Kryteria selekcji i doboru miêdzynarodowych organizacji turystycznych poddanych analizie w dalszej czêœci ksi¹¿kiturystycznych poddanych analizie w dalszej czêœci ksi¹¿ki

W dalszej czêœci ksi¹¿ki przedstawiono szczegó³owe charakterystyki najwa¿-niejszych miêdzynarodowych organizacji turystycznych. Zanim jednak do nich przejdziemy, nale¿y podkreœliæ, ¿e analizy na ten temat s¹ dosyæ trudne. Dzieje siê tak z wielu wa¿nych powodów. Du¿¹ trudnoœæ sprawia ju¿ samo wyodrêbnienie

organizacji turystycznych z ogromnej liczby ró¿norodnych organizacji miêdzyna-rodowych. Interdyscyplinarnoœæ turystyki oraz jej bliskie zwi¹zki z wieloma dzie-dzinami ¿ycia spo³ecznego i gospodarczego powoduj¹, ¿e problematyka turystyczna

– w wiêkszym lub mniejszym zakresie – jest przedmiotem dzia³ania wyj¹tkowo du¿ej liczby organizacji miêdzynarodowych. Ustalenie tego, jakie organizacje mo¿na zaliczyæ do organizacji turystycznych, zawsze budzi pewne kontrowersje.

Zabiegi te musz¹ bowiem byæ w pewnym stopniu arbitralne, a linie podzia³u mog¹ przebiegaæ bardzo ró¿nie, w zale¿noœci od przyjêtych kryteriów. Mo¿liwe s¹ w zasa-dzie trzy sposoby selekcji i wyodrêbniania:

§ uwzglêdnienie jedynie tych organizacji, które za swój zasadniczy cel uznaj¹ dzia³alnoœæ s³u¿¹c¹ rozwojowi turystyki miêdzynarodowej (np. Œwiatowa Organizacja Turystyki, Miêdzynarodowe Stowarzyszenie Turystyki);

§ uwzglêdnianie tak¿e takich organizacji, które jako jeden ze swoich celów wymieniaj¹ miêdzynarodow¹ turystykê (np. Stowarzyszenie Miêdzynarodo-wego Transportu Lotniczego, Miêdzynarodowa Federacja Samochodowa);

§ uwzglêdnienie wszystkich organizacji miêdzynarodowych, których dzia³al-noœæ ma znaczenie dla ruchu turystycznego, bez wzglêdu na to, czy w swych celach statutowych wymieniaj¹ rozwój turystyki miêdzynarodowej (np.

ONZ, Miêdzynarodowy Zwi¹zek Transportu Drogowego).

Oprócz trudnoœci z identyfikacj¹, du¿ych k³opotów nastrêcza tak¿e ich w³aœci-wa klasyfikacja. W literaturze turystycznej znaleŸæ mo¿na bardzo niewiele typolo-gii miêdzynarodowych organizacji turystycznych. Jedn¹ z nich jest typologia opracowana przez madrycki Instytut Studiów Turystycznych, która dzieli je w na-stêpuj¹cy sposób²³³:

I. Organizacje ogólne, zajmuj¹ce siê problematyk¹ turystyki, w tym:

a) œwiatowe,

b) kontynentalne (regionalne).

II. Organizacje turystyczne, w tym:

a) zawodowe, dziel¹ce siê jeszcze na:

– agencji podró¿y,

– hotelarskie i gastronomiczne,

– transportowe (lotnicze, drogowe, kolejowe, morskie i inne),

– naukowo-badawcze,

– rêkodzielnicze (pami¹tkarskie),

– wystaw i kongresów,

– inne,

b) u¿ytkowników, w tym:

– turystów,

– organizacje m³odzie¿owe,

– organizacje sportowe,

233Cuadernos Monograficos 14, Organizaciones Internacionales de Turismo, Instituto de Estudios Turisticas, Madrid 1973; cyt. za: Handszuh H., Miêdzynarodowa wspó³praca..., op. cit., s. 9.

c) rozwoju, w tym:

– promocyjne,

– ekologiczne i etnograficzne,

– miast i zabytków.

Nieco inn¹ typologiê zaproponowa³ H. Handszuh, który wszystkie miêdzynaro-dowe organizacje uczestnicz¹ce we wspó³pracy turystycznej podzieli³ na miêdzyrz¹-dowe i pozarz¹miêdzyrz¹-dowe. W pierwszej grupie znalaz³a siê przede wszystkim WTO, niektóre wyspecjalizowane agencje ONZ (ICAO, ILO, UNESCO) oraz organizacje techniczne (np. Rada Wspó³pracy Celnej – CCC). Natomiast organizacje pozarz¹dowe zosta³y podzielone na cztery grupy podstawowe, w których wyodrêbniono podgrupy²³⁴:

I. Organizacje zajmuj¹ce siê ogólnymi sprawami turystyki, w tym:

a) uniwersalne, b) regionalne.

II. Organizacje zajmuj¹ce siê wybranymi aspektami turystyki, (np. Miêdzyna-rodowa Federacja Samochodowa – FIA, MiêdzynaMiêdzyna-rodowa Komisja Ratow-nictwa Alpejskiego – IKAR itp.)

III. Zawodowe organizacje turystyczne, w tym:

a) transportowe, b) hotelarskie, c) podró¿y.

IV. Organizacje poœrednio zwi¹zane z turystyk¹ (np. Miêdzynarodowa Izba Handlowa).

Jak widaæ, mnogoœæ oraz ogromna ró¿norodnoœæ organizacji miêdzynarodo-wych zaanga¿owanych w dzia³alnoœæ turystyczn¹ powoduj¹, ¿e mo¿na je klasy-fikowaæ w bardzo ró¿ny sposób. W niniejszym opracowaniu przyjêto najszerszy z przedstawionych wczeœniej sposobów definiowania miêdzynarodowych orga-nizacji turystycznych. Natomiast przy ich klasyfikowaniu zastosowano zasadê najbli¿sz¹ ostatniemu z przedstawionych wy¿ej sposobów ich podzia³u. Uznano,

¿e tylko takie podejœcie mo¿e pokazaæ z³o¿onoœæ wspó³czesnej turystyki oraz jej uzale¿nienie od decyzji i dzia³añ podejmowanych przez miêdzynarodowe orga-nizacje turystyczne, a tak¿e instytucje, które z pozoru maj¹ z turystyk¹ niewiele wspólnego. Przyjêcie najszerszego podejœcia powoduje jednak, ¿e zestawienie opisywanych organizacji nie mo¿e byæ pe³ne. Niektóre pominiêcia s¹ zamierzo-ne (np. wy³¹czenie z analizy wielu organizacji sportowych, które prowadz¹ o¿y-wion¹ dzia³alnoœæ turystyczn¹), inne wynikaj¹ z trudnoœci w dostêpie do odpowiednich informacji. Z drugiej strony, w wielu przypadkach do miêdzyrodowych organizacji turystycznych zaliczono tak¿e takie, które w swych na-zwach – a czasami nawet w g³ównych celach dzia³alnoœci – nie wymieniaj¹ turystyki. Dotyczy to jednak tylko organizacji, które w istotny sposób wp³ywaj¹ na funkcjonowanie rynku turystycznego.

234Hondszuh H., Miêdzynarodowa wspó³praca..., op. cit., s. 8.

Autorzy d³ugo zastanawiali siê nad uk³adem tej publikacji oraz kolejnoœci¹ i spo-sobem prezentacji poszczególnych organizacji. Uk³ad alfabetyczny (wed³ug nazw oficjalnych, angielskich czy polskich?) by³by chyba ma³o przejrzysty i nie pokazy-wa³aby powi¹zañ istniej¹cych pomiêdzy poszczególnymi typami organizacji. Dla-tego doboru organizacji dokonano wed³ug okreœlonego klucza, przydzielaj¹c ka¿d¹ z zaklasyfikowanych do badañ organizacji, do jednej z nastêpuj¹cych grup:

§ organizacje ogólnoœwiatowe o kompetencjach ogólnych, które – z uwagi na uniwersalny charakter podejmowanych decyzji – maj¹ du¿y wp³yw na funkcjonowanie rynku turystycznego, takie jak: ONZ, OECD czy UNE-SCO (rozdzia³ 4);

§ miêdzynarodowe organizacje turystyczne o szerokim, ogólnoœwiatowym za-kresie dzia³alnoœci, takie jak: Œwiatowa Organizacja Turystyki, Œwiatowa Rada Podró¿y i Turystyki (rozdzia³ 5);

§ miêdzynarodowe organizacje turystyczne o zasiêgu regionalnym (rozdzia³ 6);

§ miêdzynarodowe organizacje dzia³aj¹ce w sektorze touroperatorów i agencji podró¿y (rozdzia³ 7);

§ miêdzynarodowe organizacje dzia³aj¹ce w sektorze hotelarskim (rozdzia³ 8);

§ miêdzynarodowe organizacje dzia³aj¹ce w sektorze transportowym (rozdzia³ 9);

§ miêdzynarodowe organizacje turystyczne dzia³aj¹ce w sektorze edukacji i na-uki (rozdzia³ 10);

§ miêdzynarodowe organizacje turystyczne dzia³aj¹ce w sektorze ochrony dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (rozdzia³ 11);

§ miêdzynarodowe organizacje pracowników bran¿y turystycznej (rozdzia³ 12);

§ inne wa¿ne organizacje turystyczne, które nie mieœci³y siê w podanych wy¿ej grupach, a które ze wzglêdu na swoj¹ specyfikê lub znaczenie dla funkcjo-nowania turystyki, zas³uguj¹ na wybór spoœród kilkuset miêdzynarodowych organizacji (rozdzia³ 13).

Przy opisie ka¿dej z badanych organizacji zastosowano jednolity schemat postêpowania. Obejmowa³ on nastêpuj¹ce zagadnienia: ogóln¹ charakterystykê organizacji; cele jej dzia³alnoœci; struktury organizacyjne; zasady cz³onkostwa oraz najwa¿niejsze sukcesy w dzia³alnoœci (zw³aszcza w ostatnim okresie). Czasami nie uda³o siê jednak zachowaæ tego uk³adu i konieczne by³y pewne odstêpstwa od ogól-nie przyjêtych zasad. Wynika³y one najczêœciej z braku mo¿liwoœci uzyskania ogól- nie-zbêdnych informacji lub te¿ sprzecznoœci, pojawiaj¹cych siê w ró¿nych Ÿród³ach.

Sytuacje takie zaistnia³y w kilku przypadkach, pomimo tego, ¿e w badaniach wy-korzystano liczne i ró¿norodne Ÿród³a informacji, w tym miêdzy innymi:

§ ksi¹¿ki i monografie (np. Doliwa-Klepacki Z. M., Encyklopedia organiza-cji miêdzynarodowych, Wydawnictwo 69, Warszawa 1997 oraz Handszuch H., Miêdzynarodowa wspó³praca w dziedzinie turystyki, Instytut Turystyki, Warszawa 1975);

§ oryginalne statuty oraz sprawozdania z dzia³alnoœci badanych organizacji;

§ specjalne raporty niektórych organizacji miêdzynarodowych (np. ECTAA Report on European Union Policies Affecting the Tourism Industry, ECTATA

– Group of National Travel Agents’ and Tour operators’ Associations Within the EU. 1961-2001. 40th Anniversary, Brussels 2001 oraz The TTG World Travel Report: 1995-2000, Market Tracking International Ltd, London 1997);

§ artyku³y w czasopismach naukowych i popularno-naukowych (np. Ca³us A., Organizacje miêdzynarodowe dzia³aj¹ce w zakresie ruchu turystycznego,

„Ruch Turystyczny”, nr 2 (4), 1958, s. 75-104);

§ informacje zamieszczone w witrynach internetowych poszczególnych or-ganizacji (wykaz adresów internetowych podano w bibliografii oraz

za-³¹czniku nr 1.

Zró¿nicowanie tzw. bazy informacyjnej badanych organizacji – rozumianej jako sposoby informowania o swojej dzia³alnoœci oraz kontaktowania siê z otoczeniem – powodowa³o, ¿e jedynie du¿a ró¿norodnoœæ Ÿróde³ gwarantowa³a zdobycie niezbêd-nych daniezbêd-nych. Wszystkie wykorzystane Ÿród³a informacji – w mniejszym lub wiêk-szym stopniu – przyczyni³y siê do powstania tej ksi¹¿ki. Trzeba jednak podkreœliæ,

¿e bez Internetu jej napisanie by³oby bardzo utrudnione. Okaza³ siê on niezwy-kle przydatny nie tylko w zakresie zdobywania informacji publikowanych na stronach internetowych badanych organizacji. Pozwoli³ tak¿e na nawi¹zywanie bezpoœredniego kontaktu z w³adzami lub zwyk³ymi cz³onkami niektórych sto-warzyszeñ. Mo¿liwoœæ ta w wielu przypadkach dawa³a jedyn¹ sposobnoœæ we-ryfikowania posiadanych informacji.