Poziom wykształcenia kobiet i mężczyzn w wieku 45/50+

Jedną z kluczowych charakterystyk Polaków w kontekście ich sytuacji zawodowej jest po-ziom wykształcenia. Wyniki Diagnozy wyraźnie wskazują, że kolejne pokolenia zbliżające się do emerytury będą legitymować się coraz wyższym poziomem wykształcenia. Dzięki temu posiadane przez pracowników kompetencje zawodowe będą także coraz wyższe. Jednak na

razie cała zbiorowość w wieku 45-69 lat (według stanu na 2012 r.) niestety nie jest dobrze wy-kształcona – aż 15,6% osób ma co najwyżej wykształcenie gimnazjalne (16,3% kobiet i 14,7% mężczyzn), w tym prawie 15% osób z tej grupy ma ukończoną wyłącznie szkołę podstawową. Poziom wykształcenia zmienia się istotnie w zależności od płci i grupy wieku (p < 0,001 dla każdego z przekrojów analiz). Szczególnie niski poziom wykształcenia charakteryzuje najstar-sze kobiety, które przekroczyły 60. rok życia – nieco więcej niż jedna czwarta tej grupy legity-muje się wykształceniem gimnazjalnym lub niższym (wykres 2.3). Natomiast tylko nieliczne osoby z najmłodszej grupy wieku, 45-49 lat, skończyły swoją edukację na tym poziomie – do-tyczy to zaledwie 4,7% kobiet i 9,8% mężczyzn. Proporcje dla obu płci są więc odwrotne niż w starszych grupach wieku – wykształcenie co najwyżej gimnazjalne ma znacznie mniej ko-biet niż mężczyzn w wieku 45-49 lat i wyraźnie więcej, jeśli chodzi o grupę najstarszą, powyżej 60 lat.

Wśród mężczyzn dominuje wykształcenie zasadnicze zawodowe – dotyczy to blisko po-łowy populacji, natomiast wśród kobiet najbardziej popularne jest wykształcenie średnie, niezależnie od wieku.

Wykres 2.3. Poziom wykształcenia kobiet i mężczyzn w wieku 45-69 lat (w %)

16% 14% 27% 33% 35% 34% 29% 37% 41% 39% 32% 14% 19% 13% 12% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ogółem 45-49 lat 50-59 lat 60-69 lat

co najwyżej gimnazjalne zasadnicze zawodowe średnie wyższe 15% 10% 15% 23% 47% 49% 48% 38% 27% 27% 27% 25% 11% 14% 9% 13% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ogółem 45-49 lat 50-64 lat 65-69 lat Kobiety (N=1677) Mężczyźni (N=1533)

co najwyżej gimnazjalne zasadnicze zawodowe średnie wyższe

5%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: J. Wiktorowicz, P. Mielczarek, Charakterystyka demograficzna

zbiorowości w wieku 45+, materiały wewnętrzne projektu „Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób

50+”, opracowane na podstawie wyników badania ilościowego osób w wieku 45+ Diagnozy obecnej

sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce, Łódź 2012.

Badania wskazują na wyraźnie niższy odsetek kobiet i mężczyzn z wyższym wykształ-ceniem niż podawany średnio dla ludności Polski – z danych NSP z 2011 r. wynika, że 14,8% mężczyzn i 19% kobiet w wieku 13 lat i więcej ma wykształcenie wyższe124, podczas gdy bada-nia Diagnozy określiły odsetek osób w wieku 45-69 lat z wykształceniem wyższym na, odpo-wiednio, 10,9% dla mężczyzn i 13,8% dla kobiet. Tak więc wskaźnik poziomu upowszechnie-nia wykształceupowszechnie-nia wyższego wśród kobiet i mężczyzn w wieku 45/50+ różni się od wskaźnika dotyczącego wszystkich Polaków125.

Co czwarty mieszkaniec wsi w wieku 45/50+ (wobec co dziesiątego mieszkańca miast) zakończył edukację na poziomie podstawowym, 45% – na zasadniczym zawodowym

(wo-124 Narodowy Spis Powszechny … , op. cit., s. 58.

125 Wyraźnie wskazuje się na to, iż możliwość długiej pracy zawodowej jest mocno skorelowana ze stopniem facho-wości danego pracownika. U. Sztanderska podkreśla duże znacznie kapitału ludzkiego (por. Dezaktywizacja osób w wieku okołoemerytalnym. Raport z badań, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Analiza Ekono-micznych i Prognoz, Warszawa, 2008, s. 70; Akademia Rozwoju Filantropii, Rynek pracy a osoby bezrobotne 50+. Szanse i bariery, Warszawa 2007, s. 63-67).

bec 36% osób w miastach). Miasta charakteryzują się z kolei znacznie wyższym odsetkiem osób z wykształceniem wyższym (15% wobec 6,6%)126. Stopień urbanizacji miejsca zamiesz-kania kobiet i mężczyzn w wieku 45/50+, jak też inne cechy lokalnego rynku pracy, wyka-zują związek z poziomem wykształcenia tej grupy – wykształcenie wyższe ma prawie 18% mieszkańców powiatów typu C, wobec 7,6% powiatów typu A, w których dominują osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (46%), a co piąta osoba ma wykształcenie pod-stawowe. Wśród poszukujących pracy mieszkańców powiatów typu A będących w wieku 45/50+ ponad 80% ma co najwyżej wykształcenie zasadnicze zawodowe, podczas gdy na rynku typu B analogiczny odsetek sięga 70%, a na rynku typu C – 63%. Zwiększa to trudności w znalezieniu pracy w sytuacji jej utraty przez dojrzałych mieszkańców powiatów typu A, w których muszą konkurować ze znacznie lepiej wykształconymi i liczniejszymi niż na innych lokalnych rynkach osobami młodymi.

Badania poziomu wykształcenia osób pracujących, bezrobotnych i biernych zawodowo z uwzględnieniem płci i wieku potwierdzają ogromne znaczenie tego elementu kapitału ludzkiego dla aktywności zawodowej (tab. 2.3).

Tabela 2.3. Sytuacja zawodowa osób w wieku 45-69 lat według płci, wieku i poziomu wykształcenia (w %, N=3200)

  _gimnazjalne^{Co najwyżej} Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe

Płeć _zawodowo^Aktywni _Bierni zawo-dowo Aktywni zawo-dowo ^Bierni zawo-dowo Aktywni zawodowo ^Bierni zawo-dowo Aktywni zawodowo ^Bierni zawo-dowo   ^pracu-_jący ^bezro-_botni ^pracu-_jący ^bezro-_botni ^pracu-_jący ^bezro-_botni ^pracu-_jący ^bezro-_botni

ogółem według płci

kobiety 13,2 8,1 78,7 28,5 10,5 61,0 49,0 6,4% 44,6 49,0 6,4 44,6 mężczyźni 21,4 13,4 65,2 47,2 9,8 43,0 63,8 4,9% 31,3 75,3 1,2 23,5

kobiety według wieku

45-49 23,5* 11,8* 64,7* 46,3 18,2 35,5 69,5 7,8 22,7 96,9 3,1 0,0 50-59 22,8 17,5 59,7 33,1 12,2 54,7 61,2 9,2 29,6 85,1 2,8 12,1 60-69 4,2 0,0 95,8 5,3 1,3 93,4 9,5 0,0 90,5 23,0 0,0 77,0

mężczyźni według wieku

45-49 28,1* 21,9* 50,0* 62,2 12,2 25,6 80,2 7,7 12,1 89,6 2,1 8,3 50-64 24,7 14,9 60,4 47,6 10,2 42,2 66,1 4,6 29,3 79,4 1,0 19,6 65-69 2,6 0,0 97,4 4,8 0,0 95,2 12,2 0,0 87,8 27,3* 0,0* 72,7*

Uwaga: Obliczenia przeprowadzono przyjmując za 100% liczbę osób o danym poziomie wykształcenia w każdej z grup wyróżnionych według płci i grup wieku. W przypadku grup oznaczonych * odsetki nale-ży traktować jedynie poglądowo z uwagi na małą liczebność wyłonionych grup.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badania ilościowego osób w wieku 45+ Diagnozy

obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce, Łódź 2012.

Potwierdza się pozytywny wpływ poziomu wykształcenia na możliwość wykonywania pracy, bowiem blisko połowa kobiet w wieku 45/50+ z wykształceniem średnim i wyższym pracowała. Te z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym i zasadniczym zawodowym w większości były bierne zawodowo lub bezrobotne (odpowiednio: 86,8% i 71,5%). Jeszcze wyraźniej ten związek zaznaczył się w grupie mężczyzn w wieku 45/50+, w której trzy czwarte posiadających wykształcenie wyższe nadal pracowało. Analiza według grup wieku i płci po-twierdza powyższe wnioski. Co więcej, wyższe wykształcenie zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn, wiąże się z relatywnie wysokim odsetkiem pracujących po przekroczeniu wie-ku emerytalnego w porównaniu z grupą pracujących legitymujących się pozostałymi pozio-mami wykształcenia – odpowiednio, 23,0% i 27,3%, oraz zaledwie 4,2% i 2,6% z wykształce-niem co najwyżej gimnazjalnym (odpowiednio niski odsetek pracujących także wśród osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym i średnim).