RODZAJE I FUNKCJE WSPÓ£CZESNYCH ORGANIZACJI MIÊDZYNARODOWYCH
3.3. Cz³onkostwo i finansowanie organizacji miêdzynarodowych
W wiêkszoci dzia³aj¹cych obecnie organizacji miêdzynarodowych wystêpu-je podzia³ na cz³onkostwo pe³ne i niepe³ne. W ramach cz³onkostwa pe³nego wy-ró¿nia siê dodatkowo cz³onkostwo pierwotne oraz cz³onkostwo nabyte.
Cz³onkowie pierwotni to w zale¿noci od charakteru organizacji miêdzyna-rodowej pañstwa, organizacje lub osoby, które zak³ada³y dan¹ organizacjê, przez co rozumie siê:
§ uczestnictwo w konferencji za³o¿ycielskiej,
§ podpisanie i ratyfikowanie statutu przed jego wejciem w ¿ycie i ukonstytu-owaniem siê organizacji.
Cz³onkowie pierwotni maj¹ wp³yw na treæ statutu oraz kierunki dzia³alnoci przy-sz³ej organizacji. Dlatego te¿ wa¿n¹ kwesti¹ jest to, kto bierze udzia³ w konferencji za³o¿ycielskiej. O tym z kolei decyduje g³ównie podmiot inicjuj¹cy powstanie nowej organizacji. Wszystko to powoduje, ¿e cz³onkowie pierwotni zwykle znajduj¹ siê w uprzywilejowanej sytuacji wzglêdem pozosta³ych cz³onków organizacji.
Cz³onkostwo nabyte posiadaj¹ te podmioty (pañstwa, organizacje, osoby), którym nie przys³ugiwa³o prawo cz³onkostwa pierwotnego, z uwagi na fakt przy-st¹pienia do organizacji po jej ukonstytuowaniu siê. Nowy cz³onek organizacji mo¿e byæ przyjêty na ró¿nych warunkach i w ró¿nym trybie226. W ramach cz³onko-stwa niepe³nego mo¿na wyró¿niæ kilka ró¿nych kategorii. Najbardziej zaawanso-wan¹ form¹ takiego cz³onkostwa jest stowarzyszenie z dan¹ organizacj¹ miêdzynarodow¹. Cz³onkostwo stowarzyszone oznacza mniej ni¿ cz³onkostwo pe³ne, a wiêcej ni¿ status obserwatora. Za E. Latoszek i M. Proczek, mo¿na wyró¿-niæ kilka rodzajów cz³onkostwa stowarzyszonego227:
§ Stowarzyszenie obszarów niesamodzielnych z organizacj¹. Takie stowarzy-szenie przewidywa³y miêdzy innymi statuty FAO, WHO i UNESCO. Cz³onkowie stowarzyszeni pozbawieni s¹ prawa do g³osowania przy podejmowaniu decyzji przez g³ówne organy i nie mog¹ byæ wybierani do w³adz organizacji. Korzystaj¹ jednak z prawa do g³osowania w organach pomocniczych, powo³anych do regulo-wania i nadzororegulo-wania wspó³pracy organizacji z krajami stowarzyszonymi. Jest to zanikaj¹cy ju¿ rodzaj stowarzyszenia, aczkolwiek spe³ni³o ono wa¿n¹ rolê jako jeden ze sposobów przygotowania krajów niesamodzielnych do niepodleg³oci.
§ Stowarzyszenie polegaj¹ce na podejmowaniu wstêpnej i czêciowej wspó³-pracy w ramach organizacji, do której kraj zamierza wst¹piæ jako cz³onek zwy-czajny (pe³ne cz³onkostwo). Kraj jest wtedy niejako przygotowywany pod wzglêdem gospodarczym i politycznym do przysz³ego cz³onkostwa, choæ w za-sadzie spe³nia wymagane kryteria. W tym przypadku stowarzyszenie jest czym
226Na przyk³ad warunkiem przyjêcia kraju do ONZ jest uchwa³a Zgromadzenia Ogólnego przyjêta wiêkszoci¹ dwóch trzecich g³osów (poprzedzona uchwa³¹ Rady Bezpieczeñstwa, przy zachowaniu zasady jednomylnoci piêciu mocarstw).
227Latoszek E., Proczek M., op. cit., s. 46-47.
w rodzaju okresu kandydackiego do pe³nego cz³onkostwa (np. kraje oczekuj¹ce na przyst¹pienie do wiatowej Organizacji Handlu).
§ Stowarzyszenie zbli¿one w swym charakterze do poprzedniego, z t¹ ró¿-nic¹, ¿e pañstwo zainteresowane przyst¹pieniem do organizacji miêdzynarodowej nie jest w stanie przej¹æ na siebie wszystkich obowi¹zków wynikaj¹cych z pe³ne-go cz³onkostwa. Takie stowarzyszenie polega na czêciowej wspó³pracy oraz po-mocy organizacji. Podstaw¹ prawn¹ jest w tym przypadku umowa z danym krajem (np. stowarzyszenie Polski ze Wspólnot¹ Europejsk¹).
§ Stowarzyszenie polegaj¹ce na aktywnym w³¹czeniu siê do pewnych odcin-ków dzia³alnoci organizacji miêdzynarodowej, bez zamiaru wystêpowania z wnio-skiem o przyjêcie na cz³onka zwyczajnego. Taki rodzaj cz³onkostwa ma miejsce wtedy, gdy umowa miêdzy danymi pañstwami a organizacj¹ miêdzynarodow¹ nie przewiduje mo¿liwoci nabycia cz³onkostwa pe³nego w organizacji. Taki charakter przez wiele lat mia³o cz³onkostwo stowarzyszone Finlandii z Europejskim Stowa-rzyszeniem Wolnego Handlu (EFTA).
Status obserwatora daje prawo do posiadania oficjalnych przedstawicieli przy siedzibie organizacji oraz do ich uczestnictwa w sesjach i posiedzeniach jej orga-nów, a tak¿e prawo do przedstawiania na nich swojego stanowiska, w formie za-bierania g³osu lub rozpowszechniania informacji pisemnych, jako oficjalnych dokumentów organizacji. Status ten daje równie¿ prawo dostêpu do oficjalnej do-kumentacji organizacji miêdzynarodowych. W przypadku organizacji miêdzyrz¹-dowych, obserwatorami mog¹ byæ nie tylko pañstwa, ale tak¿e organizacje miêdzynarodowe lub nawet krajowe, których dzia³alnoæ ma znaczenie w spra-wach nale¿¹cych do kompetencji danej organizacji. Podstaw¹ prawn¹ uzyskania statusu obserwatora s¹ przepisy organizacji miêdzynarodowych (statut, regulami-ny wewnêtrzne, uchwa³y). Przyznawaregulami-ny jest on na podstawie decyzji naczelnego organu organizacji miêdzynarodowej na wniosek zainteresowanego.
W organizacjach miêdzynarodowych istnieje tak¿e pojêcie tzw. nieaktywne-go cz³onkostwa. Odnosi siê ono do podmiotów (kraj, organizacja, osoba), które zg³osi³y wniosek o wyst¹pienie z organizacji, a organizacja przyjê³a wniosek, jed-nak mimo to, traktuje dany podmiot jako pe³noprawnego cz³onka. Poci¹ga to za sob¹ koniecznoæ wykonywania zobowi¹zañ cz³onkowskich, w tym zw³aszcza zo-bowi¹zañ finansowych (sk³adki).
Finansowanie organizacji miêdzynarodowych zale¿y od rodzaju organizacji, liczby cz³onków oraz charakteru dzia³alnoci. Najbardziej sta³ym ród³em finan-sowania s¹ wp³aty sk³adek cz³onkowskich, dokonywane w regularnych odstêpach czasu. Ich wysokoæ mo¿e byæ zró¿nicowana, w zale¿noci od charakteru cz³on-kostwa oraz innych czynników (np. w przypadku organizacji miêdzyrz¹dowych mo¿e to byæ poziom rozwoju danego kraju). Mo¿na wyró¿niæ trzy podstawowe zasady ustalania sk³adek cz³onkowskich228:
228Tam¿e, s. 56.
§ równe obci¹¿enie wszystkich cz³onków (wystêpuje w stosunkowo niewielkiej liczbie organizacji miêdzynarodowych, zw³aszcza miêdzyrz¹dowych);
§ klasy sk³adek (wielokrotnoæ jednostek bud¿etowych), w zale¿noci od po-ziomu rozwoju kraju, który dana organizacja reprezentuje;
§ skala procentowa, ustalana w oparciu o pewne wskaniki obiektywne (np.
w ONZ bierze siê pod uwagê wielkoæ PKB i PKB per capita), gdzie co kilka lat dokonywana jest zmiana stawek.
Z bud¿etu finansowana jest przede wszystkim dzia³alnoæ wewnêtrzna orga-nizacji, w tym zw³aszcza wynagrodzenie personelu, zakup maj¹tku trwa³ego, eksploatacja maj¹tku ruchomego itd. Oprócz bud¿etu, dzia³alnoæ organizacji miêdzynarodowych finansowana jest z wielu innych róde³. Do najwa¿niejszych zaliczyæ nale¿y:
§ dochody w³asne organizacji (np. sprzeda¿ publikacji);
§ odp³atne us³ugi, wykonywane na rzecz ró¿nych podmiotów (w tym swoich cz³onków);
§ darowizny i dotacje osób fizycznych;
§ zaci¹gane po¿yczki;
§ op³aty specjalne (np. pobierane przy wydawaniu ró¿nego rodzaju zawiad-czeñ, patentów).
Trzeba podkreliæ, ¿e w przypadku du¿ych organizacji (zw³aszcza miêdzyrz¹-dowych) mo¿liwoci zasilania ich bud¿etu jest znacznie wiêcej. Zaliczyæ do nich mo¿na miêdzy innymi podatki i op³aty porednie, dobrowolne dotacje i wk³ady pañstw, zaci¹gane po¿yczki oraz wiele innych229.
*******************
Przedstawiona w tym rozdziale charakterystyka organizacji miêdzynarodo-wych wskazuje, ¿e pomimo ogromnego ich zró¿nicowania, maj¹ one równie¿
wiele cech wspólnych. Stanowi¹ bowiem wyranie wyodrêbniaj¹cy siê z otacza-j¹cego je rodowiska system, maj¹cy na celu wspó³pracê miêdzynarodow¹ pod-miotów reprezentuj¹cych ró¿ne kraje w okrelonych dziedzinach stosunków miêdzynarodowych. Wród ogromnej liczby organizacji miêdzynarodowych wy-odrêbniæ mo¿na takie, które bezporednio lub porednio wp³ywaj¹ na funkcjo-nowanie rynku turystycznego. S¹ one nazywane miêdzynarodowymi organizacji turystycznymi. Przedstawione w dalszej czêci ksi¹¿ki analizy pokazuj¹, ¿e or-ganizacje te stanowi¹ coraz wa¿niejszy element wspó³czesnych stosunków miê-dzynarodowych. Wynika to z jednej strony z ogólnej tendencji do rozszerzenia zakresu wspó³pracy miêdzynarodowej, z drugiej za z coraz wiêkszego zna-czenia, jakie turystyka odgrywa w gospodarce wiatowej oraz codziennym ¿yciu milionów ludzi na ca³ym wiecie.
229Na przyk³ad dochody osi¹gane ze sprzeda¿y wejciówek dla turystów zwiedzaj¹cych ONZ.
Przy pisaniu tej ksi¹¿ki korzystano z wielu ró¿norodnych róde³. Jednym z nich by³y dane zgromadzone przez Uniê Stowarzyszeñ Miêdzynarodowych (Union of International Associations UIA)230, która dysponuje informacjami na temat kilku-dziesiêciu tysiêcy organizacji miêdzynarodowych. S¹ one publikowane w specjal-nym wydawnictwie Rocznik Organizacji Miêdzynarodowych (Yearbook of International Organizations).
Z uwagi na znaczenie dzia³alnoci prowadzonej przez UIA (zw³aszcza w za-kresie zbierania informacji o organizacjach miêdzynarodowych), równie¿ ona, chocia¿ nie jest organizacj¹ turystyczn¹, zostanie w tej ksi¹¿ce krótko scharaktery-zowana. Pomimo odmiennego charakteru, celów oraz dzia³alnoci Unii Stowarzy-szeñ Miêdzynarodowych, starano siê zachowaæ taki sam zakres i uk³ad analiz, jaki zastosowano w przypadku pozosta³ych opisywanych organizacji.