Samoocena stanu bezrobocia kobiet i mężczyzn w wieku 45/50+

Osoby po 45. roku życia coraz częściej spotykają się z trudnościami w utrzymaniu dotych-czasowej pozycji na rynku pracy. Od 50. roku życia problemy te jeszcze bardziej się nasilają i stąd koncepcja skierowania wsparcia w ramach działań rządowych do tych, którzy pracy po-szukują i których, z różnych powodów, spotyka fiasko podejmowanych działań. Jest jeszcze grupa kobiet i mężczyzn w wieku 45/50+, która zniechęcona niepowodzeniami w poszukiwa-niu pracy popada w bierność zawodową, stan w ich przypadku mniej lub bardziej wymuszo-ny trudną sytuacją na lokalwymuszo-nym rynku pracy.

Jak wspomniano wcześniej, status bezrobotnego deklarowało ok. 7% kobiet i ok. 8% męż-czyzn w wieku 45-69 lat, przy czym w przypadku obu płci w wieku 45-49 lat odsetek ten sięgał ok. 11%, zaś w wieku 50-59/64 lata – odpowiednio, niespełna 11% i 9%. Analizując losy zawodowe kobiet i mężczyzn w wieku 45/50+ należy zwrócić uwagę, że w ciągu ostatnich 24 miesięcy (tj. w okresie kwiecień-czerwiec 2010 r. – kwiecień-czerwiec 2012 r.) w stanie bez-robocia znalazło się 11,7% z nich. Odnotowano niewielkie różnice między skalą bezbez-robocia deklarowanego według płci, wskazujące na nieco gorszą sytuację mężczyzn niż kobiet (bez-robotnymi w ciągu minionych 24 miesięcy było 12,8% mężczyzn i 10,7% kobiet) – różnice te dotyczyły częściej osób w wieku 45-49 lat niż w wieku przedemerytalnym. W ciągu ostatnich 24 miesięcy bezrobocia doświadczyło ok. 7% obecnie pracujących mężczyzn i ok. 5% kobiet (również nieco częściej w wieku 45-49 lat niż 50-59/64 lata). Tej niewielkiej grupie należącej głównie do osób w wieku 45-49 lat udało się z sukcesem wyjść z bezrobocia.

Poddając analizie grupę bezrobotnych zauważono, że bezrobocie rejestrowane w rów-nym stopniu dotyczy mężczyzn i kobiet – w ogólnej liczbie bezrobotnych w wieku 45/50+ ich

133 Odwołano się tym samym do definicji pracujących, używanej w badaniach aktywności ekonomicznej ludności (m.in. BAEL), zgodnie z którą są to osoby, które wykonywały przez co najmniej 1 godzinę pracę przynoszącą zaro-bek lub dochód, tzn. były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, pracowały we własnym (lub dzierża-wionym) gospodarstwie rolnym lub prowadziły własną działalność gospodarczą poza rolnictwem, pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem.

134 Omawiane różnice są statystycznie nieistotne lub z uwagi na małą liczebność osób objętych badaniem mają je-dynie wartość poglądową.

udział sięgał – odpowiednio – 71,1% (mężczyźni) i 72,6% (kobiety). Pewne różnice zależnie od płci wystąpiły w odsetku zarejestrowanych bezrobotnych w wieku 45-49 lat – kobiety re-jestrowały swoje bezrobocie w prawie 63% przypadków, zaś mężczyźni w ok. 71%, co może skłaniać do wniosku, że w pewnych sytuacjach niepracujące kobiety w relatywnie młodszym wieku poszukują pracy mniej intensywnie niż mężczyźni. Po 50. roku życia sytuacja się zmie-nia, w bezrobociu rejestrowanym znajduje się ponad trzy czwarte kobiet, tj. 77% (spośród tych, które określiły się jako bezrobotne) i 72% mężczyzn z tej grupy.

W rejestrze bezrobotnych figurują w największym stopniu mieszkańcy rynku typu B (78,1% wskazań), w mniejszym mieszkańcy rynku typów A (70,4%) i C (68,6%)135. Różne mo-gły być powody relatywnie mniejszego natężenia bezrobocia rejestrowanego osób w wieku 45+ na rynkach pracy typu A i C. W pierwszym przypadku jest ono mniejsze prawdopodob-nie z uwagi na mały stopień urbanizacji, dość wysoką stopę bezrobocia, lecz relatywprawdopodob-nie niski odsetek bezrobotnych w wieku 45/50+ (część nie może być zarejestrowana jako bezrobotni, gdyż są właścicielami nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe itd. – art. 2 pkt 2d ustawy o promocji zatrudnienia). Potwierdzać to może jeszcze niższy odsetek zarejestrowanych bezrobotnych wśród mieszkańców wsi (ok. 67%), zwłaszcza kobiet (64%). W drugim przypadku na sytuację ma wpływ wysoki stopień urbani-zacji i niski ogólny poziom bezrobocia, mimo dużego odsetka osób bezrobotnych w wieku 45/50+ w ogóle bezrobotnych.

Zaledwie nieco więcej niż jedna czwarta bezrobotnych w wieku 45/50+ (26,4%) pobiera zasiłek dla bezrobotnych. Prawo do zasiłku posiadają w jednakowym stopniu badane bezro-botne kobiety i mężczyźni (27% wskazań kobiet i 26% wskazań mężczyzn). To mimo wszystko pozytywny obraz sytuacji, w której znaleźli się bezrobotni po 45. roku życia, bowiem w skali całego kraju odsetek osób pobierających zasiłek wynosił w maju i czerwcu 2012 r. 16,7%, zaś wśród kobiet – odpowiednio – 16,3 i 16,5%136. Wiek osób bezrobotnych w niewielkim stop-niu różnicuje ich sytuację pod względem posiadania uprawnień do zasiłku dla bezrobotnych. Jedynie mężczyźni w wieku 45-49 lat częściej korzystają z prawa do zasiłku dla nych niż pozostałe grupy mężczyzn i kobiet (41%, a więc o 15 pkt proc. więcej niż bezrobot-ni zarejestrowabezrobot-ni ogółem). W słabiej zurbabezrobot-nizowanych powiatach typu A do zasiłku częściej uprawnione były bezrobotne kobiety (26%) niż mężczyźni (15%), podczas gdy w powiatach typu C jest odwrotnie (19% kobiet wobec 27% mężczyzn pobierało zasiłek dla bezrobotnych). Porównując sytuację mieszkańców wsi i miast – prawo do zasiłku miała co trzecia kobieta mieszkająca na wsi wobec 21% mężczyzn, w miastach zaś proporcje te były odwrotne – 23% kobiet wobec 32% mężczyzn.

Jak już wspominano, bezrobocie osób w wieku 45/50+ ma najczęściej charakter długo-trwały. Do bezrobocia w wymiarze powyżej 12 miesięcy przyznało się ponad 55% osób de-klarujących stan bezrobocia. Długotrwałe bezrobocie skutkuje tym, że prawie ¾ bezrobot-nych w wieku 45+ nie posiada prawa do zasiłku137. Średnia liczba miesięcy deklarowanego bezrobocia wśród osób w wieku 45/50+ wynosi 37,4 miesięcy, a więc 3,1 roku, i jest zbliżona u kobiet i mężczyzn (różnica sięga niespełna trzech miesięcy) – wykres 2.8.

Generalnie, okres deklarowanego bezrobocia kobiet jest we wszystkich kategoriach wie-ku dłuższy niż u mężczyzn, szczególnie wyraźne jest to w przypadwie-ku osób w wiewie-ku 45-49 lat – różnica sięga aż 8,1 miesiąca. Najwięcej osób objętych bezrobociem długotrwałym odno-towano na lokalnych rynkach pracy typu C i A (60%). Najtrudniejsza sytuacja charakteryzuje

135 Zależność pomiędzy liczbą zarejestrowanych bezrobotnych a cechami rynku pracy jest nieistotna statystycznie (p = 0,291).

136 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Informacja o bezrobotnych i poszukujących pracy w maju 2012 roku oraz Informacja o bezrobotnych i poszukujących pracy w czerwcu 2012 roku, http://www.psz.praca.gov. pl/main.php?do=ShowPage&nPID=867997&pT=details&sP=CONTENT,objectID,867970 (stan na dzień 20.09.2012 r.)

137 Por. także wyniki badań na temat długotrwałości bezrobocia starszych pracobiorców w: A. Piątkiewicz, Bezrobotni 50+ – charakterystyka grupy oraz źródła trudności osób bezrobotnych 50+ na polskim rynku pracy, Dolnośląski Urząd Wojewódzki, materiał z konferencji „Bariery i szanse na rynku pracy dla osób 50+”, marzec 2011, s. 19.

kobiety i mężczyzn w wieku 50-59/64 lata zamieszkujących powiaty typu A, w przypadku których średni czas pozostawania w bezrobociu sięgał – odpowiednio – 52 i 46 miesięcy, przy czym ponad połowa z nich pozostawała bezrobotna od przynajmniej 24 miesięcy, a ok. 10% – od przynajmniej dziesięciu lat. Jak wcześniej podkreślano, dotyczy to w dużej mierze słabo zurbanizowanych województw, w tym ściany wschodniej, gdzie – jak wynika z danych PSZ oraz BAEL – mamy do czynienia z niskim udziałem osób w wieku 45/50+ w ogólnej liczbie bezrobotnych, jednak z uwagi na długotrwałość, bezrobocie starszego pokolenia stanowi istotny problem ekonomiczny i społeczny w tym regionie.

Wykres 2.8. Średnia liczba miesięcy bezrobocia deklarowanego przez kobiety i męż-czyzn w wieku 45/50+ Kobiety (N=95) Mężczyźni (N=94) 38,7 34,9 40,9 0 10 20 30 40 50 ogółem 45-49 50-59 35,9 26,8 39,3 0 10 20 30 40 50 ogółem 45-49 50-64

* Dotyczy wyłącznie bezrobotnych (w momencie badania.) Pominięto kategorie wieku 60/65+ z uwagi na zbyt małe liczebności podrób bezrobotnych kobiet i mężczyzn w tej grupie wieku.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: E. Jędrych, Sytuacja bezrobocia osób w wieku 45+, materiały wewnętrzne projektu „Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+”, opracowane na podstawie wyników badania ilościowego osób w wieku 45+ Diagnozy obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na

rynku pracy w Polsce, Łódź 2012.

Subiektywnie określany stan bezrobocia może być stanem połączonym z rzeczywistą biernością bądź aktywnością na rynku pracy. W tym drugim przypadku osoby aktywnie poszukują pracy, starając się zmienić swoją sytuację życiową. Takich osób, które w ciągu ostatniego miesiąca (przed datą badania) poszukiwały pracy, było 77,1% – nieznacznie czę-ściej byli to mężczyźni (81%) niż kobiety (74%). Najwięcej poszukujących pracy było w grupie bezrobotnych w wieku 45-49 lat – odpowiednio, 88% kobiet i 89% mężczyzn. Wiek stano-wi zmienną istotnie różnicującą zachowania bezrobotnych jedynie w przypadku kobiet138

– odsetek poszukujących pracy wyraźnie spada po przekroczeniu 50. roku życia – prawie co trzecia kobieta deklarująca swój stan bezrobocia nie poszukiwała aktywnie pracy (podobna sytuacja ma miejsce w przypadku co piątego mężczyzny). Podejmowanie próby znalezienia pracy przez bezrobotnych w wieku 45/50+ ma też swoje podłoże w lokalnych uwarunko-waniach tych działań139 – najbardziej aktywni są w tym zakresie mieszkający na obszarach określonych jako rynek typu C (91,4%), wyróżniających się wysokim wskaźnikiem urbaniza-cji, której z pewnością towarzyszy większy rozwój gospodarczy i związane z nim liczniejsze oferty pracy. Najmniej zainteresowanych pracą, być może zniechęconych bezowocnymi pró-bami jej znalezienia, było na rynku pracy typu A (61,8%, w tym kobiety – 54,3%), który z racji niskiego wskaźnika urbanizacji i raczej wysokiej stopy bezrobocia ogółem nie jest terenem obfitującym w oferty pracy.

138 Różnice są istotne w sensie statystycznym (p = 0,032).

2.1.4.2. Perspektywy ponownego znalezienia pracy przez kobiety i mężczyzn w wieku