Charakterystyka zatrudnienia i wykonywanej pracy kobiet i mężczyzn w wieku 45/50+45/50+

Zatrudnienie osób w wieku 45/50+ ulega w Polsce poprawie.Według danych BAEL za okres III kwartał 2010 – III kwartał 2012, poziom wskaźników zatrudnienia odnotował kolejne wzrosty: w grupie 45-59/64 lata – z 60,5% do 62,7% (przyrost o 2,2 pkt proc.), wśród osób mających 60/65 i więcej lat – odpowiednio, z 6,3% do 6,6%. Przyrost poziomu zatrudnienia w grupie wieku 45-59/64 lata należy uznać za szczególnie duży, bowiem w tym samym okresie wzrost wskaźni-ka zatrudnienia dla ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej wyniósł zaledwie 0,1 pkt proc.

O ile w całej gospodarce w I kwartale 2012 r. udział pracujących w wieku 45+ w ogóle ludności pracującej wyniósł 37,3%, to pracujących w wieku 55 i więcej lat – zaledwie 13,8%. Prawie co piąty pracujący w Polsce mężczyzna (21,9%) oraz co czwarta pracująca kobieta (25,5%) byli w wieku 45-54 lata. Generalnie osoby po 45. roku życia, które pracowały do osią-gnięcia powszechnego wieku emerytalnego, stanowiły – odpowiednio – 36,4% ogółu pracu-jących mężczyzn oraz 31,5% ogółu pracupracu-jących kobiet. Stosunkowo niewielki odsetek ogółu pracujących kobiet i mężczyzn stanowiły osoby w wieku poprodukcyjnym. Odsetek ten był jednak ponad dwukrotnie wyższy wśród kobiet (3,8%) niż wśród mężczyzn (1,7%), których wiek emerytalny jest przecież nominalnie o 5 lat wyższy. Jednak i w tym zakresie następują pozytywne zmiany. W 2011 r. średni rzeczywisty wiek odejścia na emeryturę w kraju wyniósł 59,8 roku, tj. o 1,6 lat więcej niż w 2008 r. (58 lat). Choć to odejście nadal występuje znacznie wcześniej niż przeciętnie w Unii Europejskiej (w 2010 r. 61,3 roku dla kobiet i 61,7 roku dla mężczyzn)127, to w przypadku kobiet wiek odchodzących – osiągając poziom 59,5 roku – wła-ściwie pokrywał się z granicą powszechnego wieku emerytalnego. Natomiast mężczyźni fak-tycznie wycofywali się na emeryturę, średnio, w wieku 60,1 roku, a więc znacząco wcześniej w stosunku do granicy powszechnego wieku emerytalnego przypadającego na 65. rok życia. Analizy prowadzone na podstawie danych dotyczących aktywności ekonomicznej lud-ności Polski w I kwartale 2012 r. wskazują, że pracujący w niemobilnym wieku produkcyj-nym (45-59/64 lata) w większym stopniu lokowali się w sektorze publiczprodukcyj-nym, podczas gdy młodszych wiekiem przyciągał przede wszystkim sektor prywatny. Wraz z przesuwaniem się bliżej kolejnych granic wieku malał odsetek pracujących mężczyzn w sektorze prywatnym (w danej kategorii wieku) na korzyść sektora publicznego. Wnioski te dotyczą także pracow-ników najemnych. Nieco częściej niż co trzeci (34,8%) pracujący w sektorze prywatnym miał ukończone co najmniej 45 lat, zaś poza tym sektorem ich udział był znacząco większy – 44,6%. Wśród pracujących w sektorze prywatnym w wieku co najmniej 45 lat ponad jedna czwarta to

rolnicy indywidualni; natomiast wśród wszystkich rolników indywidualnych grupa mająca 45 i więcej lat stanowiła ponad połowę zbiorowości (52,2%) – wykres 2.4.

Odsetek mężczyzn – pracowników najemnych w sektorze publicznym przypadający na wiek poprodukcyjny był wyraźnie wyższy niż w sektorze prywatnym – odpowiednio, 1,7% i 0,7%. Tym niemniej prawdopodobieństwo zatrudnienia w sektorze prywatnym dla męż-czyzn w wieku 45+ było dwukrotnie większe niż w sektorze publicznym z uwagi na skalę miejsc pracy (liczba mężczyzn – pracowników najemnych w wieku 45+ w sektorze prywatnym była dwukrotnie większa niż w sektorze publicznym). W odniesieniu do kobiet – pracownic najemnych w wieku 45+ sektor prywatny nie był tak przychylny, jak w przypadku mężczyzn. Po przekroczeniu 45. roku życia aż do czasu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego kobiety częściej odnajdywały możliwość zatrudnienia w sektorze publicznym niż w sektorze prywatnym (np. 58% pracownic najemnych w wieku 55-59 lat pracowało właśnie w sektorze publicznym). Sytuacja ta zmieniała się, gdy kobiety kontynuowały pracę zawodową po prze-kroczeniu 60. roku życia. Wówczas ponownie znajdowały się nieco częściej w kręgu zainte-resowania sektora prywatnego niż publicznego. Prawdopodobieństwo zatrudnienia kobiet w wieku 45/50+ w sektorze publicznym było wyraźnie większe niż w prywatnym.

Wykres 2.4. Struktura pracowników najemnych według płci, wieku i sektora działalno-ści w I kwartale 2012 r. (w %) Kobiety Mężczyźni 34,6% 53,6% 56,5% 52,9% 51,2% 65,4% 46,4% 43,5% 47,1% 48,8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 15-44 45-54 55-59 60-64 65+

sektor prywatny sektor publiczny

21,7% 31,6% 32,7% 35,5% 43,8% 65,3% 68,4% 67,3% 64,5% 56,2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 15-44 45-54 55-59 60-64 65+

sektor prywatny sektor publiczny

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Aktywność ekonomiczna ludności Polski, I kwartał

2012, GUS, Warszawa 2012, s. 147.

Przedsiębiorczość osób w wieku 45+ była relatywnie wysoka, gdyż prawie połowa (49,3%) samozatrudnionych należała do tej kategorii wieku, w tym co piąta osoba (21,2%) to pra-codawcy; nie zauważono większych różnic w popularności samozatrudnienia wśród kobiet i mężczyzn w wieku 45+, o czym przekonuje zbliżony odsetek kobiet i mężczyzn samozatrud-nionych w tej kategorii wieku.

W skali całej gospodarki, w ujęciu bezwzględnym, mamy trzykrotnie więcej pracujących w sektorze prywatnym niż w sektorze publicznym128, co przełożyło się na formę własności przedsiębiorstwa będącego głównym miejscem pracy respondentów w wieku 45-69 lat biorących udział w badaniach Diagnozy – 36,6% pracowało w sektorze publicznym i były to znacznie częściej kobiety (47,1%), zaś pozostali w sektorze niepublicznym, głównie w firmach będących własnością wyłącznie polskiego kapitału. Mężczyźni o wiele częściej niż kobiety

pracowali w sektorze prywatnym, w tym co czwarty w firmie z udziałem kapitału zagranicz-nego (wobec co siódmej kobiety). Nieliczne osoby pracujące w wieku emerytalnym, a nie pobierające emerytury, częściej trafiały do sektora publicznego (ponad 60%) niż niepublicz-nego. Proporcje te wśród osób w wieku 45-49 lat kształtowały się odwrotnie – ok. 37% praco-wało w sektorze publicznym, podczas gdy aż 2/3 – w sektorze niepublicznym. Podobne pra-widłowości można odnieść do osób w wieku 50-59/64 lata. Na tej podstawie daje się wysnuć wniosek, że sektor niepubliczny skutecznie konkuruje na rynku pracy przyciągając młodszych „starszych” i pozostawiając sektorowi publicznemu nielicznych chętnych do dalszej pracy po przekroczeniu granicy wieku emerytalnego. Wnioski te potwierdziły także wyniki badań pra-codawców, przeprowadzonych w ramach niniejszej Diagnozy – prawie wszystkie podmioty publiczne (92,2%) i tylko niespełna 70% niepublicznych wśród zatrudnionych miało przynaj-mniej jednego starszego wiekiem pracownika. Znamienne jest to, że na obszarach przynaj-mniej zur-banizowanych, o ogólnie trudniejszej sytuacji na rynku pracy (powiaty typu A), w tym zwłasz-cza na obszarach wiejskich, sektor publiczny stanowi ważne miejsce zatrudnienia kobiet w wieku 45/50+ – aż połowa kobiet w wieku 45-59 lat wobec niespełna 25% mężczyzn w wieku 45-64 lata znajduje w nim zatrudnienie.

Tabela 2.4. Zatrudnienie kobiet i mężczyzn w wieku 45-69 lat według sekcji gospodarki narodowej(w %; N = 1342)

Główne sekcje, w których pracują kobiety w wieku 45-69 lat

Odsetek zatrudnionych

Główne sekcje, w których pracują mężczyźni

w wieku 45-69 lat

Odsetek zatrudnionych

Handel 17% Przemysł, górnictwo, hutnictwo 22%

Edukacja 15% Budownictwo 21%

Opieka zdrowotna i pomoc społeczna

14% Transport, gospodarka magazy-nowa

15% Administracja publiczna, obrona

narodowa, ubezpieczenia spo-łeczne

12% Handel, naprawa pojazdów

sa-mochodowych ^14%

Przemysł 11% Administracja publiczna, obrona

narodowa, ubezpieczenia spo-łeczne

5%

* Dotyczy wyłącznie zatrudnionych i pracujących na własny rachunek (w momencie badania).

Źródło: R. Piwowarski, Obraz pracujących w wieku 45+ na rynku pracy w Polsce, materiały wewnętrzne projektu „Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+”, opracowane na podstawie wyników ba-dania ilościowego osób w wieku 45+ Diagnozy obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy

w Polsce, Łódź 2012.

Jak pokazują wyniki badania osób w wieku 45+ (moduł 1. Diagnozy), dominujące sektory gospodarki narodowej, w których pracują osoby w wieku 45-69 lat to: przemysł, górnictwo, hutnictwo (17%), handel, naprawa pojazdów samochodowych (15%), budownictwo (12%), transport i gospodarka magazynowa (9%), edukacja (9%), administracja publiczna, obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (8%), opieka zdrowotna i pomoc społecz-na (7%), działalność usługowa (4%), działalność fispołecz-nansowa i ubezpieczeniowa (3%), rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybactwo (3%) itd. Można dostrzec, że praca kobiet wiąże się generalnie z usługami, natomiast mężczyźni są zatrudnieni przede wszystkim w przetwórstwie i w usłu-gach produkcyjnych (tab. 2.4).

Osoby w wieku 45+ pracują najczęściej w podmiotach małych, zatrudniających od 10 do 49 osób (38%), oraz średnich – pracował w nich nieco częściej niż co czwarty badany pracow-nik (26%). W mikropodmiotach (do 9 zatrudnionych) pracowała prawie co piąta osoba w wie-ku 45+ (18%). Niewiele osób (co siedemnasta kobieta i co czternasty mężczyzna) znajdowało pracę w dużych i bardzo dużych organizacjach. Analogiczne prawidłowości charakteryzują przy tym kobiety i mężczyzn, nie zaobserwowano też różnic według grup wieku. Na rynku pracy typu A osoby w wieku 45+ były zatrudniane głównie w małych i mikroprzedsiębior-stwach (odpowiednio: 43,5% i 22,8%). Natomiast na rynkach pracy B i C, czyli na obszarach silniej zurbanizowanych, a jednocześnie „starych demograficznie”, większe szanse miały na zatrudnienie w podmiotach MŚP (na rynku B: 40,6% małe i 28,3% średnie, zaś na A – odpo-wiednio – 38,7% i 31,9%). Generalnie rynek pracy typu C stwarzał większe szanse podjęcia pracy w większych organizacjach (zatrudniających co najmniej 50 osób) niż rynek pracy typu A, a także B. Jest to zrozumiałe – na tych obszarach chętniej działają większe podmioty, urzę-dy – z racji większej liczby klientów – zatrudniają więcej pracowników itd., co jednocześnie polepsza sytuację zawodową osób w wieku 45/50+129.

Odnotowano dość znaczący udział (50,9%) pracowników w wieku 45/50+ wśród ogółu zatrudnionych w tych organizacjach, w których pracowała co najmniej jedna osoba w tym wieku, z czego połowa to osoby w wieku 50+. Częściej dotyczyło to mężczyzn niż kobiet, które wśród osób w wieku 45+ stanowiły blisko 37% (por. wyniki badania ilościowego pra-codawców Diagnozy). Potwierdza to wcześniejszy wniosek, że mężczyźni po 45. roku życia mają większą szansę na kontynuowanie bądź pozyskanie pracy niż kobiety (wg danych GUS, w Polsce udział kobiet w grupie pracujących w wieku 45+ w I kwartale 2012 r. choć wyższy od uzyskanego w badaniach niniejszej Diagnozy (45,6%), był i tak mniej korzystny niż w przy-padku mężczyzn w wieku 45+)130. Pracownicy w wieku 45 lat i więcej stanowią od 36% ogó-łu zatrudnionych w jednostkach największych, liczących ponad 250 pracowników, do 52% w podmiotach mikro. Generalnie wykonują pracę wymagającą kwalifikacji, czemu służy ich długoletnie doświadczenie zawodowe (wykres 2.5).

Wykres 2.5. Struktura pracowników w wieku 45/50+ według rodzaju zajmowanych sta-nowisk pracy (w %; N=1190)*

* Dotyczy wyłącznie zatrudnionych (w momencie badania).

Źródło: R. Piwowarski, Obraz pracujących w wieku 45+ na rynku pracy w Polsce, materiały wewnętrzne pro-jektu „Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+”, opracowane na podstawie wyników badania ilościowego osób w wieku 45+ Diagnozy obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce, Łódź 2012.

129 Warto tu nadmienić, że powiązanie typu rynku pracy z wielkością organizacji zatrudniających osoby w wieku 45+ jest dość wyraźne, jednak przy standardowo przyjętych poziomie istotności nie jest istotne w sensie statystycznym (p = 0,071).

130 Aktywność ekonomiczna ludności Polski, I kwartał 2012, GUS, Warszawa 2012, s. 147.

Robotnicy wykwalifikowani 50,0% Specjaliści 25,3% Pomocnicza kadra administracyjna 10,7% Robotnicy niewykwalifikowani 8,0% Stanowiska kierownicze 6,0%

Co druga osoba wypowiadająca się na temat swoich doświadczeń związanych z pracą zawodową (por. wyniki badania osób w wieku 45+ Diagnozy) pracuje jako robotnik wykwa-lifikowany; odsetek ten maleje, ale nadal jest wysoki wśród pracujących, którzy przekroczyli wiek emerytalny (co trzecia osoba zatrudniona jest na tym stanowisku). Co czwarta osoba (w tym co trzecia kobieta) pracuje na stanowisku nierobotniczym jako specjalista, co dziesiąta wykonuje prace administracyjne (dotyczy to co szóstej kobiety) – tab. 2.5. Ten rodzaj prac zyskuje na znaczeniu wśród osób pracujących w wieku emerytalnym – zajmuje się nimi czę-ściej niż co czwarta osoba. Relatywnie duży jest odsetek osób zatrudnionych jako robotnicy niewykwalifikowani, którzy wykonują prace proste, lecz wymagające często dużego wysiłku fizycznego – w grupie w wieku emerytalnym sięga on 4,8%. Najmniej liczna – co dość oczy-wiste – jest kategoria kierowników.

Tabela 2.5. Stanowiska pracy zajmowane przez pracowników w wieku 45/50+ w  ich głównym miejscu pracy według płci, wieku i typu rynku pracy (w %; N = 1190)*

Wyszczególnienie Ogółem

Płeć (p<0,001)* Kategorie wiekowe (p=0,002)* ^{Typ rynku pracy} _(p<0,001)*

Kobiety _czyźni^Męż- 45-49 50-59/ 64 60/65-69 A B C Robotnik niewy-kwalifikowany ^{8,0 10,4 6,0 7,8 8,4 4,8 9,8 10,8 5,5} Robotnik wykwali-fikowany ^{50,0 33,4 65,2 43,1 53,6 33,3 58,7 50,7 43,6} Specjalista (stano-wisko nierobotni-cze, wymagające kwalifikacji) 25,3 32,3 18,8 27,8 23,9 28,6 20,4 22,9 29,8 Pomocnicza kadra administracyjna (stanowisko nie-robotnicze, nie wymagające kwali-fikacji) 10,7 16,8 5,0 14,3 8,4 28,6 6,1 11,1 13,7 Stanowisko kie-rownicze ^{6,0 7,1 5,0 7,0 5,6 4,8 5,0 4,6 7,4}

* Dotyczy wyłącznie zatrudnionych (w momencie badania).

Źródło: R. Piwowarski, Obraz pracujących w wieku 45+ na rynku pracy w Polsce, materiały wewnętrzne projektu „Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+”, opracowane na podstawie wyników ba-dania ilościowego osób w wieku 45+ Diagnozy obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy

w Polsce, Łódź 2012.

Z punktu widzenia stanowisk zajmowanych przez kobiety i mężczyzn w wieku 45/50+ widoczne są istotne różnice w przekroju płci i wieku – dwóch na trzech mężczyzn zajmuje stanowisko robotnika wykwalifikowanego (dotyczy to w szczególności mężczyzn w wieku 50-64 lata, w tym zwłaszcza tych zamieszkujących powiaty typu A – 77% mężczyzn), podczas gdy kobiety w podobnym stopniu znajdują zatrudnienie nie tylko na stanowiskach robotnic wykwalifikowanych, ale także na stanowiskach specjalistycznych (dotyczy to zwłaszcza ko-biet z najmłodszej kategorii wieku 45+, niezależnie od miejsca zamieszkania).

Tę strukturę potwierdzają wypowiedzi pracodawców, którzy odpowiadając na pytanie o to, jakiego rodzaju prace wykonują pracownicy w wieku 45/50+ zatrudnieni w danej firmie,

instytucji czy urzędzie, stwierdzili, że są to przede wszystkim stanowiska specjalistów (58,3% wypowiedzi), stanowiska kierownicze (58,8%), a następnie robotników wykwalifikowanych (50,9%) (tab. 2.6).

Tabela 2.6. Odsetek organizacji, w których osoby w wieku 45/50+ zajmowały stanowi-ska kierownicze i specjalistyczne oraz robotników wykwalifikowanych (w %; N = 710)

Wyszczególnienie Stanowisko kierownicze Specjaliści Robotnicy wykwalifikowani

Ogółem 58,8 58,3 50,9 Sektor publiczny niepubliczny (p = 0,001*) 83,7 57,2 (p = 0,148) 83,7 57,2 (p = 0,640) 46,3 51,1 Liczba zatrudnionych: do 9 osób 10-49 50-249 250 i więcej (p = 0,017*) 51,5 70,9 85,1 91,5 (p = 0,005*) 57,1 73,0 81,2 89,5 (p = 0,042*) 49,6 66,2 76,8 75,0 Typ rynku pracy:

A B C (p = 0,390) 50,9 57,1 51,6 (p = 0,000*) 70,6 43,7 60,7 (p = 0,036*) 52,5 57,6 46,3

* Na pytanie odpowiadali wyłącznie pracodawcy zatrudniający osoby w wieku 45+.

Źródło: A. Krajewska, Zatrudnienie osób w wieku 45+, materiały wewnętrzne projektu „Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+”, opracowane na podstawie wyników badania ilościowego praco-dawców Diagnozy obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce, Łódź 2012.

Osoby w wieku 45/50+ sprawują funkcje kierownicze raczej w sektorze publicznym (83,7% wskazań) niż w niepublicznym (57,2%), częściej w średnich (85,1%) i w dużych orga-nizacjach (ponad 90% wskazań pracodawców). Można przypuszczać, że większe możliwości zatrudnienia osób w wieku 45/50+ w średnich i w dużych organizacjach wynikają nie tylko ze skali tych jednostek, rozwiniętych struktur organizacyjnych (szansa na objęcie stanowiska kierowniczego), ale także ze swego rodzaju „zasiedzenia” tych osób, ich stosunkowo mniejszej mobilności niż na stanowiskach szeregowych. Lojalność wynikająca z długiego stażu pracy wspiera wzbogacane latami doświadczenie. Osoby w wieku 45/50+ pracują także w mikro-podmiotach – w ponad połowie z nich na stanowiskach kierowniczych (zatrudniona jest co najmniej jedna osoba) i w 57,1% na stanowiskach specjalistów. Pracodawcy na rynku pracy typu A (miasteczka, wsie, wysoka stopa bezrobocia) oferują częściej możliwość pracy na sta-nowiskach specjalistów (70,6% pracodawców z tych terenów) niż pracodawcy z rynku pracy typu B, gdzie odnotowano właściwie jednakowo wysoki odsetek pracodawców zatrudniają-cych kobiety i mężczyzn w wieku 45/50+ na stanowiskach robotników wykwalifikowanych (57,6%) co na stanowiskach kierowniczych (57,1%). Natomiast na rynku pracy typu C (więk-sze miasta, niska stopa bezrobocia) pracodawcy stosunkowo rzadko zatrudniali omawianą kategorię osób na stanowiskach robotników wykwalifikowanych, preferując możliwość ich zatrudnienia w charakterze specjalistów (60,7%) i w dalszej kolejności – kierowników (51,6% pracodawców) – tab. 2.6.

Rodzaj wykonywanych czynności jest potwierdzeniem danych odnośnie do zajmowa-nych stanowisk (wykres 2.6).

Wykres 2.6. Rodzaje prac wykonywanych przez pracowników w wieku 45/50+ w głów-nym miejscu pracy według płci i wieku (w %)*

24,8% 18,9% 15,6% 15,3% 12,6% 7,3% 7,0% 2,6% 0,8% 31,2% 16,1% 13,7% 14,1% 11,2% 8,3% 6,8% 2,0% 0,5% 20,8% 20,2% 16,8% 16,3% 13,6% 6,8% 7,2% 3,1% 0,8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Specjalistyczne

Podstawowe (produkcja, usługi itp.) o przeciętnym obciążeniu fizycznym Podstawowe (produkcja, usługi itp.) o niskim obciążeniu fizycznym Inne samodzielne Pomocnicze administracyjne Podstawowe (produkcja, usługi itp.) o dużym obciążeniu fizycznym Kierownicze Inne pomocnicze Inne prace Kobiety (N=571) 32,7% 18,1% 15,8% 15,6% 11,6% 6,5% 3,2% 1,9% 37,7% 19,1% 10,9% 12,0% 12,0% 6,6% 4,4% 1,6% 30,6% 17,8% 17,8% 17,2% 11,4% 6,4% 2,7% 2,0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Podstawowe (produkcja,

usługi itp.) o przeciętnym obciążeniu fizycznym Specjalistyczne Podstawowe (produkcja, usługi itp.) o dużym obciążeniu fizycznym Podstawowe (produkcja, usługi itp.) o niskim obciążeniu fizycznym Inne samodzielne Kierownicze Pomocnicze administracyjne Inne pomocnicze Mężczyźni (N=619)

ogółem 45-49 lat 50-59 lat ogółem 45-49 lat 50-64 lata

* Dotyczy jedynie zatrudnionych i pracujących na własny rachunek (w momencie badania). Pominięto kategorie wieku 60/65+ z uwagi na zbyt małe liczebności podprób kobiet i mężczyzn w tej grupie wieku. Źródło: R. Piwowarski, Obraz pracujących w wieku 45+ na rynku pracy w Polsce, materiały wewnętrzne projektu „Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+”, opracowane na podstawie wyników ba-dania ilościowego osób w wieku 45+ Diagnozy obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy

w Polsce, Łódź 2012.

Osoby pracujące w wieku 45-69 lat wykonują w przeważającej mierze czynności podsta-wowe o przeciętnym obciążeniu fizycznym (co piąta kobieta i co trzeci mężczyzna) i specjali-styczne (co czwarta kobieta i prawie co piąty mężczyzna). Jednak niepokojące jest to, że sto-sunkowo wiele osób, które przekroczyły 45. rok życia, wykonuje prace wymagające dużego obciążenia fizycznego; dotyczy to także grupy pracujących kobiet w wieku 50-59 lat (ok. 7%, a nawet 12% na rynku pracy typu B), i aż 18% mężczyzn w wieku 50-64 lata, w tym 23,4% na rynku pracy typu A131.

Fakt dużego obciążenia ciężką pracą fizyczną najstarszych pracobiorców potwierdza-ją także wypowiedzi pracodawców na temat rodzaju prac powierzanych pracownikom uprawnionym do emerytury (emerytom i osobom nie korzystającym ze świadczeń mimo posiadanych uprawnień). Aż 7% pracodawców przyznało, że najstarsza wiekiem grupa pracowników wykonuje prace o dużym obciążeniu fizycznym, a więc całkowicie

nieod-131 Na pracę w nieprzyjaznym środowisku pracy – hałas, nieodpowiednia temperatura otoczenia, duży wysiłek fizycz-ny – uskarżali się starsi pracownicy także w badaniach przeprowadzofizycz-nych na przełomie lat 2008 i 2009 w 12 łódzkich podmiotach gospodarczych. Por. B. Urbaniak, Zatrudnienie …, op. cit., s. 381-32.

powiednie dla osób starszych. Takie przypadki powinny zostać całkowicie wyeliminowa-ne132.

Na temat ergonomii pracy osób w wieku 45/50+ można wnioskować także na podstawie danych zaprezentowanych na wykresie 2.7. Wyraźnie wskazują one na duże obciążenia star-szych mężczyzn związane z pracą zawodową – ok. 30% ogółu pracujących mężczyzn w wieku 45-69 lat wykonuje pracę wymagającą wysiłku fizycznego (praca fizyczna, np. podnoszenie ciężkich przedmiotów), zaś ok. 16% wykonuje ciężką pracę fizyczną związaną z noszeniem bardzo ciężkich przedmiotów, np. w górnictwie, budownictwie. Częściej dotyczy to mężczyzn z wieku 45-49 lat niż 50-64 lata. Kobiety są w lepszym położeniu – większość czasu pracy spę-dzają w pozycji siedzącej lub stojącej, nie wymagającej dużego wysiłku fizycznego (łącznie ok. 79%).

Należy zauważyć, że 24% kobiet i aż 44% mężczyzn nie mieszka w tej samej miejscowości, w której pracuje. W przypadku mieszkających w powiatach określonych jako typ A udział pra-cujących poza miejscem zamieszkania sięga aż 62,3% (dla mężczyzn w wieku 45-49 lat nawet 77%). Najczęściej dotyczy to mieszkańców wsi i małych miasteczek – wśród mieszkających na wsi do pracy poza miejscem zamieszkania dojeżdża 89% mężczyzn w wieku 45-49 lat i 77% w wieku 50-64 lata, zaś w przypadku kobiet – jest to, odpowiednio, 75% i 63%. W przypadku mieszkańców małych miast odsetki te wynoszą – odpowiednio – 36% i 34% dla mężczyzn oraz 11% i 21% dla kobiet. Dane te wskazują na duże obciążenie fizyczne pracujących po 45. roku życia, którzy mieszkając na wsi i w małych miasteczkach pokonują trudy codziennej dro-gi do pracy i z powrotem. Rzutuje to z pewnością na stan ich gotowości do wydłużenia karie-ry zawodowej w miarę wieku. Do pracy dojeżdża spoza miejsca zamieszkania także ok. 14% mężczyzn w wieku 50-59 lat zamieszkujących największe miasta i ok. co czwarty mieszkający w miastach liczących od 50 do 200 tys. osób. Mobilność kobiet jest zdecydowanie mniejsza i obejmuje zaledwie, odpowiednio, 4% i 10% kobiet. Konieczność pokonywania odległości wiąże się z dodatkową utratą sił i zmęczeniem oraz zniechęca do kontynuowania zatrudnie-nia.

132 Więcej na temat zdrowych i bezpiecznych miejsc pracy na stronach Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy – http://osha.europa.eu/pl/front-page/view, stan na dzień 15.07.2012 r.

Wykres 2.7. Charakter pracy wykonywanej przez kobiety i mężczyzn w wieku 45/50+ według płci i wieku (w %)*

42,5% 37,0% 19,3% 1,0% 40,2% 42,4% 16,5% 0,9% 43,2% 34,0% 21,3% 1,1% 0% 20% 40% 60% 80% 100%

Większość czasu spędzam w pozycji siedzącej (np. praca biurowa)

Większość czasu spędzam w pozycji stojącej lub chodząc, jednak praca nie wymaga zbyt dużego wysiłku fizycznego (np. sprzedawca, fryzjer, pracownik ochrony itp.) Wykonuję pracę wymagającą wysiłku fizycznego (praca fizyczna, wymagająca podnoszenia ciężkich przedmiotów, np. sprzątacz/ka, instruktor sportowy, pielęgniarka, elektryk itp.) Wykonuję ciężką pracę fizyczną, wymagającą noszenia bardzo ciężkich przedmiotów (np. górnik, pracownik budowlany itp.)

Kobiety (N=571) 30,3% 29,8% 24,1% 15,5% 31,2% 26,6% 27,5% 14,7% 30,1% 31,2% 22,6% 15,9% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wykonuję pracę wymagającą wysiłku fizycznego (praca fizyczna, wymagająca podnoszenia ciężkich przedmiotów, np. sprzątacz/ka, instruktor sportowy, pielęgniarka, elektryk itp.) Większość czasu spędzam w pozycji stojącej lub chodząc, jednak praca nie wymaga zbyt dużego wysiłku fizycznego (np. sprzedawca, fryzjer, pracownik ochrony itp.)

Większość czasu spędzam w pozycji siedzącej (np. praca biurowa)

Wykonuję ciężką pracę fizyczną, wymagającą noszenia bardzo ciężkich przedmiotów (np. górnik, pracownik budowlany itp.)

Mężczyźni (N=619)

ogółem 45-49 lat 50-59 lat ogółem 45-49 lat 50-64 lata

* Dotyczy jedynie zatrudnionych i pracujących na własny rachunek (w momencie badania). Pominięto kategorie wieku 60/65+ z uwagi na zbyt małe liczebności podprób kobiet i mężczyzn w tej grupie wieku. Źródło: R. Piwowarski, Obraz pracujących w wieku 45+ na rynku pracy w Polsce, materiały wewnętrzne

projektu „Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+”, opracowane na podstawie

wyni-ków badania ilościowego osób w wieku 45+ Diagnozy obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+

na rynku pracy w Polsce, Łódź 2012.

2.1.3.2. Praca zarobkowa i pomoc nieodpłatna kobiet i mężczyzn w wieku 45/50+ biernych