Sytuacja zdrowotna w kontekście możliwości wykonywania pracy zawodowej w ocenie własnej kobiet i mężczyzn w wieku 45/50+w ocenie własnej kobiet i mężczyzn w wieku 45/50+

Stan zdrowia jest istotnym czynnikiem decydującym o możliwościach i chęciach aktyw-ności zawodowej, szczególnie uwidaczniającym się w starszych kategoriach wieku. Samooce-na stanu zdrowia nie musi pokrywać się z realnym stanem, wynikającym z oceny medycznej. Obrazuje raczej samopoczucie, zadowolenie ze stanu zdrowia, niezależnie od faktycznych jego charakterystyk.

Polacy, którzy przekroczyli 45., a zwłaszcza 50. rok życia, oceniają swój stan zdrowia, bio-rąc pod uwagę osiągnięty wiek, jako dość dobry – łącznie 40% ocen pozytywnych (8% ocen bardzo dobrych i 32% ocen „dość dobry”). Skrajne oceny negatywne prezentuje co dwudzie-sta osoba, zaś skrajnie pozytywne – co trzynadwudzie-sta. Lepiej swój dwudzie-stan zdrowia oceniają mieszkań-cy powiatów silniej zurbanizowanych (typ C) – prawie połowa z nich ocenia swoje zdrowie dobrze lub bardzo dobrze, wobec ok. 35% mieszkańców pozostałych obszarów153. Podobne różnice obserwuje się między mieszkańcami miast i wsi.

Oceny własnego stanu zdrowia wyrażone przez kobiety i mężczyzn (z uwzględnieniem wieku – wykres 2.19) są w zasadzie zbliżone, choć zwraca uwagę nieco korzystniejsze zdanie na ten temat mężczyzn niż kobiet – odpowiednio 41% i 39% wskazało, że ich stan zdrowia jest bardzo dobry lub dość dobry. Co oczywiste, na skalę ocen zarówno kobiet, jak i mężczyzn wyraźnie wpływa wiek. W grupie najmłodszej (45-49 lat) lepsze oceny swego stanu zdrowia formułują mężczyźni niż kobiety, choć w obu przypadkach zadowolenie ze swego stanu zdro-wia jest znaczące – bardzo dobrze lub dość dobrze ocenia je połowa kobiet w wieku 45-49 lat i 57% mężczyzn w tej samej kategorii wieku. Po 50. roku życia oceny własnego stanu zdrowia (obu płci) stają się coraz mniej korzystne, przy czym przed przekroczeniem ustawowego wie-ku emerytalnego, korzystniejsze zdanie o własnym stanie zdrowia mają kobiety (42% ocenia swój stan zdrowia jako bardzo dobry lub dość dobry) niż mężczyźni (37%). Sytuacja ta zmie-nia się w najstarszej grupie wieku – tylko 26% kobiet w wieku 60+ ocezmie-nia swoje zdrowie po-zytywnie, co dziesiąta natomiast wskazuje, że jest ono bardzo złe, a blisko co czwarta określa

je jako raczej złe. Jak wynika z przeprowadzonych badań, łącznie co trzecia kobieta po 60. roku życia (wobec co czwartego mężczyzny w wieku 65+) ma negatywne zdanie na temat własnego stanu zdrowia.

Wykres 2.19. Ocena własnego stanu zdrowia przez kobiety i mężczyzn w wieku 45/50+

Kobiety (N=1677) Mężczyźni (N=1523) 0% 20% 40% 60% 80% 100% 60-69 50-59 45-49 Ogółem

Bardzo zły Raczej zły Przeciętny Dość dobry Bardzo dobry

Bardzo zły Raczej zły Przeciętny Dość dobry Bardzo dobry

0% 20% 40% 60% 80% 100% 65-69 50-64 45-49 Ogółem 10% 1% 5% 23% 13% 8% 15% 41% 41% 41% 41% 23% 35% 39% 32% 8% 11% 7% 4% 3% 4% 7% 2% 6% 22% 16% 7% 15% 44% 39% 34% 38% 24% 29% 43% 32% 6% 8% 14% 9%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania ilościowego osób w wieku 45+ Diagnozy

obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce, Łódź 2012.

Przedstawiony powyżej stan zdrowia według samooceny kobiet i mężczyzn w wieku 45+ wymaga pogłębionej analizy. W tym celu poproszono o wypowiedzi sondujące ska-lę problemów zdrowotnych, które mogą wpływać ograniczająco na możliwości kontynu-owania pracy późniejszym wieku (pytając o to osoby, które skarżyły się na zły stan swe-go zdrowia, a więc ok. 20% całej populacji w wieku 45/50+). 3/4 kobiet i 2/3 mężczyzn w wieku 45-69 lat, którzy dokonali niskiej samooceny zdrowia, musi regularnie w ciągu doby zażywać lekarstwa, odpowiednio 45% kobiet i 38% mężczyzn jest obciążonych regularną w ciągu doby kontrolą swego stanu zdrowia (wykonują odpowiednie pomiary ciśnienia, poziomu cukru itp.). Co istotne, co czwarta kobieta w wieku 45/50+ wskazuje, że porusza się z trudem, a 31% musi często i regularnie korzystać z zabiegów rehabilitacyjnych. Tego typu utrudnienia znacznie rzadziej dotyczą mężczyzn niż kobiet (17% mężczyzn porusza się z trudem). Odnosząc omawiane wskaźniki do całej populacji w wieku 45-69 lat, należy zauważyć, że ok. 5% kobiet i ok. 4% mężczyzn ma problemy z poruszaniem, ok. 0,5% osób (obu płci) nie porusza się samodzielnie. 42% kobiet oraz 48% mężczyzn w wieku 45/50+ oceniających swoje zdrowie jako bardzo złe lub raczej złe (czyli łącznie co dziesiąta osoba z całej populacji w wieku 45-69 lat) uznaje, że z powodu problemów zdrowotnych mają ograniczoną zdolność wykonywania czynności, zwykle wykonywanych przez ludzi, trwa-jącą 6 miesięcy lub dłużej. Wraz z wiekiem zwiększa się odsetek kobiet i mężczyzn wska-zujących na występowanie omówionych powyżej problemów zdrowotnych (wykres 2.20).

Wykres 2.20. Wybrane cechy stanu zdrowia kobiet i mężczyzn w wieku 45+ w ocenie własnej respondentów Kobiety (N=332) Mężczyźni (N=312) 76% 52% 36% 24% 18% 0% 15% 70% 36% 41% 31% 19% 3% 5% 75% 45% 49% 31% 31% 2% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Muszę regularnie w ciągu

doby brać leki Z powodu problemów zdrowotnych mam ograniczoną zdolność wykonywania czynności,… Muszę w ciągu doby regularnie kontrolować swój stan zdrowia (pomiary ciśnienia, poziomu cukru… Muszę często i regularnie korzystać z zabiegów rehabilitacyjnych Poruszam się z dużym trudem Nie poruszam się samodzielnie Inne 64% 52% 27% 15% 15% 3% 3% 68% 49% 39% 30% 17% 2% 5% 72% 38% 38% 19% 21% 1% 4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Muszę regularnie w ciągu

doby brać leki Z powodu problemów zdrowotnych mam ograniczoną zdolność wykonywania czynności,… Muszę w ciągu doby regularnie kontrolować swój stan zdrowia (pomiary ciśnienia, poziomu cukru… Muszę często i regularnie korzystać z zabiegów rehabilitacyjnych Poruszam się z dużym trudem Nie poruszam się samodzielnie Inne

45-49 lat 50-59 lat 60-69 lat 45-49 lat 50-64 lata 65-69 lat

* Na pytanie odpowiadały jedynie te osoby w wieku 45-69 lat, które wskazały, że ich stan zdrowia jest zły lub bardzo zły. Odsetki nie sumują się do 100%, możliwy wybór więcej niż jednej odpowiedzi.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania ilościowego osób w wieku 45+ Diagnozy

obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce, Łódź 2012.

Spośród osób, które oceniają swój stan zdrowia jako zły („raczej” lub „bardzo”), 37% kobiet i 49% mężczyzn przyznaje, że posiada orzeczony stopień niepełnosprawności (w tym zakresie tendencje są podobne dla wszystkich obszarów Polski), w przypadku 24% kobiet i 18% męż-czyzn – w stopniu znacznym154.

W 2011 r. trzy czwarte osób w wieku 45/50+ korzystało z usług publicznej służby zdrowia, prawie co czwarta z usług niepublicznej służby zdrowia (istotnie częściej byli to mieszkańcy miast niż wsi – 27% wobec 19%), zaledwie 2% miało możliwość skorzystania z usług służ-by zdrowia opłaconej dodatkowo przez pracodawcę w ramach abonamentu (w przypadku mieszkańców wsi było to tylko 1,1%). Kobiety częściej korzystają z usług zdrowotnych (za-równo nieodpłatnych, jak i odpłatnych – odpowiednio 79% i 26%) niż mężczyźni (odpowied-nio 70% i 21%), w zasadzie niezależnie od wieku. Tym niemniej w najstarszej kategorii wieku (odpowiednio 60-69 lat i 65-69 lat) obserwujemy dość zbliżony zakres korzystania z usług zdrowotnych obu płci, niezależnie od formy finansowania usług, a jeśli chodzi o usługi

odpłat-154 Analizy brytyjskiej organizacji związkowej Trade Union Congress wykazały, że wzrasta liczba osób, których niepeł-nosprawność i słaby stan zdrowia ogranicza możliwość wykonywania pracy odkąd podniesiono granicę powszech-nego wieku emerytalpowszech-nego, szczególnie wśród pracowników przemysłu ciężkiego, wykonujących prace proste – http://osha.europa.eu/en/news/uk-tuc-500-000-uk-people-nearing-state-pension-age-too-ill-to-work.

ne – w przypadku mężczyzn nawet nieco większy niż w odniesieniu do kobiet. Zwraca uwagę dość duży odsetek odpowiedzi kobiet i mężczyzn w wieku 45-49 (odpowiednio 24% i 41%) wskazujących na niekorzystanie z żadnej z wymienionych placówek służby zdrowia.

Wykres 2.21. Poglądy kobiet i mężczyzn w wieku 45+ na skalę korzystania z placówek służby zdrowia w ciągu 2011 r.

Kobiety (N=1677) Mężczyźni (N=1523) 70% 28% 2% 1% 1% 24% 76% 26% 3% 0% 3% 18% 88% 25% 1% 1% 2% 9% 0% 50% 100% Nieodpłatne (finansowane z NFZ) usługi publicznych i niepublicznych placówek służby zdrowia Odpłatne (niefinansowane z NFZ) usługi publicznych i niepublicznych placówek służby zdrowia Usługi placówek służby zdrowia, które zostały opłacone przez pracodawcę w ramach abonamentu Usługi placówek opłacanych przez instytucje dobroczynne |inne osoby Usługi nnych placówek służby zdrowia Żadne z powyższych 55% 15% 2% 1% 41% 73% 21% 2% 0% 2% 22% 86% 26% 1% 1% 4% 12% 0% 50% 100% Nieodpłatne (finansowane z NFZ) usługi publicznych i niepublicznych placówek służby zdrowia Odpłatne (niefinansowane z NFZ) usługi publicznych i niepublicznych placówek służby zdrowia Usługi placówek służby zdrowia, które zostały opłacone przez pracodawcę w ramach abonamentu Usługi placówek opłacanych przez instytucje dobroczynne |inne osoby Usługi nnych placówek służby zdrowia Żadne z powyższych

45-49 lat 50-59 lat 60-69 lat 45-49 lat 50-64 lata 65-69 lat

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania ilościowego osób w wieku 45+ Diagnozy obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce, Łódź 2012.

Mimo wielu ograniczeń zdrowotnych, z którymi boryka się społeczność w wieku 45+ jej nastawienie do własnego stanu zdrowia jest dość optymistyczne. Również pracodawcy powiadając się na temat skali absencji chorobowej swoich pracowników w wieku 45/50+ wy-rażają dość korzystne oceny - w ciągu ostatnich 12 miesięcy przynajmniej jeden dzień pracy opuściło zaledwie 30% zatrudnionych na umowę o pracę. Można wnioskować, że w zasobach pracy w wieku 45-69 lat mamy społeczność o dość zróżnicowanej kondycji zdrowotnej, nato-miast ta subpopulacja, która nadal pracuje, to grupa cieszących się dość pomyślnym stanem zdrowia. Z drugiej strony, niską absencję chorobową osób w wieku 45/50+ może tłumaczyć duża dyscyplina starszych pracowników, która powoduje, że nawet jeśli mają jakieś problemy ze swoim stanem zdrowia, starają się nie korzystać ze zwolnień lekarskich.

Ale jak zauważają pracodawcy (wynik wywiadów IDI), w przypadku starszych pracowni-ków nie ma problemu zwolnień lekarskich, one właściwie prawie ich nie dotyczą.

(…) a na przykład zwolnienia lekarskie to już z własnego doświadczenia wiem, jak je liczę, mnie szlag trafia, bo 99% to są zwolnienia lekarskie osób do 30 roku życia. To są ci, którzy mają być najzdrowsi, najmłodsi, którym ta praca powinna, nie powinni mieć kłopotów z tą pracą. A z kolei nie ma w ogóle zwolnień lekarskich osób koło sześćdziesiątki. [przedsiębiorstwo,

rynek typu B, lubuskie]

Kolejnym wymiarem oceny stanu zdrowia osób w wieku 45-69 lat jest skala upowszech-nienia rent z tytułu niezdolności do pracy wywołanej trwałą chorobą lub

niepełnosprawno-ścią, pozostającymi w związku z pracą zawodową bądź warunkami pracy. Wśród ogółu osób w wieku 45-69 lat otrzymujących rentę chorobową (12,3% populacji) co czwarta otrzymy-wała ją w wyniku trwałej choroby lub niepełnosprawności pozostających w związku z pra-cą zawodową bądź warunkami pracy. Nie zauważono przy tym istotnych różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami (różnica sięga 5,3 pkt proc., a tym bardziej między mieszkańcami wsi i miast155). Z wiekiem wzrasta liczba przypadków odejść na rentę zdrowotną – od 16% w przedziale wieku 45-49 lat do 27,8% w przedziale 60/65-69 lat156. Dla typów rynku pracy A (27,1%) i C (29,5%) odnotowano zbliżone odsetki respondentów dotkniętych trwałą cho-robą/niepełnosprawnością pozostającymi w związku z wykonywaną pracą zawodową lub jej warunkami.

Renciści, których stan zdrowia pogorszył się w związku z wykonywaną pracą zawodową, wskazali w 36,8% przypadków, że cierpią na choroby zawodowe. O wiele częściej przyczyna ta występowała wśród osób żyjących w powiatach typu B i C niż A. Natomiast wypadki przy pracy stały się przyczyną przejścia na rentę 21% badanych; zdecydowanie częściej byli to mężczyźni niż kobiety – odpowiednio, 28,6% wobec 12,8% w przypadku kobiet. Aż 5% łącz-nej liczby rencistów uległo wypadkom przy pracy, co jest dość wysokim odsetkiem. Naj-większa liczba rencistów z tytułu wypadku przy pracy pochodziła z rynku pracy typu A, co z pewnością pozostaje w związku z typem terenów nisko zurbanizowanych (prace polowe z użyciem maszyn bez nadzoru bhp) i wysoką stopą bezrobocia. Potwierdza to trzykrotnie wyższy wśród mieszkańców wsi niż miast odsetek rencistów, którzy ulegli wypadkowi przy pracy.

Stan zdrowia jest przeszkodą w podjęciu pracy zawodowej w ocenie zdecydowanej więk-szości rencistów w wieku 45-69 lat (80,3%). Zaledwie 17% (przy 2,7% braków odpowiedzi), a więc niespełna co piąty rencista uznał, że jego stan zdrowia aktualnie nie ogranicza moż-liwości podjęcia pracy zawodowej; nieco częściej tego zdania były kobiety (19,8%) niż męż-czyźni (15%)157. Skłonność do ewentualnego podjęcia pracy jest zdecydowanie większa wśród rencistów w wieku 45/50+ zamieszkałych w powiatach rynku pracy typów C (21,9%) i B (20,4%), a więc na terenach zurbanizowanych, gdzie rozwój gospodarczy generuje oferty pracy. Renciści z rynków pracy typu A, których najwięcej pobierało renty w związku z wypad-kiem przy pracy, generalnie widzą niewielkie możliwości podjęcia pracy zawodowej z uwagi na swoją niepełnosprawność – zaledwie 10% wskazań158.

Pesymizm rencistów w wieku 45/50+ w związku z możliwościami podjęcia przez nich pracy wynika przede wszystkim z przeświadczenia, iż w obecnym stanie zdrowia nie mogą wykonywać żadnej pracy bez dalszego uszczerbku na zdrowiu (59% wskazań, w tym przede wszystkim mężczyzn), a ponadto pracodawcy wolą zatrudniać osoby pełnosprawne, nawet jeśli posiadają niższe kwalifikacje niż zainteresowani pracą renciści (42% wskazań obecnych rencistów) – tę uwagę zgłaszali przede wszystkim mężczyźni w wieku 50-64 lata. Akcent dys-kryminacyjny wzmacnia kolejna wypowiedź co dziesiątego rencisty, który swą niechęć do po-wrotu do pracy uzasadnia niechętnym stosunkiem wielu osób w środowisku pracy do trwale chorych i niepełnosprawnych. Co istotne, o wiele mniejszą rolę w potencjalnym powrocie do pracy rencistów odgrywają bariery architektoniczne i komunikacyjne (wskazał na nie co siedemnasty badany) niż wspomniane wyżej bariery związane z postawami dyskryminują-cymi osoby niepełnosprawne. Choroba oraz niepełnosprawność generalnie osłabiają wiarę we własne możliwości, są przyczyną niskiej samooceny, co także ogranicza i tak nikłe szanse znalezienia pracy przez rencistów (tego zdania jest co piąty rencista). Warto zwrócić uwagę na fakt, że bardzo niska samoocena własnych możliwości charakteryzuje trzykrotnie częściej mężczyzn niż kobiety, głównie w wieku 50-64 lata.

155 W pierwszym przypadku p = 0,221, w drugim – p = 0,924.

156 Także w tym przypadku odnotowane różnice nie są istotne w sensie statystycznym – p = 0,248.

157 Także w tym przypadku odnotowane różnice nie są istotne w sensie statystycznym – p = 0,216.

Generalnie zauważono, że barierą wieku, której przekroczenie powoduje u rencistów wy-raźne odczucie pogorszenia się ich szans na ewentualny powrót do pracy zawodowej, zarów-no w przypadku kobiet, jak i mężczyzn jest 50 lat. W grupie rencistów w wieku 45-49 lat pro-blemy są zaledwie sygnalizowane, dopiero po 50. roku życia nabierają wyraźnego znaczenia.

Podsumowując sytuację zdrowotną kobiet i mężczyzn w wieku 45/50+ w kontekście moż-liwości wykonywania pracy zawodowej można stwierdzić, że krytyczną granicą wieku od któ-rej społeczność odczuwa nasilenie problemów zdrowotnych jest wiek 50 lat. Tym niemniej w ocenach własnych nadal znaczący odsetek osób, które nie osiągnęły jeszcze 60./65. roku życia uważa, że stan ich zdrowia jest bardzo dobry bądź dość dobry (przypomnijmy, że jest to 42% kobiet i 37% mężczyzn). Pracodawcy nie narzekają na skalę absencji chorobowej pracowników w wieku 45/50+, nie oznacza to jednak, że społeczność ta wraz z wiekiem nie odczuwa nasilenia problemów ze swoim stanem zdrowia. Należy pamiętać, że wskaźnik za-trudnienia osób w wieku 50+ w Polsce mimo pewnej poprawy nadal na tle innych krajów jest niski, a więc zdecydowana większość starszej populacji nie pracuje zawodowo, co w pewnym sensie może pozostawać w związku ze skalą odczuwanych problemów zdrowotnych. 2.2.4. Aktywność społeczna kobiet i mężczyzn w wieku 45/50+

Dopełnieniem aktywności zawodowej, a nawet jej uwarunkowaniem może być szeroko rozumiana aktywność społeczna, która po przejściu na emeryturę staje się czasem samoistną aktywnością wypełniającą czas starszych osób159. A. Sułek zauważa w Diagnozie społecznej 2011, żestopień zrzeszania się, odsetek obywateli, którzy należą do organizacji dobrowolnych,

jest najprostszą miarą stanu społeczeństwa obywatelskiego160i wskazuje, żetylko 14,8% bada-nych Polaków było w 2011 r. członkami organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów, rad, grup religijnych, związków lub kół. W przypadku badanych kobiet i mężczyzn w wieku 45-69 lat w ramach Diagnozy ten akces był jeszcze mniejszy – przynależność do różnych organizacji, stowarzyszeń i partii politycznych deklarowało, odpowiednio, 5,1% i 0,7% kobiet oraz 4,1% i 1,1% mężczyzn w wieku 45+. Jak wiadomo, przynależność organizacyjna sama w sobie nie określa intensywności działań społecznych. Samoocena tego stanu dokonana przez respon-dentów w wieku 45/50+ wykazała, że zaledwie 3,4% podejmuje jakiekolwiek działania o cha-rakterze społecznym, 2,1% uczestniczy w różnych formach aktywności kulturalnej, zaś 0,6% – w zajęciach edukacyjnych w ramach uniwersytetów trzeciego wieku161 (być może dotyczy to tej samej kategorii osób, stąd wartości tych nie należy sumować) (wykres 2.22). Zaintere-sowanie aktywnością społeczną, kulturalną i edukacyjną w ramach uniwersytetów trzecie-go wieku jest nieco odmienne w przypadku kobiet i mężczyzn w różnym wieku, lecz bardzo ograniczone (zależności w tym zakresie nie są statystycznie istotne). Jeszcze mniejsze różnice występują w przekroju typów lokalnych rynków pracy, czy miasto – wieś.

159 Por. np. działania 22 organizacji zrzeszonych w Forum 50+ Seniorzy XXI wieku, http://www.forum50.org/index. html, stan na dzień 25.06.2012 r.

160 J. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza społeczna 2011, op. cit. s. 294.

161 Por. np. aktywność Lubelskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku – http://www.utw.lublin.pl/, czy Uniwersytetu Trze-ciego Wieku Politechniki Łódzkiej – http://www.p.lodz.pl/utwpl,link796,uniwersytet_trzeTrze-ciego_wieku_index.htm, stan na dzień 25.06.2012 r.

Wykres 2.22. Aktywność społeczna, kulturalna i edukacyjna w ramach uniwersytetów trzeciego wieku kobiet i mężczyzn w wieku 45-69 lat (w %)

Kobiety (N=1677) Mężczyźni (N=1523) 6,2% 4,1% 2,1% 1,8% 3,1% 3,6% 0,7% 2,1% 0% 2% 4% 6% 8% 45-49 lat 50-59 lat 60-69 lat

słuchaczka Uniwersytetu III wieku działność kulturalna 3,6% 2,3% 3,7% 1,2% 1,0% 1,8% 1,2% 0% 2% 4% 6% 8% 45-49 lat 50-59 lat 60-69 lat

słuchacz Uniwersytetu III wieku działalność kulturalna działaność społeczna działaność społeczna

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: P. Bohdziewicz, Aktywność społeczna osób w wieku 45+, ma-teriały wewnętrzne projektu „Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+”, opracowane na pod-stawie wyników badania ilościowego osób w wieku 45+ Diagnozy obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+

na rynku pracy w Polsce, Łódź 2012.

Kobiety i mężczyźni w wieku 45/50+, którzy przejawiają jakąkolwiek aktywność społecz-ną, angażują się głównie w strukturach samorządowych (38,2% aktywnych społecznie męż-czyzn) oraz w organizacjach pozarządowych (33,6% aktywnych społecznie kobiet). W trakcie wywiadów IDI z przedstawicielami pracodawców wskazywano, że aktywność społeczna osób w wieku 45+ jest bardzo mała.

(…) w historii stowarzyszenia jakbym liczył wolontariuszy, to bym liczył około setki tych młodych i około pięciu tych +45, pięciu czy sześciu. [NGO, rynek typu C, podkarpackie]

Jako przyczyny tego stanu rzeczy wymieniano: dużą nieufność ze strony osób w wieku 45+, brak przyzwyczajenia do wychodzenia z domu, czy brak potrzeby bezinteresownego robienia czegoś dla innych162.

Skromna aktywność kulturalna, nieco większa wśród kobiet niż wśród mężczyzn, ogra-nicza się przede wszystkim do udziału w pracach zespołów muzycznych, chórów, zespo-łów ludowych (47,6% zbiorowości aktywnych kulturalnie) oraz aktywności przyparafialnej (19,9% aktywnych społecznie, zwłaszcza mieszkańców wsi).

Przedstawione informacje potwierdzają wniosek sformułowany przez autorów

Dia-gnozy społecznej 2011: Polacy mają mało doświadczeń społecznych i obywatelskich, które

gromadzi się poprzez uczestnictwo w oddolnych inicjatywach społecznych163. Z uwagi na skromny materiał badawczy w zakresie zaangażowania społecznego osób w wieku 45/50+, wynikający z małych liczebności zbiorowości Polaków w wieku 45-69 lat przejawiających różnie rozumianą działalność społeczną, pogłębiona analiza w kontekście aktywności za-wodowej jest bardzo ograniczona. Poczynione próby dostarczają podstaw do wnioskowa-nia o pozytywnym związku między faktem wykonywawnioskowa-nia pracy i aktywnością społeczną w grupie kobiet, niezależnie od ich wieku. Kobiety bierne zawodowo i bezrobotne nie an-gażują się społecznie. Jest to szczególnie widoczne wśród kobiet po przekroczeniu wieku emerytalnego – pracujące są w większym stopniu czynne w pracy społecznej (9,1%) niż ko-biety nieaktywne zawodowo z tej samej grupy wieku (1,3%). Zauważone związki nie mają odniesienia do grupy mężczyzn, którzy generalnie wykazują się niską aktywnością

społecz-162 A. Krzewińska, J. Kornecki, Raport …, op. cit.

ną, niezależnie od tego, czy pracują zawodowo. Ale i przy tych ograniczonych ilościowo in-formacjach daje się zauważyć większa aktywność społeczna wśród mężczyzn pracujących w wieku 45-49 lat (4,8%) niż wśród pozostających w bierności zawodowej (1,4%).

Rozważania na temat związków między aktywnością kulturalną i zawodową możemy odnieść tylko do grupy kobiet, z uwagi na znikome zainteresowanie mężczyzn działalno-ścią kulturalną. Podobnie jak w przypadku aktywności społecznej, kobiety pracujące wyka-zują się wyższą aktywnością kulturalną niż nieaktywne i bezrobotne, niezależnie od wieku. Także i w tym przypadku kobiety pracujące po 60. roku życia wyróżniają się większą ak-tywnością kulturalną od pozostałych kobiet z tej grupy wieku – odpowiednio, 8,9% i 3,1%. Natomiast słuchacze uniwersytetów trzeciego wieku to wyłącznie osoby nieaktywne zawo-dowo.

Na podstawie przeprowadzonych analiz można pokusić się o wstępny wniosek (wyma-gający potwierdzenia w ramach innych, koncentrujących się na tej problematyce, badań), iż aktywność społeczna jest pozytywnie powiązana z aktywnością zawodową osób w wieku 45-69 lat, sprzyjając jej wydłużeniu.

2.2.5. Przedsiębiorczość w ciągu całego życia jako determinanta aktywności zawodo-wej osób po 45./50. roku życia

Przedsiębiorczość kobiet i mężczyzn w wieku 45/50+ może owocować prowadzeniem własnej działalności gospodarczej (samodzielnie lub w spółce). Osoby, które kiedykolwiek w swoim życiu podjęły ryzyko pracy na własny rachunek, być może łatwiej przekonałyby się do takiej aktywności w wieku okołoemerytalnym, a nawet po przejściu na emerytu-rę. Część (15,8%) całej społeczności osób w wieku 45/50+ uczestniczących w badaniach miała w swoim dotychczasowym życiorysie doświadczenia pracy samodzielnej. Analizując oddzielnie sytuację kobiet i mężczyzn, co ilustruje wykres 2.23, częściej byli to mężczyźni (19,7%) niż kobiety (12,2%)164 – wykres 2.19. Prawidłowości te są analogiczne dla różnych obszarów Polski. Najmłodsze osoby spośród analizowanej społeczności uruchamiały swoją działalność gospodarczą niemal wyłącznie po 1990 r. To pokolenie spróbowało swoich sił