Ponieważ autorzy są socjologami z wykształcenia, zwrócili uwagę na swego rodzaju koniunkcję pomiędzy tezami głoszonymi przez polskich so-cjologów, a dotyczącymi „próżni socjologicznej”14, i brakiem pokazywania więzi wykraczających poza rodzinne w filmach reklamowych. Istotne wydaje się też zauważenie następujących braków: w żadnym filmie nie pojawiła się postać o wi-docznej niepełnosprawności intelektualnej i/lub fizycznej (np. osoba na wózku), nie pojawiają się też postaci dające się opisać jako stereotypowi Azjaci15.
Autorzy nie sugerują, ani nie podejrzewają, że analizowane spoty były w pełni świadomie zamawiane i kreowane według rasistowskiej zasady „For Whites Only”. Niemniej trzy inne czynniki: ewidentna heteronormatywność (nie zidentyfikowano ani jednego filmu skierowanego do tzw. różowego rynku, ani też w żadnej sytuacji nie pokazano osób LGBT+), pojawiające się osoby w wieku tuż lub okołoemerytalnym oraz widoczna równowaga płciowa16 (por. Morgan,
14 Teza o swoistej „próżni socjologicznej”, tj. o tym, że więzi społeczne w Polsce dotyczą rodziny, a następnie narodu, bez poziomów pośrednich, została sformułowana w 1979 r.
przez Stefana Nowaka (Nowak 1979, 155–177). Teza ta była w następnych latach dyskutowana i reinterpretowana (por. Pawlak 2016).
15 Należy zaznaczyć, że autorom są znane z własnej praktyki konsultingowej filmy z ofertami inwestycyjnymi, w których występują stereotypowe „żółte” osoby.
16 Ponieważ analizowane filmy były w dużej części finansowane z funduszy europejskich, to zasadnie można domniemywać, że przestrzegano w nich unijnej reguły „gender mainstreaming”.
Anna Adamus-Matuszyńska, Piotr Dzik
Pritchard 1998: 194–195) zdają się wskazywać, że rozwiązania kreatywne nie są całkowicie bezrefleksyjne. Rzecz jasna kreacje reklamowe nie są wytworem sztuki wysokiej – mają one jawnie merkantylny charakter, muszą być tym samym łatwe w odbiorze. Jednak właśnie dlatego, poprzez swoją stereotypowość i bez-refleksyjność, ujawniają one ukryte dominujące przekonania dotyczące tego, jaka i dla kogo jest Polska.
W oparciu o przeanalizowane filmy, autorzy stawiają tezę, że projected desti-nation image naszego kraju jest następujący:
a) „Biały”;
b) Dla białych ludzi;
c) Heteronormatywnych;
d) Zdrowych (choć pojawiają się oferty SPA);
e) Niezainteresowanych nowoczesnymi miastami oraz dziedzictwem poprze-mysłowym (istotnym wyjątkiem jest województwo śląskie i jego „Szlak Zabytków Techniki”);
f) Jednak dla osób w różnym wieku;
g) Natomiast nie wchodzących w pozazawodowe interakcje z miejscowymi.
Autorzy uznają hipotezę roboczą za potwierdzoną, z wyrażonymi wyżej zastrzeżeniami.
Podsumowując, przedstawiona analiza pozwala uniknąć jednoznacznie politycznych interpretacji – badane filmy powstawały przez kilka lat, były zlecane niezależnie przez ROT-y i Urzędy Marszałkowskie, nie podlegały centralnej kontroli ani akceptacji ze strony POT czy Ministerstwa Sportu i Turystyki, czas analizy objął rządy PiS, PO/PSL i ponownie PiS. Niemniej, ponieważ turystyka jest działalnością par excellence polityczną (Dagnies 2008: 3–5; Elliott 1997: 2–4) nie sposób uniknąć pytania o polityczne tło i polityczne konsekwencje opisanych wyżej działań promocyjnych. Uzyskane i zaprezentowane wyniki mogą wywołać emocjonalną reakcję, gdyż kłócą się one ze stereotypem kraju otwartego i go-ścinnego. Odbiorca spotów reklamowych promujących poszczególne polskie województwa dostrzeże samodzielnie, kto jest w Polsce mile widziany, a kto raczej nie.
Autorom z praktyki konsultingowej znane są zapisy umów o dofinansowanie, w których konieczność przestrzegania tej reguły zapisano wprost.
Polska w filmach promocyjnych regionów
66
Dyskusja
W tym miejscu warto podjąć także debatę, na ile nieliczna obecność ludzi w fil-mach promujących polskie regiony, a tym samym cały kraj, a w szczególności osób odmiennych kulturowo, jest dowodem na pewne cechy polskiego społeczeństwa związane z niechęcią do różnorodności. Dominacja elementów przyrodniczych nad obrazami ludzi i ich wytworów jest zastanawiająca i wymaga dalszych badań socjologicznych i antropologicznych. W oparciu o zaprezentowaną treść spotów reklamowych można także postawić hipotezę, że Polska nie jest krajem wolnym od rasizmu, gdyż samo unikanie wizerunków osób o różnych kolorach skóry i odmiennych zachowaniach kulturowych (tak gości, jak i gospodarzy), może być uznane za „odruchowe” przekonanie o naturalnej wyższości białych (Bobako 2018: 278).
Autorzy mają świadomość, że próba badawcza nie jest pełna (wynika to z trudności poszukiwań internetowych), a wnioski mogą być zmodyfiko-wane w przypadku bogatszych źródłowo analiz. Poza tym analiza treści filmów mogłaby objąć także:
• filmy przeznaczone do emisji podczas zamkniętych imprez, jak np. targi turystyczne czy wystawy;
• spoty „wydarzeniowe” – np. przy okazji starań Wrocławia o organizację wystawy EXPO 2012 powstały spoty promocyjne wskazujące na wielokul-turowość (Dudziak 2008). Podobnie przy okazji Światowych Dni Młodzieży 2016 (ŚDM) Małopolska przeprowadziła kampanię „Młodość to stan du-cha” – pojawiły się w niej reportaże z cudzoziemcami, ale spot promocyjny był „biały”17;
• filmy promocyjne miast i gmin, np. w filmie promocyjnym gminy Krośnice18 pojawiają się tańczące i grające na bębnach afrykańskie („czarne”) dzieci.
Taka, liczniejsza, próba mogłaby pozwolić na szersze analizy ilościowo-ja-kościowe oraz badania porównawcze z innymi krajami.
Ponieważ autorzy przyjęli założenie, że Polska jest krajem (względnie) jedno-litym etnicznie, badano relację ‘gospodarz-gość’ wyłącznie w aspekcie zróżnico-wanej etni („rasy”) gości. W krajach bardziej zróżnicowanych etnicznie analiza musiałaby być bardziej zniuansowana, a model badawczy prawdopodobnie
17 https://www.youtube.com/watch?v=Ao3fFWxXGVk [dostęp: 20.04.2019].
18 https://www.youtube.com/watch?v=F4Rdfx78134 [dostęp: 25.04.2019].
Anna Adamus-Matuszyńska, Piotr Dzik
przybrałby postać macierzową (np. „biały” gospodarz w funkcji usługowej oraz
„czarny” gość, i odwrotnie).
Dodać należy, że w piśmiennictwie dotyczącym turystyki pojawią się opinie, że wielu pracowników polskiego sektora hospitality19 to osoby pochodzące z Ukrainy; stwierdza się wręcz, że hotele i gastronomia to branże „opierające się na zatrudnianiu obywateli Ukrainy”20. Jednak w żadnej z przebadanych reklam nie udało się jednoznacznie potwierdzić ich występowania w rolach usługowych (nie pojawiają się osoby mówiące ze wschodnim akcentem, w dialogach nie pojawiają się nawiązania do pochodzenia pracowników), a rozważania o wyglą-dzie autorzy odrzucają jako pseudonaukową i skompromitowaną fizjonomikę i frenologię.
Od autorów
Pisząc ten tekst zdawaliśmy sobie sprawę, że stąpamy po polu minowym, lub, jak kto woli, po cienkim lodzie. Staraliśmy się ująć zagadnienie sine ira et studio, zdajemy sobie jednak sprawę z nieuniknionych emocji wiążących się z podjętym tematem. Wiemy, że nasz tekst może być bolesny dla niektórych odbiorców, wobec czego uznaliśmy za konieczne wytłumaczenie się z używanej terminologii. Kierowaliśmy się następującymi przesłankami: po pierwsze nie używaliśmy niewartych przywoływania terminów jednoznacznie obraźliwych i wprost rasistowskich i, po drugie, nie używaliśmy, obecnych w anglosaskim dyskursie naukowym i publicystycznym, a przyjmowanych także w Polsce, politycznie poprawnych terminów typu „Afroamerykanin” czy caucasian. Ich przydatność, w kontekście naszej pracy uznaliśmy za wątpliwą. Celem artykułu nie są rozważania terminologicznie, dlatego nie chcemy wdawać się w długie rozważania na temat tego, czy pochodzący z Tunezji mieszkaniec USA jest czy nie jest „Afroamerykaninem” lub czy taką osobą jest pani Charlize Theron (for-malnie tak). Naszym zdaniem wystarczające jest wyjaśnienie, że w dostępnym nam materiale empirycznym (konkretnie w dwóch omówionych wcześniej
19 To określenie w fachowym dyskursie turystycznym oznacza biznes łączący noclegi, wyżywienie, transport i usługi rozrywkowe.
20 Admin, Personel w stylu fusion, https://www.e-hotelarz/artykul/ 58045/perso-nel-w-stylu-fusion/?highlight=pracownicy%20z%20Ukrainy. Wpis datowany na 31.03.2019 [dostęp: 13.09.2019].
Polska w filmach promocyjnych regionów
68
reklamach) nie ma żadnych przesłanek wskazujących na to, że występujący w nich „pan młody” i „dziewczynka na łódce” mają cokolwiek wspólnego z USA bądź Kanadą, a określenie caucasian (co jest synonimem white, white person) zamiast „biały” poza amerykańskim kontekstem kulturowym jest głęboko osadzone w XVIII-wiecznych pseudonaukowych rozważaniach o pochodzeniu człowieka (por. Blumenbach 1775) i – tym samym – co najmniej wątpliwe. Także, a może przede wszystkim, akademia wymaga pisania wprost.
Bibliografia
Ateljevic Irena, Doorne Stephen, 2002, Representing New Zealand. Tourism Imagery and Ideology, „Annals of Tourism Research”, tom 29, zeszyt 3, s. 648–667.
Blumenbach Johann Friedrich, 1775, De Generis Humani Varietate Nativa, Göttingen, http://diglib.hab.de/drucke/mc-15/start.htm [dostęp: 13.09.2019].
Bobako Magdalena, 2018, Posłowie, w: Eddo-Lodge Reni, Dlaczego nie rozmawiam już z białymi o kolorze skóry, tłum. Anna Sak, Kraków.
Buhalis Dimitrios, 2000, Marketing the competitive destination of the future, „Tourism Management”, tom 21, zeszyt 1, s. 97–116.
Camilleri Mark Anthony, 2018, Travel Marketing, Tourism Economics and the Airline Product. An Introduction to Theory and Practice, Cham.
Carter Robert, Bédard François, 2001, E-Business for Tourism. Practical Guidelines for Tourism Destinations and Businesses, www.e-unwto.org [dostęp: 15.07.2008].
Cronin Anne, 2000, Advertising and Consumer Citizenship. Gender, Images and Ri-ghts, London.
Dagnies Jérémy, 2008, Action publique et développement du tourisme en Europe de l’Ouest:
perspectives historiques et tentative de catégorisation, referat konferencyjny: Congrès de l’ABSP – Louvain-la-Neuve, 24 kwietnia.
Delgado Richard, Stefancic Jean, 2001, Critical Race Theory. An Introduction, New York.
Dudziak Arkadiusz, 2008, Kultura czasu wolnego jako element kreowania wizerunku medialnego. Studium przypadku: internetowa kampania promocyjno-reklamowa Wrocławia na EXPO 2012, w: Homo creator czy homo ludens? Nowe formy aktywności i spędzania wolnego czasu, red. Wojciech Muszyński, Marek Sokołowski, Toruń, s. 357–365.
Dyer-Witheford Nick, de Peuter Greig 2019, Gry imperium. Globalny kapitalizm i gry wideo, Toruń.
Echtner Charlotte M., Ritchie J. R. Brent, 2003, The Meaning and Measurement of Desti-nation Image, „The Journal Of Tourism Studies”, tom 14, zeszyt 1, s. 37–48.
Anna Adamus-Matuszyńska, Piotr Dzik
Eco Umberto, 1996, Interpretacja i nadinterpretacja, Kraków.
Eddo-Lodge Reni, 2018, Dlaczego nie rozmawiam już z białymi o kolorze skóry, tłum.
Eddo-Lodge Reni, 2018, Dlaczego nie rozmawiam już z białymi o kolorze skóry, tłum.