RODZAJE I FUNKCJE WSPÓ£CZESNYCH ORGANIZACJI MIÊDZYNARODOWYCH
3.2. Funkcje organizacji miêdzynarodowych
Przy analizie funkcjonowania organizacji miêdzynarodowych bardzo istotn¹ kwesti¹ s¹ pe³nione przez nie funkcje, w znaczeniu sposobów, metod i form dzia³al-noci, dziêki którym organizacje osi¹gaj¹ swoje cele i zadania. Wed³ug T. £o-No-wak, pod pojêciem funkcji organizacji miêdzynarodowych nale¿y rozumieæ proces oddzia³ywania tych organizacji na rodowisko zewnêtrzne w celu jego zmiany lub modelowania, odpowiednio do zadañ stawianych przez dan¹ organizacjê221. W. Morawiecki wyró¿nia trzy g³ówne typy funkcji organizacji miêdzynarodowych222:
§ Funkcje regulacyjne, które polegaj¹ na tworzeniu norm i wzorców (moral-nych, politycz(moral-nych, prawnych) postêpowania w rodowisku miêdzynarodowym. Ten typ funkcji obejmuje dzia³alnoæ kodyfikacyjn¹ organizacji miêdzynarodowych.
Za przyk³ad mo¿e pos³u¿yæ Komisja Prawa Miêdzynarodowego, dzia³aj¹ca w ra-mach ONZ.
§ Funkcje kontrolne, które polegaj¹ na ustalaniu stanu faktycznego oraz kon-frontowaniu go z treci¹ norm i wzorców, w celu przystosowania do nich postêpo-wania uczestników stosunków miêdzynarodowych. Funkcje te, to inaczej sposoby wp³ywania na pañstwo, zorientowane na osi¹gniêcie po¿¹danego wzorca. S¹ one szczególnie delikatne, gdy¿ dotycz¹ suwerennych praw pañstwa.
§ Funkcje operacyjne, które obejmuj¹ proces bezporedniego wiadczenia przez organizacje miêdzynarodowe ró¿nego rodzaju us³ug, na podstawie ich w³a-snych decyzji i za pomoc¹ zasobów ludzkich i materialnych, bêd¹cych w ich dyspozycji. Ten typ funkcji pojawi³ siê dopiero po drugiej wojnie wiatowej. Do dzia³añ operacyjnych mo¿na zaliczyæ tzw. Programy Zwyczajne NZ (w dziedzi-nie pomocy technicznej), Program Rozwoju NZ (UNDP), Fundusz NZ do Spraw Pomocy Dzieciom (UNICEF) i wiele innych.
221Organizacje w stosunkach miêdzynarodowych, op. cit., s. 11.
222Morawiecki W., Organizacje miêdzynarodowe, [w:] Encyklopedia prawa miêdzynarodowego..., op. cit., s. 246-247.
Typologia W. Morawieckiego akcentuje z³o¿onoæ funkcji pe³nionych przez or-ganizacje miêdzynarodowe. Wed³ug niego, ka¿dy z wymienionych g³ównych typów funkcji stanowi proces, przechodz¹cy przez ró¿ne stadia i fazy, w których mog¹ byæ wykorzystywane ró¿norodne rodki dzia³ania. W zwi¹zku z tym, w ka¿dym z g³ównych typów funkcji mo¿na wyró¿niæ rodzaje, które dla odmiany nazwaæ mo¿na zadaniami. Najwa¿niejsze z nich przedstawienie w tabeli 1.
W literaturze spotkaæ mo¿na jeszcze wiele innych klasyfikacji funkcji pe³nio-nych przez wspó³czesne organizacje miêdzynarodowe223. Na przyk³ad J. Kuku³ka wyró¿nia równie¿ trzy g³ówne choæ wyodrêbnione na podstawie innych kryte-riów funkcje224:
§ funkcja stabilizacyjna utrzymanie i utrwalenie pozytywnych aspektów status quo politycznego, ekonomicznego lub kulturalnego, a tak¿e potwier-dzanie suwerennej równoci pañstw, praw i partnerstwa wszystkich cz³on-ków zbiorowoci,
§ funkcja legitymizacyjna uznawanie za wa¿ne nowych sytuacji faktycz-nych w rodowisku miêdzynarodowym (powstanie nowych pañstw, nowych instytucji),
§ funkcja integracyjna zbli¿anie pañstw lub grup spo³ecznych zorganizo-wanych wokó³ wspólnych celów oraz mobilizacja do uzgadniania i koordy-nacji ich aktywnoci.
W funkcjonowaniu organizacji miêdzynarodowych istotn¹ rolê odgrywa w³a-dza, która sprowadza siê do zdolnoci wp³ywania organizacji na swych cz³on-ków tak, aby postêpowali oni zgodnie z jej decyzjami. Kraje o najwiêkszych mo¿liwociach wp³ywów traktuj¹ organizacje jako wa¿ne ogniwo dyplomacji miêdzynarodowej, za kraje ma³e i s³abe widz¹ w nich instrumenty mobilizacyj-ne na rzecz pomocy ze strony rodowiska miêdzynarodowego. Organizacje miê-dzynarodowe czyni¹ wiêc system stosunków politycznych nie tylko bardziej stabilnym, ale i bardziej podatnym na regulacje miêdzynarodowe.
Przy analizach dzia³alnoci organizacji miêdzynarodowych powinno siê od-ró¿niaæ sferê ich wewnêtrznego oraz zewnêtrznego funkcjonowania. Zwykle znacznie wiêcej uwagi powiêca siê zewnêtrznym aspektom funkconowania orga-nizacji miêdzynarodowych. W przypadku wewnêtrznej sfery ich funkcjonowania zazwyczaj chodzi o takie dzia³ania, jak: ustalanie regulaminów wewnêtrznych organizacji, wybór w³adz, wybór cz³onków do ró¿nych organów organizacji oraz us³ugi wiadczone przez sekretariat na rzecz innych organów organizacji. Podstawo-wa rola organizacji miêdzynarodowych polega jednak na wywieraniu wp³ywu na
223W podobny sposób o funkcjach organizacji miêdzynarodowych pisz¹ L. Jaczynowski, Z.
Jaworski oraz J. Zyko. Proponuj¹ oni jednak inny podzia³ funkcji organizacji miêdzynarodowych:
normotwórcze, kontrolne, s¹dowe, operacyjne i administracyjne. Jaczynowski L., Jaworski Z., Zyko J., Struktury wybranych miêdzynarodowych organizacji sportowych, [w:] Organizacja kultury fizycznej. Teoria i praktyka, tom II, Struktury organizacyjne, Wydawnictwa AWF, Warszawa, 2000.
224Zmiennoæ i instytucjonalizacja..., op. cit., s. 312-313.
:UDPDFKIXQNFMLUHJXODF\MQ\FKPR QDZ\Uy QLüQDVW SXM FH]DGDQLD
UHJODPHQWDFMD ZHZQ WU]QDSROHJDM FDQDVWDQRZLHQLX QRUPRERZL ]XM F\FK ZVIHU]H
ZHZQ WU]QHMIXQNFMRQRZDQLDRUJDQL]DFML
SRGHMPRZDQLH]DOHFH ]Z\Ná\FKPDM F\FK]QDF]HQLHQLHRERZL ]XM F\FKSRVWXODWyZ
SRGHMPRZDQLH ]DOHFH NZDOLILNRZDQ\FK NWyUH QDNáDGDM QD F]áRQNyZ SHZQH RERZL ]NL
QSSU]HGVWDZLDQLHLFKGRDSUREDW\SU]H]ZáD FLZHZáDG]HNUDMRZHSRF]\PPRJ VWDüVL RERZL ]XM FHOXENRQLHF]QR üVNáDGDQLDVSUDZR]GD ]LFKZ\NRQDQLD
RSUDFRZ\ZDQLH XFKZDODQLH L ]DOHFDQLH GR SU]\M FLD SU]H] F]áRQNyZ WHNVWyZ DNWyZ
QRUPDW\ZQ\FK QSNRQZHQFMLPL G]\QDURGRZ\FKOXE]ZRá\ZDQLHNRQIHUHQFMLZFHOXLFK
RSUDFRZ\ZDQLDOXEXFKZDOHQLD
]DZLHUDQLHSU]H]RUJDQL]DFM XPyZUHJXOXM F\FKUy QHG]LHG]LQ\MHMVWRVXQNyZ
W]Z UHJODPHQWDFMH ]HZQ WU]QH SROHJDM FH QD XVWDQDZLDQLX RERZL ]XM F\FK QRUP
SRVW SRZDQLD F]áRQNyZ ] Uy Q\PL PR OLZR FLDPL XFK\OHQLD VL RG LFK PRF\
RERZL ]XM FHM
:UDPDFKIXQNFMLNRQWUROQ\FKPR QDZ\Uy QLüQDVW SXM FH]DGDQLD
]ELHUDQLHLQIRUPDFML]RILFMDOQ\FKSXEOLNDFMLSU]H]VHNUHWDULDWRUJDQL]DFMLOXEVSHFMDOQH
RUJDQ\EDGDZF]H
GRVWDUF]DQLHLQIRUPDFMLSU]H]F]áRQNyZQD]OHFHQLHRUJDQyZRUJDQL]DFML
RERZL ]NRZHGRVWDUF]DQLHRNUH ORQ\FKLQIRUPDFMLSU]H]F]áRQNyZZV]F]HJyOQR FLQD
SRGVWDZLHXVWDORQHJRNZHVWLRQDULXV]D
SU]\MPRZDQLHLQG\ZLGXDOQ\FKVNDUJQDSRVW SRZDQLHF]áRQNyZ SHW\FMH
Z\V\áDQLHPLVMLSU]HJO GRZ\FKREVHUZDF\MQ\FKZL]\WDF\MQ\FKOXENRPLVML OHGF]\FK
ZFHOX]EDGDQLDV\WXDFMLZWHUHQLH
LQVSHNFMDPL G]\QDURGRZD
RFHQD XVWDORQHJRW\PL VSRVREDPLSRVW SRZDQLD F]áRQNyZ Z ]HVWDZLHQLX ] QRUPDPL
LZ]RUFDPLSRVW SRZDQLDSRSLHUDQ\PLSU]H]RUJDQL]DFM
NRQWURODV GRZD
:UDPDFKIXQNFMLRSHUDF\MQ\FKPR QDZ\Uy QLü
XVáXJLZHZQ WU]QHVHNUHWDULDWXRUJDQL]DFML
SURZDG]HQLH EDGD QDXNRZ\FK SU]H] VHNUHWDULDW OXE VSHFMDOQH LQVW\WXW\ XWZRU]RQH
SU]H]RUJDQL]DFMHRUD]RJáDV]DQLHZ\QLNyZWDNLFKEDGD
SURZDG]HQLHG]LDáDOQR FLV]NROHQLRZHM
SU]HSURZDG]DQLH GRUD Q\FK RSHUDFML SRPRF\ Z UD]LH NDWDVWURI \ZLRáRZ\FK GOD
XFKRG FyZRILDUZRMQ\LWS
XG]LHODQLHSRPRF\WHFKQLF]QHM
GRNRQ\ZDQLHRSHUDFMLZG]LHG]LQLHUR]OLF]H
GRNRQ\ZDQLHRSHUDFMLNUHG\WRZ\FK
ZLDGF]HQLHXVáXJZG]LHG]LQLHKDQGOXWUDQVSRUWXá F]QR FLLWS
SURZDG]HQLHZáDVQHMG]LDáDOQR FLSURGXNF\MQHM
SU]HSURZDG]DQLH RSHUDFML PDM F\FK QD FHOX XWU]\PDQLH SRNRMX L EH]SLHF]H VWZD
PL G]\QDURGRZHJR
Tabela 1. Zadania organizacji miêdzynarodowych
ród³o: Morawiecki W., Organizacje miêdzynarodowe, [w:] Encyklopedia prawa miêdzy-narodowego i stosunków miêdzynarodowych, red. Klafkowski A., Symonides J., Wiedza Powszechna, Warszawa 1976, s. 246-247.
swe rodowisko, czyli przede wszystkim na postêpowanie cz³onków i na stan oraz rozwój spraw nale¿¹cych do jej kompetencji. Po to, aby odgrywaæ tê ak-tywn¹ rolê, organizacja musi posiadaæ w mniejszym lub wiêkszym stopniu od-rêbn¹ od sumy swych cz³onków osobowoæ. Oznacza to, ¿e organizacja nie mo¿e byæ traktowana jako suma swych cz³onków lub nawet zbiorowy ich pe³nomocnik, wystêpuj¹cy we wspólnym imieniu. Odrêbna osobowoæ organizacji miêdzynaro-dowych przejawia siê w tym, ¿e wyra¿ana przez jej organy w podejmowanych decyzjach wola, nie jest identyczna z wol¹ wszystkich i ka¿dego z jej cz³onków.
Dzieje siê tak nawet wówczas, gdy w rezultacie czysto konsultacyjnego i nego-cjacyjnego procesu konfrontacji stanowisk i wzajemnego przekonywania, decy-zje podejmowane s¹ jednomylnie przez wszystkich cz³onków organizacji. Stopieñ wyodrêbnienia osobowoci organizacji miêdzynarodowej oczywicie wzrasta, gdy jej dzia³anie nie ogranicza siê tylko do procesów konsultacyjnych i negocjacyj-nych, lecz wykracza poza nie.
Odrêbna osobowoæ organizacji miêdzynarodowych wi¹¿e siê równie¿ z pojê-ciem w³adzy organizacji wobec swoich cz³onków. Trzeba wyranie podkreliæ, ¿e w³adza ta ma zupe³nie inny charakter ni¿ w³adza pañstwowa. Wynika to przede wszystkim z faktu, ¿e wspó³czesne organizacje miêdzynarodowe nie rozporz¹dzaj¹ w³asnym aparatem przymusu. Przez w³adzê organizacji miêdzynarodowej nale¿y rozumieæ jej szeroko pojmowan¹ zdolnoæ do wywierania wp³ywu na kszta³towa-nie postêpowania cz³onków, w sposób uwa¿any przez organizacjê za po¿¹dany.
Innymi s³owy, w³adza organizacji to si³a jej oddzia³ywania na rodowisko. Stopieñ tej w³adzy znajduje formalny wyraz w kompleksie rozwi¹zañ, dotycz¹cych struk-turalnych wspó³czynników (parametrów) procesu decyzyjnego. Wed³ug W. Mora-wieckiego, w³adza ta wzrasta, gdy:
§ znaczenie prawne decyzji wznosi siê od ¿yczeñ i zaleceñ do obowi¹zuj¹-cych norm lub rozstrzygniêæ, a sformu³owanie ich treci staje siê bardziej precyzyjne i imperatywne;
§ procedura podejmowania decyzji wznosi siê od jednomylnoci do zwyk³ej wiêkszoci g³osów;
§ g³ówny ciê¿ar odpowiedzialnoci za dzia³alnoæ organizacji przechodzi z organów plenarnych na organy o ograniczonym cz³onkostwie;
§ zwiêksza siê zakres kompetencji organów administracyjnych225.
Trzeba jednak podkreliæ, ¿e w³adza i si³a oddzia³ywania organizacji miêdzy-narodowych zale¿¹ tak¿e od czynników politycznych. Bêd¹ one niewielkie na-wet przy wysokich parametrach wymienionych wy¿ej czynników je¿eli ich decyzje zostan¹ ograniczone do spraw o ma³ym znaczeniu. I odwrotnie, w sytuacji, gdy decyzje organizacji miêdzynarodowych dotyczyæ bêd¹ wa¿nych interesów ich cz³on-ków, to nawet jeli parametry te bêd¹ bliskie najni¿szemu poziomowi, w³adza or-ganizacji odczuwana bêdzie jako stosunkowo du¿a.
225Morawiecki W., Organizacje miêdzynarodowe, [w:] Encyklopedia prawa miêdzynarodowego..., op. cit., s. 247.