Organizacja Narodów Zjednoczonych (United Nations Organization – ONZ/UN)(United Nations Organization – ONZ/UN)

Organizacja Narodów Zjednoczonych jest bez w¹tpienia najwa¿niejsz¹ or-ganizacj¹ miêdzynarodow¹ na œwiecie. Ranga i wyj¹tkowoœæ ONZ wynikaj¹ nie tylko z faktu, ¿e nale¿¹ do niej niemal wszystkie kraje œwiata, ale tak¿e z licz-nych, zazwyczaj bardzo szczytnych celów, jakie organizacja ta przed sob¹ sta-wia oraz ogromnego zakresu i ró¿norodnoœci form jej dzia³alnoœci. ONZ jest kontynuatork¹ tradycji Ligi Narodów, utworzonej po pierwszej wojnie œwiato-wej z inicjatywy prezydenta USA, Woodrowa T. Wilsona. Poniewa¿ Liga Naro-dów nie spe³ni³a pok³adanych w niej nadziei, w tym zw³aszcza nie zapobieg³a wybuchowi drugiej wojny œwiatowej, w 1946 roku uleg³a likwidacji. Nowa or-ganizacja powsta³a w wyniku porozumieñ wielkich mocarstw, zawartych na kon-ferencjach w Moskwie (paŸdziernik 1943), Teheranie (listopad-grudzieñ 1943), Dumbarton Oaks (lipiec-paŸdziernik 1944) oraz Ja³cie (luty 1945). Decyzjê o po-wo³aniu ONZ podjêto ju¿ w czasie tej ostatniej konferencji, choæ ostatecznie Karta Narodów Zjednoczonych, bêd¹ca swoist¹ konstytucj¹ ONZ, zosta³a podpisana 26 czerwca 1945 roku na zakoñczenie konferencji w San Francisco²³⁷. Siedziba g³ów-na Organizacji zg³ów-najduje siê w Nowym Jorku.

Organizacja Narodów Zjednoczonych, jako instytucja maj¹ca na celu przede wszystkim popieranie rozwoju przyjaznych stosunków miêdzy pañstwami, z oczy-wistych wzglêdów musi zajmowaæ siê równie¿ turystyk¹ miêdzynarodow¹. Proble-matyka turystyczna stanowi przedmiot zainteresowania ONZ od 1946 roku, a wiêc praktycznie od samego pocz¹tku jej istnienia. Zazwyczaj, z przyczyn organizacyjno-technicznych, ONZ nie mo¿e bezpoœrednio zajmowaæ siê szczegó³owymi proble-mami rozwoju turystyki. Wykorzystuje jednak do tego ró¿norodne organizacje miêdzynarodowe, z którymi œciœle wspó³pracuje. O tym, ¿e problemy rozwoju tury-styki s¹ dla ONZ ci¹gle wa¿ne, œwiadczyæ mo¿e fakt, ¿e 21 grudnia 2001 roku uchwa-li³a ona – w formie Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego – „Œwiatowy Kodeks Etyki dla Turystyki”²³⁸, który zosta³ zamieszczony w tej ksi¹¿ce jako za³¹cznik nr 2.

237Rydzykowski J., S³ownik Organizacji Narodów Zjednoczonych, Wiedza Powszechna, Warszawa 2000, s. 9.

238Code Mondial d’Ethique du Tourisme, (A/Res/56/212), WTO, UN, 2002. Tourisme ethique et mondialisation. Etat des lieux. Rencontres Internationales de Paris, 14 mars 2002.

CELE

Organizacja Narodów Zjednoczonych jest stowarzyszeniem miêdzynarodo-wym o kompetencjach ogólnych. Cele jej dzia³alnoœci, okreœlone w Karcie Naro-dów Zjednoczonych, s¹ nastêpuj¹ce²³⁹:

§ utrzymaæ miêdzynarodowy pokój i bezpieczeñstwo,

§ rozwijaæ przyjazne stosunki miêdzy pañstwami, oparte na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów,

§ rozwi¹zywaæ w drodze wspó³pracy miêdzynarodowej zagadnienia miêdzy-narodowe o charakterze gospodarczym, spo³ecznym, kulturalnym i huma-nitarnym,

§ przyczyniaæ siê do rozwoju praw cz³owieka, zachêcaæ do ich poszanowania wobec wszystkich, bez wzglêdu na ró¿nicê rasy, p³ci, jêzyka lub wyznania,

§ stanowiæ oœrodek uzgadniania dzia³alnoœci miêdzynarodowej, zmierzaj¹cej do osi¹gniêcia tych celów.

CZ£ONKOSTWO

Cz³onkostwo w ONZ jest otwarte dla wszystkich pañstw, które chc¹ ¿yæ w po-koju i przyjm¹ zobowi¹zania zawarte w Karcie Narodów Zjednoczonych oraz, które – zdaniem Organizacji – s¹ zdolne i pragn¹ te zobowi¹zania wykonywaæ.

Cz³onkowie s¹ podzieleni na dwie grupy: pierwotnych i przyjêtych. Do grupy cz³onków pierwotnych wchodzi 51 pañstw uczestnicz¹cych w procesie tworze-nia ONZ (wœród nich jest równie¿ Polska)²⁴⁰. Cz³onkowie przyjêci to pozosta³e kraje, które przyst¹pi³y do ONZ ju¿ w trakcie jej dzia³ania. Nominacja nowego cz³onka nastêpuje na drodze uchwa³y Zgromadzenia Ogólnego ONZ, przyjêtej na zalecenie Rady Bezpieczeñstwa. Rada ta równie¿ wnioskuje o zawieszenie w ko-rzystaniu z praw i przywilejów cz³onkowskich pañstwa, przeciwko któremu zastosowane zosta³y œrodki prewencyjne lub przymusu, lub o wykluczenie cz³on-ka, który uporczywie ³amie zasady Karty Narodów Zjednoczonych²⁴¹.

W£ADZE I STRUKTURA ORGANIZACYJNA

Z uwagi na ekonomiczne, spo³eczne i kulturalne funkcje turystyki, problema-tyka jej rozwoju wchodzi przede wszystkim w zakres kompetencji Rady Gospo-darczo-Spo³ecznej ONZ (ECOSOC), która upowa¿niona jest do sta³ej wspó³pracy z organizacjami turystycznymi. Jednak zakres prac prowadzonych przez ONZ jest

239Encyklopedia organizacji miêdzynarodowych, red. Klepacki Z. M., Ksi¹¿ka i Wiedza, Warszawa 1975, s. 377.

240Polska podpisa³a Kartê ONZ 16 paŸdziernika 1945 roku, dopiero jako 51 w kolejnoœci kraj, gdy¿

z powodu braku rz¹du uznawanego przez wszystkie mocarstwa, nie uczestniczy³a w Konferencji Za³o¿ycielskiej w czerwcu 1945 roku w San Francisco.

241Rydzykowski J., op. cit., s. 9.

tak szeroki, ¿e niektórymi zagadnieniami zwi¹zanymi z turystyk¹ zajmuj¹ siê

tak-¿e inne jej jednostki. G³ównymi organami ONZ s¹ Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeñstwa, Rada Gospodarczo-Spo³eczna, Rada Powiernicza, Miêdzynaro-dowy Trybuna³ Sprawiedliwoœci oraz Sekretariat.

Zgromadzenie Ogólne jest organem, w którym reprezentowani s¹ wszyscy cz³onkowie ONZ. Spotyka siê ono na dorocznych sesjach zwyczajnych (jesieni¹), sesjach specjalnych i sesjach nadzwyczajnych. Przedmiotem prac Zgromadzenia mog¹ byæ wszelkie sprawy z zakresu Karty NZ albo dotycz¹ce jakiegokolwiek organu ustanowionego zgodnie z ni¹, w tym sprawozdania pozosta³ych organów syste-mu Narodów Zjednoczonych (z wyj¹tkiem Rady Bezpieczeñstwa). Pod kierow-nictwem przewodnicz¹cego Zgromadzenia, prace sesji tocz¹ siê w kilku g³ównych komitetach i dotycz¹: I – spraw politycznych, g³ównie bezpieczeñstwa i rozbro-jenia; II – spraw ekonomicznych i finansowych; III – spraw spo³ecznych i huma-nitarnych, praw cz³owieka i ze sfery kultury; IV – specjalnych kwestii politycznych, niebêd¹cych przedmiotem prac komitetu I; V – spraw administracyjno-bud¿etowych;

VI – spraw prawnych²⁴². Po powo³aniu Komisji Politycznej Specjalnej, w ONZ dzia³a obecnie siedem tzw. Komisji G³ównych ONZ. Zgromadzenie Ogólne zwo³y-wane jest na sesje zwyczajne jeden raz w roku. Z wa¿nych powodów, na wniosek Rady Bezpieczeñstwa lub wiêkszoœci cz³onków, Sekretarz Generalny mo¿e

zwo-³aæ sesjê specjaln¹. Obrady prowadzi przewodnicz¹cy, wybierany pierwszego dnia ka¿dej sesji, z uwzglêdnieniem kryterium geograficznego. W g³osowaniu ka¿dy kraj – niezale¿nie do wielkoœci oraz potencja³u (ekonomicznego, demograficzne-go itd.) dysponuje jednym g³osem.

Radê Bezpieczeñstwa tworzy piêciu cz³onków sta³ych: Chiny, Francja, Rosja (do grudnia 1991 roku ZSRR), Wielka Brytania, USA oraz dziesiêciu cz³onków niesta³ych, powo³ywanych przez Zgromadzenie Ogólne na dwuletnie kadencje.

Rada Bezpieczeñstwa odpowiada za zachowanie lub przywrócenie pokoju i bez-pieczeñstwa miêdzynarodowego. Ponosi odpowiedzialnoœæ za dzia³ania opera-cji pokojowych pod flag¹ ONZ. Ma prawo podejmowania decyzji, które pañstwa cz³onkowskie ONZ s¹ zobowi¹zane przyj¹æ i wykonaæ.

Rada Gospodarczo-Spo³eczna (ECOSOC) to wa¿ny organ, w sk³ad którego wchodzi 54 cz³onków, wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne w systemie rota-cyjnym, co oznacza, ¿e co roku wybiera siê 18 cz³onków na okres trzech lat. Podsta-wowym zadaniem Rady jest nadzór nad realizacj¹ specjalnych programów spo³ecznych i gospodarczych ONZ oraz dzia³alnoœci¹ wyspecjalizowanych agend.

Rada zajmuje siê problemami z zakresu wspó³pracy miêdzynarodowej na rzecz rozwoju handlu œwiatowego, uprzemys³owienia, zasobów naturalnych, praw cz³o-wieka, statusu kobiet, opieki spo³ecznej, oœwiaty, zdrowia, nauki i techniki oraz walki z przestêpczoœci¹. ECOSOC zbiera siê na sesje raz w roku. Pomiêdzy sesja-mi pracuj¹ sta³e Kosesja-mitety Rady (m.in. do spraw Programu i Koordynacji, Zaso-bów Naturalnych, Osiedli Ludzkich), komisje funkcjonalne (m.in. Komisja Praw

242Encyklopedia organizacji miêdzynarodowych, op. cit., s. 376.

Cz³owieka, Komisja Rozwoju Spo³ecznego) oraz komisje regionalne (dla Europy, Azji i Pacyfiku, Ameryki £aciñskiej i Karaibów, Afryki oraz Azji Zachodniej). Z Rad¹ Gospodarczo-Spo³eczn¹ œciœle wspó³pracuje 17 agencji wyspecjalizowanych ONZ, w tym wiele organizacji maj¹cych istotny wp³yw na funkcjonowanie tury-styki. Ponadto – zgodnie z art. 71 Karty Narodów Zjednoczonych – Rada utrzymu-je specjalne stosunki z ponad 600 organizacjami pozarz¹dowymi, które maj¹ przewa¿nie status cia³ konsultacyjnych w sprawach znajduj¹cych siê w jej gestii.

Jak ju¿ wspomniano, to w³aœnie w Radzie Gospodarczo-Spo³ecznej koncentruje siê wiêkszoœæ dzia³añ zwi¹zanych z turystyk¹. Ju¿ na swej pierwszej sesji, która mia³a miejsce pomiêdzy 23 stycznia a 18 lutego 1946 roku, powo³a³a ona Tymcza-sow¹ Komisjê Transportu i £¹cznoœci, której zleci³a zbadanie, czy istniej¹cy stan organizacji miêdzynarodowych odpowiada³ ówczesnym potrzebom transportu i tu-rystyki²⁴³. Komisja ta przekszta³ci³a siê póŸniej w sta³y Komitet, który nie tylko opiniowa³, ale tak¿e inicjowa³ wiele projektów zwi¹zanych z turystyk¹, œciœle wspó³-pracuj¹c z miêdzynarodowymi organizacjami turystycznymi.

Rada Powiernicza by³a odpowiedzialna za sprawowanie nadzoru nad tery-toriami niesamodzielnymi, których w momencie powstania ONZ by³o 11. Rada spotyka³a siê raz w roku w celu rozwa¿enia dorocznego sprawozdania w³adz administracyjnych wspomnianych terytoriów. Z koñcem 1994 roku, w zwi¹zku z uzyskaniem niepodleg³oœci przez ostatnie terytorium powiernicze nale¿¹ce do ONZ (Palau, które pozostawa³o wczeœniej pod zarz¹dem USA), jej dzia³alnoœæ uleg³a zawieszeniu z powodu braku obiektu nadzoru. W najbli¿szym czasie nale¿y siê spodziewaæ formalnej likwidacji Rady.

Miêdzynarodowy Trybuna³ Sprawiedliwoœci jest g³ównym organem s¹-downiczym ONZ. Jego statut jest integraln¹ czêœci¹ Karty NZ. Trybuna³ sk³ada siê z 15 niezale¿nych sêdziów wybieranych na dziewiêcioletni¹ kadencjê przez Zgromadzenie Ogólne oraz Radê Bezpieczeñstwa. Przedmiotem orzecznictwa Try-buna³u mog¹ byæ wszelkie spory, które wnosz¹ do niego pañstwa cz³onkowskie oraz inne, które uzyskaj¹ zgodê Zgromadzenia Ogólnego. Jego wyroki s¹ wi¹¿¹ce dla stron i nie przys³uguje od nich ¿adne odwo³anie.

Sekretariat ONZ sk³ada siê z Sekretarza Generalnego, który jest najwy¿-szym funkcjonariuszem administracyjnym Organizacji oraz niezbêdnego persone-lu przez niego mianowanego. Sekretarz Generalny jest wybierany na piêcioletni¹ kadencjê przez Zgromadzenie Ogólne. Do jego zadañ nale¿y miêdzy innymi sk³ada-nie Zgromadzeniu dorocznego sprawozdania z dzia³alnoœci. Oprócz funkcji admini-stracyjno-organizacyjnych, ma on szerokie kompetencje w sferze politycznej, zw³aszcza w dziedzinie utrzymania pokoju i bezpieczeñstwa miêdzynarodowego (w³¹cznie z decyzj¹ u¿ycia si³y zbrojnej w celu ustanowienia bezpiecznych warun-ków dla dostaw pomocy humanitarnej). Mo¿e tak¿e spe³niaæ inne funkcje zlecane przez Radê Bezpieczeñstwa, Zgromadzenie Ogólne lub inny g³ówny organ ONZ.

243Paæ H., Woroniecki J., 50-lecie dzia³alnoœci Organizacji Narodów Zjednoczonych, „Wiadomoœci Historyczne” 1995, nr 3, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, s. 137.

DZIA£ALNOŒÆ

Do najwa¿niejszych dzia³añ Organizacji zawsze nale¿a³y sprawy pokoju i bez-pieczeñstwa miêdzynarodowego. St¹d te¿ ONZ, za poœrednictwem Rady Bezpie-czeñstwa, aktywnie uczestniczy w wojskowych operacjach pokojowych, obejmuj¹cych utrzymanie i przywracanie pokoju. Akcje te, ze wzglêdu na liczbê i okrucieñstwo masowych naruszeñ praw cz³owieka, sta³y siê niejako „wizytówk¹”

Organizacji. Jednak¿e trudno znaleŸæ dziedzinê, któr¹ ca³y system ONZ siê nie zajmuje²⁴⁴. Ze wzglêdu na temat pracy warto podkreœliæ jej dzia³alnoœæ w sferze turystyki. W aspekcie historycznym trzeba wspomnieæ, ¿e ju¿ w 1954 roku, w wyni-ku rezolucji Rady Gospodarczo-Spo³ecznej ONZ (ECOSOC), zwo³ana zosta³a w Nowym Jorku konferencja miêdzynarodowa, która doprowadzi³a do podpisa-nia konwencji celnych, u³atwiaj¹cych miêdzynarodowy ruch turystyczny. Sfor-mu³owana zosta³a przy tej okazji definicja „turysty w miêdzynarodowym ruchu turystycznym”. Wagê znaczenia turystyki podkreœlano równie¿ podczas podob-nej konferencji ONZ zorganizowapodob-nej w Rzymie (1963 r.). By³a ona poœwiêcona sprawom miêdzynarodowego obrotu towarowego i osobowego. Podczas tej kon-ferencji ustanowiona zosta³a tzw. Rzymska Karta Turystyki²⁴⁵. W obrêbie ONZ zespo³em zagadnieñ turystycznych, oprócz Rady Gospodarczo-Spo³ecznej, zaj-muj¹ siê tak¿e regionalne komisje gospodarcze (np. Europejska Komisja Gospo-darcza) oraz Konferencja Narodów Zjednoczonych do Spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD). Du¿e znaczenie dla rozwoju turystyki odgrywa Program Rozwoju ONZ (UNDP), w ramach którego realizowanych jest wiele konkretnych i bar-dzo praktycznych projektów, zarówno o znaczeniu krajowym i regionalnym, jak i miêdzynarodowym.

4.2. Organizacja Wspó³pracy Gospodarczej