Geneza i rozwój miêdzynarodowych organizacji turystycznych

Przez d³ugi czas turystyka by³a luksusem dostêpnym tylko dla nielicznych – odpowiednio zamo¿nych oraz dysponuj¹cych du¿¹ iloœci¹ czasu – osób. Elitarnoœæ cechowa³a wówczas wiêkszoœæ migracji okreœlanych dzisiaj mianem turystyki. Jed-nak w przypadku podró¿y poza granice w³asnego kraju, elitarnoœæ ta uwidacznia³a

81Organizacje w stosunkach miêdzynarodowych..., op. cit., s. 12.

82Organizacja ta zosta³a szerzej scharakteryzowana w rozdziale 3.4.

83Osmañczyk E. J., op. cit., s. 368.

84Hardcover Edition of the Yearbook of International Organizations. Guide to Global Civil Society Networks, a tak¿e Yearbook Plus of International Organizations and Biographies on CD-ROM.

Por. www.uia.org.

siê w sposób szczególny. Wiêkszoœæ uczestników miêdzynarodowego ruchu tury-stycznego rekrutowa³a siê bowiem z w¹skich sfer arystokracji, ziemiañstwa i boga-tego mieszczañstwa. Dopiero procesy gospodarcze i spo³eczne, rozpoczête w po³owie XIX wieku, doprowadzi³y do wyraŸnego rozszerzenia krêgu osób, które mog³y so-bie pozwoliæ na uczestnictwo w turystyce, w tym tak¿e zagranicznej.

Podstawow¹ rolê w rozwoju turystyki odegra³ ogromny postêp cywilizacyjny, jaki dokona³ siê w ci¹gu ostatnich stu lat. Postêp ten oddzia³ywa³ na turystykê w dwojaki sposób. Przede wszystkim doprowadzi³ do zasadniczej poprawy warunków egzysten-cji cz³owieka, w tym zw³aszcza wzrostu iloœci czasu wolnego oraz wzrostu stopy ¿ycio-wej ludnoœci. Konsekwencj¹ tych procesów sta³ siê ogromny wzrost zarówno sta³ej, jak i okresowej mobilnoœci spo³eczeñstwa, w tym tak¿e migracji turystycznych. Po-stêp cywilizacyjny – oprócz niew¹tpliwych korzyœci – przyniós³ te¿ negatywne skutki (np. wzrost zachorowañ na tzw. choroby cywilizacyjne). Niektóre z nich przyczyni³y siê do wzrostu zapotrzebowania na wyjazdy turystyczne. Warto dodaæ, ¿e – oprócz ogólnej roli, jak¹ postêp cywilizacyjny odegra³ w pocz¹tkowym okresie rozwoju tury-styki – w dalszym ci¹gu wykazuje on niezwyk³e tempo rozwoju, zmieniaj¹c nasze

¿ycie oraz stymuluj¹c dalszy rozwój turystyki. Obecnie w wyjazdach zagranicznych uczestnicz¹ miliony osób na ca³ym œwiecie, a prognozy mówi¹, ¿e w ci¹gu nastêpnych kilkunastu lat wielkoœæ miêdzynarodowego ruchu turystycznego ulegnie podwojeniu⁸⁵. Wymienione wy¿ej czynniki spowodowa³y, ¿e na wiek XIX przypada nie tyl-ko wyraŸny wzrost aktywnoœci turystycznej ludnoœci i ogólny rozwój turystyki, ale tak¿e powstanie pierwszych organizacji miêdzynarodowych, które zajmowa³y siê wieloma aspektami tego rozwoju (propagowaniem turystyki, ochron¹ intere-sów ró¿nych grup turystów oraz organizatorów i us³ugodawców turystycznych, ochron¹ przyrody, zabytków itd.). Ich powstanie wpisuje siê w proces dynamicz-nego rozwoju organizacji miêdzynarodowych, które powstawa³y w bardzo wielu dziedzinach ¿ycia politycznego, gospodarczego i spo³ecznego.

2.2.1. Organizacje pozarz¹dowe

Wydaje siê, ¿e pocz¹tków miêdzynarodowych organizacji turystycznych

nale-¿y doszukiwaæ siê w XIX wieku. Wœród wielu powsta³ych wówczas organizacji trudno jednoznacznie wskazaæ tê, która z ca³¹ pewnoœci¹ mo¿e byæ uznana za pierwsz¹ miêdzynarodow¹ organizacjê turystyczn¹. Szczególnie, gdy zastosujemy wspó³czesne – doœæ pojemne – kryteria ich wyodrêbniania⁸⁶.

Wielu autorów za pierwsz¹ tak¹ organizacjê uznaje, powsta³¹ w 1898 roku w Luksemburgu, Miêdzynarodow¹ Ligê Towarzystw Turystycznych (Leage Inter-nationale Association du Tourisme – LIAT)⁸⁷. Jest to bez w¹tpienia bardzo

zas³u-¿ona, a przede wszystkim dzia³aj¹ca do dzisiaj – chocia¿ od 1919 roku nosi nazwê

85Tourism – 2020 Vision..., op. cit.

86Na dobr¹ sprawê ju¿ Komisja ds. ¯eglugi na Renie (1815 r.), która by³a w ogóle pierwsz¹ organizacj¹ miêdzynarodow¹, w pewnym zakresie musia³a zajmowaæ siê problematyk¹, która z turystyk¹ jest blisko zwi¹zana.

87Kulczycki Z., Zarys historii turystyki w Polsce, Sport i Turystyka, Warszawa 1977, s. 66.

Miêdzynarodowe Zrzeszenie Turystyki (Alliance International du Tourisme – AIT)

– miêdzynarodowa organizacja turystyczna. Od samego pocz¹tku zrzesza³a ona stowarzyszenia i zwi¹zki turystyczne, zajmuj¹ce siê statutowo propagowaniem ró¿nych form turystyki w wielu krajach ówczesnej Europy. Nale¿a³y do niej przede wszystkim organizacje propaguj¹ce ró¿ne formy turystyki kwalifikowanej (gór-skiej, wioœlar(gór-skiej, kolar(gór-skiej, motorowej itd.).

W 1919 roku organizacja przesz³a powa¿n¹ reorganizacjê, która zaowocowa³a nie tylko zmian¹ nazwy, ale przede wszystkim wyraŸnym skierowaniem dzia³al-noœci w stronê turystyki samochodowej. Miêdzynarodowy Zwi¹zek Turystyki⁸⁸ zaj¹³ siê problematyk¹ ujednolicenia przepisów reguluj¹cych przejazd samocho-dem przez granice pañstwowe. Tak powszechne dzisiaj formy udogodnieñ, jak miêdzynarodowe prawo jazdy oraz miêdzynarodowe dowody rejestracyjne, wpro-wadzone zosta³y w³aœnie przez AIT i stanowi¹ ogromny dorobek tej organizacji.

Trzeba jednak wyraŸnie podkreœliæ, ¿e czynnoœci administracyjne na wiele lat nie-co przys³oni³y inne formy dzia³alnoœci organizacji. Dopiero kiedy nast¹pi³a pewna liberalizacja przepisów w ruchu drogowym, w tym zw³aszcza wycofywanie obo-wi¹zku posiadania niektórych dokumentów samochodowych, AIT ponownie zwiêk-szy³o zainteresowanie innymi formami turystyki.

Analiza dzia³alnoœci AIT wskazuje, ¿e organizacja ta bez w¹tpienia spe³nia³a wszyst-kie kryteria organizacji miêdzynarodowej, a uznanie jej za pierwsz¹ typow¹ miêdzyna-rodow¹ organizacjê turystyczn¹ nie powinno budziæ zastrze¿eñ. Trzeba jednak stwierdziæ, ¿e ju¿ wczeœniej, a wiêc przed 1898 rokiem istnia³y pewne formy instytu-cjonalizacji wspó³pracy miêdzynarodowej w dziedzinie turystyki. Wzrastaj¹cy

ilo-œciowo i urozmaicony w formach ruch turystyczny dosyæ szybko zacz¹³ siê organizowaæ.

W koñcu XIX wieku powsta³o szereg krajowych stowarzyszeñ i organizacji turystycz-nych. Jako pierwsi zaczêli siê zrzeszaæ turyœci górscy, powo³uj¹c w³asne specjalistycz-ne stowarzyszenia. W 1857 roku w Anglii powsta³ British Alpin Club, w 1862 roku austriacki Oesterreichischer Alpenverein, w 1863 roku szwajcarski Schweizer Alpen Club oraz Club Alpino Italiano, a w 1869 Deutscher Alpenverein⁸⁹.

Wszystkie one mia³y podobne cele dzia³alnoœci, które zwi¹zane by³y przede wszystkim z propagowaniem turystyki górskiej, co w naturalny sposób skutkowa³o czêstymi kontaktami cz³onków organizacji z ró¿nych krajów. Kontakty te czasami przy-biera³y tak¿e formy zinstytucjonalizowane. Jako przyk³ad mo¿e pos³u¿yæ formalne po³¹czenie w 1877 roku wspomnianych wczeœniej stowarzyszeñ turystów górskich z Niemiec i Austrii, w wyniku którego powsta³ Niemiecko-Austriacki Klub Alpej-ski (Deutscher und Oesterreichischer Alpenverein), który mo¿e aspirowaæ do miana pierwszej miêdzynarodowej organizacji turystycznej. To

miêdzynarodo-88 Znany badacz historii turystyki, Z. Kulczycki, w swych ksi¹¿kach pos³uguje siê nazw¹ Miêdzynarodowe Zrzeszenie Turystyczne. Wydaje siê jednak, ¿e wobec trudnoœci w przet³umaczeniu nazwy tej organizacji na jêzyk polski, mo¿na zaakceptowaæ obie wersje i u¿ywaæ ich zamiennie, co zreszt¹ w polskiej literaturze turystycznej zwykle ma miejsce.

89Wkrótce, bo w 1873 roku, powsta³a tak¿e pierwsza polska organizacja tego typu – Galicyjskie Towarzystwo Tatrzañskie.

we w swym charakterze stowarzyszenie przetrwa³o a¿ do 1945 roku, kiedy to na-st¹pi³ ponowny jego podzia³ na czêœæ niemieck¹ i austriack¹⁹⁰. Warto podkreœliæ,

¿e przez ca³y okres miêdzywojenny Towarzystwo mia³o swoje oddzia³y nie tylko w wielu miastach niemieckich i austriackich, ale tak¿e na terenie Polski⁹¹.

W pewnym sensie za miêdzynarodow¹ organizacjê turystyczn¹ mo¿na uznaæ

tak-¿e Towarzystwo Turystyczne Przyjació³ Przyrody (Touristenverein „Die Naturfreun-de”), które powsta³o w 1895 roku w Wiedniu. W pocz¹tkowym okresie by³o to stowarzyszenie o mocno ideologicznym profilu dzia³alnoœci, nastawione na organiza-cjê czasu wolnego i turystyki w œrodowisku robotników, które dzia³a³o tylko na terenie Austrii. Jednak w 1908 roku powo³ano Miêdzynarodow¹ Centralê Towarzystw „Przy-jació³ Przyrody” w Wiedniu i podjêto dzia³alnoœæ na forum miêdzynarodowym⁹².

Do miana pierwszej miêdzynarodowej organizacji turystycznej pretendowaæ mo¿e tak¿e Miêdzynarodowe Stowarzyszenie Hotelarzy, które wed³ug niektórych Ÿróde³ powsta³o ju¿ w 1860 roku (Z. Kulczycki)⁹³, a wed³ug innych w roku 1869 (K. Libe-ra)⁹⁴. Wprawdzie Libera mówi o Miêdzynarodowym Zwi¹zku Hotelarzy, wydaje siê jednak, ¿e chodzi o tê sam¹ organizacjê⁹⁵. W¹tpliwoœci co do nazwy, a zw³aszcza daty powo³ania stowarzyszenia, powoduj¹, ¿e do przypisywania jej miana pierwszej miê-dzynarodowej organizacji turystycznej zwykle podchodzi siê bardzo ostro¿nie. Decy-duje o tym równie¿ fakt, ¿e o dzia³alnoœci prowadzonej przez tê organizacjê przed jej zasadnicz¹ reorganizacj¹ w 1921 roku, niewiele wiadomo. Nie rozstrzygaj¹c ostatecz-nie kwestii pierwszeñstwa, trzeba podkreœliæ, ¿e na pewno jedn¹ z pierwszych miêdzy-narodowych organizacji turystycznych, a ju¿ na pewno t¹, która wnios³a najwiêcej do wspó³pracy miêdzynarodowej w dziedzinie turystyki, by³a - wspomniana ju¿ – Miê-dzynarodowa Liga Towarzystw Turystycznych, za³o¿ona w Luksemburgu w 1898 roku.

Pomimo ¿e pierwsze miêdzynarodowe organizacje turystyczne powstawa³y jesz-cze w XIX wieku, to jednak dopiero w okresie miêdzywojennym proces ich rozwoju przybra³ wrêcz masowy charakter. Dzia³alnoœæ rozpoczê³o wówczas wiele organiza-cji wyspecjalizowanych w rozwi¹zywaniu ró¿nych problemów turystyki oraz pro-pagowaniu jej rozwoju. Pocz¹tkowo najwiêksz¹ aktywnoœæ w tej dziedzinie wykazywali turyœci motorowi i samochodowi. Ci pierwsi ju¿ w 1904 roku za³o¿yli w Pary¿u Miê-dzynarodow¹ Federacjê Motocyklow¹ (International Motorcycle Federation – IMF⁹⁶).

90Kulczycki Z., Zarys historii turystyki w Polsce..., op. cit., s. 63.

91Na przyk³ad do katowickiego oddzia³u organizacji, który dzia³a³ przez ca³y okres miêdzywojenny, w 1930 roku (a wiêc ju¿ w warunkach niepodleg³ej Polski) nale¿a³o 307 cz³onków. Tam¿e.

92W latach 30., w zwi¹zku z zarzutami o socjalistyczny charakter oraz atakami faszystów, siedzibê organizacji przeniesiono do Szwajcarii. Tam¿e, s. 66-67.

93Tam¿e, s. 146.

94Libera K., Miêdzynarodowy Zwi¹zek Oficjalnych Organizacji Turystycznych (UIOOT) i przekszta³cenie go w Œwiatow¹ Organizacjê Turystyki, „Ruch Turystyczny” 1974, nr 1 (38), S GPiS, Warszawa, s. 4.

95Zw³aszcza, ¿e w tabeli chronologicznej najwa¿niejszych wydarzeñ, zamieszczonej przez Z. Kulczyc-kiego na koñcu jego ksi¹¿ki, napisano, ¿e „w 1869 roku powsta³a Miêdzynarodowa Unia Hotelarska (AIH)”. Por. Kulczycki Z., Zarys historii turystyki w Polsce..., op. cit., s. 186.

96Od 1949 roku organizacja ma swoj¹ siedzibê w Genewie.

Natomiast turyœci samochodowi – oprócz stale rozszerzaj¹cego swoj¹ dzia³alnoœæ AIT

– d¹¿yli do tego, aby powo³aæ miêdzynarodowe przedstawicielstwo dla swoich krajo-wych automobilklubów⁹⁷. W tym celu w 1910 roku powo³ali Miêdzynarodow¹ Federacjê Samochodow¹ (Federation Internationale Automobile – FIA) z sie-dzib¹ w Pary¿u, która od razu skupi³a turystów motorowych z kilkunastu krajów.

Przed wybuchem drugiej wojny œwiatowej powsta³a jeszcze jedna wa¿na miê-dzynarodowa organizacja zajmuj¹ca siê propagowaniem rozwoju turystyki mo-torowej. W 1932 roku w Lucernie utworzono Miêdzynarodow¹ Federacjê Kampingu i Karawaningu (International Federation of Camping and Caravaning – IFCC). War-to te¿ wspomnieæ o Miêdzynarodowej Federacji Aeronautycznej (International Ae-ronautique Federation – IAF), za³o¿onej w 1905 roku w Pary¿u⁹⁸. Pocz¹tkowo zajmowa³a siê ona przede wszystkim prowadzeniem oficjalnego rejestru rekordów lotniczych. PóŸniej odegra³a jednak wa¿n¹ rolê w tworzeniu innych organizacji lot-niczych, w tym zw³aszcza w powo³aniu w 1919 roku Miêdzynarodowego Stowarzy-szenia Ruchu Lotniczego (International Air Traffic Associacion), które w 1945 roku zosta³o przekszta³cone w Miêdzynarodowe Stowarzyszenie Transportu Lotniczego (International Air Transport Association – IATA).

Jak widaæ, wœród pierwszych miêdzynarodowych organizacji turystycznych prze-wa¿a³y stowarzyszenia zwi¹zane z transportem oraz takie, które nazwalibyœmy dzisiaj raczej organizacjami sportowymi ni¿ turystycznymi. W tamtym okresie mia³y one jed-nak inny charakter ni¿ obecnie (bardziej turystyczny ni¿ sportowy). Pocz¹tkowo pod-stawow¹ form¹ dzia³alnoœci klubów kolarskich, wioœlarskich czy automobilklubów nie by³y bowiem zawody sportowe, ale wycieczki urz¹dzane dla swoich cz³on-ków⁹⁹. Dopiero znacznie póŸniej zaczêli spoœród nich wy³aniaæ siê prawdziwi za-wodnicy, a jeszcze póŸniej imprezy zaczê³y przybieraæ charakter widowisk sportowych.

Równie¿ biura podró¿y i agencje turystyczne powo³ywa³y ró¿nego rodzaju organizacje staj¹ce na stra¿y ich interesów. Organizacje takie powstawa³y naj-pierw w poszczególnych krajach, aby póŸniej tworzyæ swoje przedstawicielstwa miêdzynarodowe. Jedn¹ z pierwszych miêdzynarodowych organizacji bran¿o-wych by³a Miêdzynarodowa Federacja Agencji Turystycznych (International Federa-tion of Travel Agencies – IFTA), powo³ana w 1919 roku¹⁰⁰. Pocz¹tkowo w dziedzinie

97Kurek A., U Ÿróde³ krakowskiego automobilizmu 1895-1907, [w:] Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce, Prace Naukowe Historyków Kultury Fizycznej, AWF, Gorzów Wielkopolski 2003.

98Wczeœniej, bo od 1889 roku, dzia³a³ Miêdzynarodowy Kongres Aeronautyki. (Congres International Aeronautique – CIA), który przez niektórych uznawany jest za pierwsz¹ miêdzynarodow¹ organizacjê lotnicz¹. Por. Osmañczyk E. J., op. cit., s. 368.

99Jako przyk³ad mo¿e pos³u¿yæ Miêdzynarodowa Organizacja Cyklistów, za³o¿ona w 1892 roku w Londynie, która mia³a na celu popularyzowanie turystyki rowerowej. Por. The Oxford Companion to Sport & Game, London–New York 1975, s. 232-247, cyt. za: Kurek A., Kolarstwo na terenie Galicji w latach 1867-1899, praca doktorska, AWF, Kraków 1999, s. 32.

100W wyniku jej po³¹czenia w 1966 roku z inn¹, podobn¹ w swym charakterze organizacj¹, powsta³a najwiêksza miêdzynarodowa organizacja biur podró¿y – Œwiatowa Federacja Stowarzyszeñ Biur Podró¿y (Universal Federation of Travel Agents’ Associations – UFTAA), zrzeszaj¹ca obecnie ponad 50 tysiêcy biur podró¿y z 80 krajów.

wspó³pracy miêdzynarodowej biur podró¿y istnia³ wyraŸny podzia³ na du¿e i ma³e firmy. Pierwsze z nich, do których nale¿a³y g³ównie biura pañstwowe (np. Cedok i Orbis), wstêpowa³y do Zrzeszenia Wielkich Organizacji Biur Podró¿y (AGOT), posiadaj¹cego siedzibê w Wiedniu. Natomiast ma³e, prywatne biura turystyczne wstêpowa³y raczej do Miêdzynarodowej Organizacji Biur Podró¿y z siedzib¹ w Rzymie.

Podobne organizacje powo³ywali tak¿e hotelarze i gastronomicy. W 1949 roku w Zurychu powsta³ Miêdzynarodowy Zwi¹zek Krajowych Organizacji Hotelarzy Restauratorów i W³aœcicieli Kawiarñ (International Union of National Association of Hotel, Restaurant, and Cafe Keepers – HORECA), zrzeszaj¹cy w³aœcicieli loka-li gastronomicznych, zwi¹zanych z przemys³em hotelowym. W krótkim czasie w³a-sne organizacje – najpierw krajowe, a póŸniej miêdzynarodowe – powo³ali ju¿

przedstawiciele prawie wszystkich bran¿ dzia³aj¹cych w turystyce. Zdarza³o siê,

¿e powo³ywano kilka konkuruj¹cych ze sob¹ stowarzyszeñ. Jako przyk³ad mo¿e pos³u¿yæ fakt, ¿e w 1967 roku powsta³y dwie miêdzynarodowe organizacje zajmu-j¹ce siê budow¹ i eksploatacj¹ kolejek linowych: Miêdzynarodowa Federacja Pa-sa¿erskich Kolejek Linowych (FIANET) oraz Miêdzynarodow¹ Federacjê Transportu Kolejami Linowymi (OITAF)¹⁰¹.

W pocz¹tkach XX wieku Europa zdecydowanie dominowa³a nie tylko na miêdzynarodowym rynku turystycznym, ale tak¿e w dziedzinie powstawania i rozwoju organizacji miêdzynarodowych. Trzeba jednak dodaæ, ¿e powstawa³y one nie tylko w Europie. Drugim obszarem ich szybkiego rozwoju by³a Ameryka Pó³nocna. Jedn¹ z pierwszych amerykañskich organizacji turystycznych by³y Miê-dzyamerykañskie Kongresy Podró¿nicze (Inter-American Travel Congresses – ITC), za³o¿one w 1939 roku w San Francisco (obecna siedziba tej organizacji znajduje siê w Waszyngtonie).

Szczególn¹ rolê w internacjonalizacji organizacji turystycznych odegra³y sto-warzyszenia regionalne. Ich dynamiczny rozwój przypada na pierwsze dwie deka-dy po zakoñczeniu drugiej wojny œwiatowej, kiedeka-dy to powsta³y one praktycznie w ka¿dym regionie turystycznym œwiata. Do pierwszych i najwa¿niejszych organi-zacji tego typu zaliczyæ nale¿y: Europejsk¹ Komisjê Turystyki (European Travel Commission – ETC) z siedzib¹ w Pary¿u, która zosta³a za³o¿ona 18 kwietnia 1948 roku, oraz Stowarzyszenie Turystyczne Regionu Oceanu Spokojnego (Pacific Area Travel Association – PATA), za³o¿one w Honolulu w 1951 roku. W pewnym sen-sie stanowi³y one wzór dla wielu podobnych organizacji, które powsta³y w innych czêœciach œwiata. W 1957 roku w Meksyku powsta³a Konfederacja Organizacji Turystycznych Ameryki £aciñskiej (Confederation of Tourist Organizations of Latin America – CTOAL), która dosyæ szybko zgromadzi³a w swoich szeregach stowa-rzyszenia biur podró¿y z 20 krajów. Pierwsz¹ miêdzynarodow¹ organizacj¹ w Afryce by³a powo³ana w 1961 roku Organizacja Rozwoju Turystyki Afrykañskiej

(Or-101Kulczycki Z., Zarys historii turystyki w Polsce..., op. cit., s. 137.

ganization for the Development of African Tourism – ODAT), z siedzib¹ w

Pary-¿u. Niektóre z powsta³ych wówczas stowarzyszeñ regionalnych zaprzesta³y swej dzia³alnoœci, czêœæ z nich zmieni³a nazwy lub po³¹czy³a siê z innymi organizacjami, ale wiele aktywnie dzia³a do dzisiaj Np. PATA i ETC.

Odrêbn¹ grupê stanowi³y organizacje maj¹ce na celu popieranie rozwoju tury-styki wœród ró¿nych grup ludnoœci, zw³aszcza tych œrodowisk, które z ró¿nych wzglêdów mia³y utrudniony dostêp do turystyki (np. m³odzie¿ oraz osóby o ni¿-szym statusie spo³eczno-ekonomicznym). Ju¿ w 1932 roku w Amsterdamie po-wsta³a Miêdzynarodowa Federacja Schronisk M³odzie¿owych (International Youth Hostel Federation – IYHF), zrzeszaj¹ca krajowe organizacje z kilkudziesiêciu kra-jów œwiata. W 1949 roku powo³ano Miêdzynarodow¹ Konfederacjê Turystyki Stu-denckiej (International Student Travel Confederation – ISTC), która ma swoj¹ siedzibê w Kopenhadze i zrzesza ró¿ne organizacje propaguj¹ce rozwój turystyki w œrodowisku studenckim w ponad 60 krajach œwiata. W 1953 roku w Brukseli powsta³o Miêdzynarodowe Biuro Turystyki Socjalnej (Bureau International du To-urisme Social – BITS), które ma na celu pomoc w organizacji i finansowaniu wyjaz-dów turystycznych osobom o niskich dochodach.

Po drugiej wojnie œwiatowej nast¹pi³ dynamiczny rozwój szkolnictwa turystycz-nego, co szybko znalaz³o wyraz w powstawaniu miêdzynarodowych organizacji zrze-szaj¹cych instytucje zajmuj¹ce siê kszta³ceniem i badaniami naukowymi nad turystyk¹.

W 1949 roku w Lugano powo³ano Miêdzynarodowe Stowarzyszenie Naukowych Ekspertów Turystyki (Association Internationale d’Experts Scientifiques du Touri-sme – AIEST), które do dzisiaj jest najbardziej elitarnym towarzystwem naukowym, zrzeszaj¹cym badaczy turystyki z ca³ego œwiata. W 1951 roku powo³ano tak¿e Miê-dzynarodow¹ Akademiê Turystyki w Monte Carlo (International Academy of To-urism – IAT), która mia³a na celu ujednolicenie terminologii turystycznej oraz redagowanie bran¿owych s³owników. Pierwszy na œwiecie s³ownik turystyczny zo-sta³ wydany w 1953 roku¹⁰². Natomiast pierwszy polski s³ownik turystyczny (opra-cowany przez prof. B. Wieczorkiewicza) zosta³ wydany przez wydawnictwo Akademii w 1961 roku¹⁰³.

Na koniec tego krótkiego przegl¹du uwarunkowañ powstania oraz dzia³alnoœci pierwszych miêdzynarodowych organizacji turystycznych warto dodaæ, ¿e nie za-wsze ich powo³anie koñczy³o siê sukcesem. Jako przyk³ad mo¿e pos³u¿yæ jedna z bardzo wczeœnie powo³anych organizacji, maj¹ca na celu propagowanie turystyki w trzech – wa¿nych z punktu widzenia zagranicznej turystyki – krajach: Francji, Hiszpanii i Portugalii. Krajowe zrzeszenia zajmuj¹ce siê propagowaniem turystyki w tych krajach dosyæ wczeœnie zaczê³y odczuwaæ potrzebê porozumiewania siê nie tylko na p³aszczyŸnie krajowej, ale tak¿e miêdzynarodowej. Potrzeba ta doprowa-dzi³a do zwo³ania w 1908 roku konferencji miêdzynarodowej, na której powsta³a pierwsza miêdzynarodowa organizacja zrzeszaj¹ca tego typu stowarzyszenia –

Fe-102Miêdzynarodowe Zjazdy i Konferencje, „Ruch Turystyczny” 1958, nr 1 (3), Szko³a G³ówna Planowania i Statystyki, Warszawa, s. 113.

103Kulczycki Z., Zarys historii turystyki w Polsce..., op. cit., s. 171.

deration franco-hispano-portugaise des Syndicats d’Initiative¹⁰⁴. Okaza³a siê ona jed-nak nietrwa³a i po odbyciu czterech dorocznych kongresów przesta³a dzia³aæ.

W póŸniejszym okresie dochodzi³o do coraz czêstszych kontaktów na szczeblu pañstwowym. W 1922 roku kilka skandynawskich narodowych organizacji tury-stycznych za³o¿y³o Nordycki Komitet Ruchu Turystycznego (Nordic Tourist Traffic Committee), którego celem by³a praca na rzecz rozwoju turystyki oraz u³atwienia podró¿y do krajów nordyckich. Miêdzynarodowa wspó³praca turystyczna z

udzia-³em czynników pañstwowych wystêpowa³a nie tylko w Europie. W 1928 roku rz¹dy dziesiêciu republik Ameryki Po³udniowej utworzy³y Federacjê Turystyczn¹ Ameryki Po³udniowej, z siedzib¹ w Buenos Aires. W prezydium Federacji zasiadali zwykle wiceprezydenci republik, a jej celem by³a budowa drogi dooko³a ca³ego kontynentu (Ameryki Po³udniowej) oraz infrastruktury turystycznej, w tym zw³aszcza hoteli¹⁰⁵.

Problematyka miêdzynarodowej wspó³pracy w dziedzinie turystyki stanowi przedmiot rozwa¿añ kolejnego rozdzia³u tej ksi¹¿ki.

2.2.2. Organizacje miêdzyrz¹dowe

Dynamiczny rozwój turystyki miêdzynarodowej spowodowa³, ¿e po zakoñczeniu pierwszej wojny œwiatowej zaczê³y powstawaæ tak¿e wyspecjalizowane organizacje zajmuj¹ce siê nie tylko propagowaniem turystyki, ale tak¿e okreœlaniem zasad regulu-j¹cych podró¿e miêdzynarodowe. W 1925 roku w Pary¿u powsta³a Rada Centralna Turystyki Miêdzynarodowej (Conseil Centrale du Tourisme Internationale – CCTI).

By³a to organizacja skupiaj¹ca w swoich szeregach zarówno przedstawicieli oficjal-nych organizacji rz¹dowych, jak stowarzyszenia turystyczne z poszczególoficjal-nych kra-jów¹⁰⁶. Powstanie tej organizacji by³o wyraŸnym sygna³em, ¿e wobec dynamicznego rozwoju turystyki miêdzynarodowej pojawi³y siê nowe problemy, a wraz z nimi po-trzeba nawi¹zywania bezpoœrednich kontaktów, wymiany doœwiadczeñ oraz

szczegó-³owego uzgodnienia kszta³tu polityki turystycznej w skali miêdzynarodowej.

Wychodz¹c temu naprzeciw, w 1925 roku z inicjatywy ówczesnych w³adz holenderskich¹⁰⁷, zwo³ano miêdzynarodow¹ konferencjê przedstawicieli, coraz licz-niej w tym czasie powstaj¹cych, krajowych urzêdów turystycznych. Konferencja

104Libera K., Miêdzynarodowy Zwi¹zek..., op. cit., s. 4.

105Sprawozdanie Komisji Miêdzyministerialnej do Zbadania Zagadnieñ Turystyki. 1928-1931, Warszawa 1931, s. 65-66; cyt. za: M. i R. £azarkowie, Gospodarka turystyczna, Wy¿sza Szko³a Ekonomiczna w Warszawie, Warszawa 2002, s. 83.

106Jeden z Kongresów tej organizacji odby³ siê w Krakowie w 1935 roku.

107Z uwagi na zaginiêcie dokumentacji w czasie drugiej wojny œwiatowej, niestety nie ustalono nazwy organizacji, która przygotowa³a t¹ Konferencjê, a w ró¿nych Ÿród³ach znaleŸæ mo¿na co najmniej trzy oficjalne nazwy centralnej instytucji zajmuj¹cej siê wówczas turystyk¹ w Holandii:

§ Holenderski Zwi¹zek Popierania Turystyki (por. Libera K., Miêdzynarodowy Zwi¹zek..., op. cit.);

§ Narodowe Biuro Turystyczne Holandii (por. Handszuh H., 50-lecie UIOOT i powstanie Œwiatowej Organizacji Turystyki, „Biuletyn Informacyjny” 1974, nr 11, G³ówny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki, Warszawa);

§ Holenderski Departament Turystyki (por. Wodejko S., Aktualna struktura Miêdzynarodowego Zwi¹zku Oficjalnych Organizacji Turystycznych, „Ruch Turystyczny” 1968, nr 2 (27), SGPiS, Warszawa).

odby³a siê w Hadze, a uczestnicz¹cy w niej reprezentanci oficjalnych organizacji turystycznych z kilkunastu krajów œwiata postanowili, ¿e odbywaæ siê ona bêdzie corocznie i nadali jej nazwê Miêdzynarodowego Kongresu Oficjalnych Stowarzy-szeñ Propagandy¹⁰⁸. Organizacja podjê³a wiele wa¿nych inicjatyw na rzecz rozwo-ju turystyki i wspó³pracy miêdzynarodowej w tej dziedzinie. Jedn¹ z nich by³o obni¿enie cen wiz wjazdowych do krajów uczestnicz¹cych w pracach Kongre-su¹⁰⁹. Jednak podstawowym obszarem wspó³pracy by³a promocja. Ju¿ na drugim Kongresie, w Pradze, 18 uczestnicz¹cych w nim stowarzyszeñ (bez Anglii i Fran-cji) postanowi³o wydaæ wspólny przewodnik po Europie dla turystów amerykañ-skich i przeznaczyæ 50 000 egzemplarzy do bezp³atnego rozdawania na statkach.

W czasie pi¹tego Kongresu, który odby³ siê w Polsce w 1929 roku, przedstawi-ciel naszego kraju zaproponowa³ zmianê formu³y wspó³pracy, polegaj¹c¹ na prze-kszta³ceniu corocznych kongresów w organizacjê miêdzynarodow¹. Wniosek Polski zosta³ przyjêty i na kolejnym Kongresie, który odby³ siê w Hiszpanii, uchwalono statut i powo³ano Miêdzynarodowy Zwi¹zek Oficjalnych Organizacji Propagandy Turystycznej (Union Internationale des Organismes Officiels de Propagande Touri-stique – UIOOPT) z siedzib¹ w Hadze¹¹⁰. Jego sta³ymi organami by³y: Zgromadze-nie Ogólne, Komitet Wykonawczy oraz Sekretariat¹¹¹. Dzia³alnoœæ Zwi¹zku wywar³a bardzo du¿y wp³yw na rozwój turystyki w ca³ym okresie miêdzywojennym. Doty-czy to zw³aszcza turystyki miêdzynarodowej, która by³a propagowana w sposób

W czasie pi¹tego Kongresu, który odby³ siê w Polsce w 1929 roku, przedstawi-ciel naszego kraju zaproponowa³ zmianê formu³y wspó³pracy, polegaj¹c¹ na prze-kszta³ceniu corocznych kongresów w organizacjê miêdzynarodow¹. Wniosek Polski zosta³ przyjêty i na kolejnym Kongresie, który odby³ siê w Hiszpanii, uchwalono statut i powo³ano Miêdzynarodowy Zwi¹zek Oficjalnych Organizacji Propagandy Turystycznej (Union Internationale des Organismes Officiels de Propagande Touri-stique – UIOOPT) z siedzib¹ w Hadze¹¹⁰. Jego sta³ymi organami by³y: Zgromadze-nie Ogólne, Komitet Wykonawczy oraz Sekretariat¹¹¹. Dzia³alnoœæ Zwi¹zku wywar³a bardzo du¿y wp³yw na rozwój turystyki w ca³ym okresie miêdzywojennym. Doty-czy to zw³aszcza turystyki miêdzynarodowej, która by³a propagowana w sposób