Czynniki wewnętrzne

Zatrudnieni w organizacji pracownicy są zasobem, który w sposób bezpośredni wpływa na rozwój przedsiębiorstwa. Istotne znaczenie mają tutaj takie aspekty jak:

• kompetencje pracowników gdyż pozwalają na realizowanie zakładanych celów przy zachowaniu wysokiej efektywności,

• stabilność kadr (wyrażona wskaźnikami fluktuacji), wpływa ona bowiem na zachowanie ciągłości realizowanych działań, a dodatkowo pozwala na zachowanie w organizacji odpowiedniego poziomu know-how i ogranicza koszty związane z przygotowaniem nowych pracowników do realizacji zadań,

• dopasowanie zasobów ludzkich do aktualnych potrzeb przedsiębiorstwa. Wyraża to zasadność stanu liczebności pracowników oraz ich jakość, rozumianą jako zgodność posiadanych kompetencji z oczekiwaniami stanowiska pracy⁸¹.

W sposób szczegółowy wpływ posiadanych zasobów ludzkich na możliwości rozwojowe firm opisany został w rozdziale 2. Przedstawiono w nim założenia dotyczące budowania przewagi konkurencyjnej z wykorzystaniem kapitału ludzkiego.

Lokalizacja firmy

Odpowiednia lokalizacja ułatwia dotarcie do grupy potencjalnych klientów a dodatkowo umożliwia obniżenie kosztów. Wynika to w głównej mierze z:

• redukcji lub wyeliminowania kosztów transportu,

• szybszej zmiany wielkości produkcji w zależności od popytu,

• ograniczania lub wyeliminowania kosztów magazynowania,

• ograniczania sfery działalności wspierającej i pośrednioprodukcyjnej,

81 F. Bławat, Przetrwanie …, op. cit., s. 45-48

73

• możliwości pozyskiwania informacji zwrotnych od klientów i dostosowywania się do ich potrzeb.

Należy jednak podkreślić, że wiele małych i średnich firm działa bardzo prężnie zapewniając sobie rozwój bez wykorzystania bazy lokalowej w pobliżu swojej grupy odbiorców. Rozwój technologiczny umożliwia świadczenie wielu usług oraz sprzedaż za pośrednictwem Internetu⁸².

W cytowanych już badaniach realizowanych przez M. Matejuna, właściciele MŚP w odniesieniu do lokalizacji wskazywali na następujące trudności ograniczające ich rozwój:

niedostateczna baza lokalowa, problemy z wyborem oraz znalezieniem odpowiedniej lokalizacji, wysoka cena gruntów oraz budynków, wysokie koszty wynajmu pomieszczeń, koszty remontów pomieszczeń oraz dostosowywania ich do potrzeb firmy⁸³.

Finansowe

W początkowej fazie małe firmy są finansowane w głównej mierze z kapitałów własnych, co zapewnia samodzielność i niezależność. Wielkość tego kapitału determinuje jednak możliwości rozwojowe na początku działalności. Wraz z przechodzeniem do kolejnych etapów rozwoju i koniecznością poszerzania działalności zwiększa się zapotrzebowanie na środki finansowe, które mogą być pozyskiwane już głównie z instytucji zewnętrznych. W odniesieniu do aspektów finansowych można zatem stwierdzić, że:

• kapitały własne są podstawowym źródłem finansowania od powstania firmy do etapu jej wczesnego wzrostu, w kolejnych etapach źródłem stają się zatrzymane zyski,

• fundusze publiczne, o ile są dostępne mogą być źródłem finansowania niezależnie od fazy rozwojowej firmy,

• regionalne agencje rozwoju wspomagają firmy tylko w fazie powstawania i wczesnego wzrostu,

• nieformalni inwestorzy finansują firmę w fazach rozruchu, wczesnego wzrostu i ekspansji,

• inwestorzy instytucjonalni i publiczny rynek kapitałowy stanowią źródła finansowania dopiero, gdy firma staje się średnią lub dużą⁸⁴.

Właściciel / menedżer

Założyciel firmy odgrywa kluczową rolę w jej rozwoju w szczególności na początkowych etapach działalności. Kluczowe znaczenie ma tu przedsiębiorcza postawa, którą powinien się

82 Ibidem, s. 28

83 M. Matejun, Bariery…, op.cit.,

84 Ibidem s. 29

74 charakteryzować właściciel, a przejawiająca się w podejmowaniu inicjatyw, dynamizmie w działaniu, kreatywności, innowacyjność, skłonności do podejmowania ryzykownych decyzji i elastyczności w dopasowaniu do wymagań rynku⁸⁵.

Niestety tak duża rola właściciela menedżera dla rozwoju organizacji niesie ze sobą pewne zagrożenia. Brak odpowiednich kompetencji może spowodować znacznie obniżenie efektywności działania, ograniczenie możliwości rozwojowych a nawet upadłość. Najważniejsze błędy jakie może popełnić właściciel/menedżer to:

• skłonność do traktowania przedsiębiorstwa jako prostego systemu,

• nieumiejętność dostrzegania wielostronnych zależności i sprzężeń zwrotnych,

• nieumiejętność (lub niechęć) do myślenia perspektywicznego, koncentracja na danej chwili bądź bardzo krótkich przedziałach czasu,

• nieumiejętność rozróżnienia czynników wpływających na stan firmy,

• trudności w podziale pracy i koordynacji działań w miarę wzrostu przedsiębiorstwa⁸⁶. Istotne znaczenie w tym obszarze ma również poziom kompetencji właściciela, a w szczególności posiadanie wiedzy z zakresu sprzedaży, marketingu, zarządzania organizacją i ludźmi, a także komunikacji.

Techniczne, park maszynowy

Czynnikami, które mogą ograniczyć możliwości produkcyjne, a tym samym opóźnić lub spowolnić rozwój małych i średnich przedsiębiorstw są: przestarzały park maszynowy i stare technologie, niewystarczające moce produkcyjne, problemy związane z transferem technologii oraz trudności w nadążaniu za postępem technologicznym⁸⁷. Elementy te, w sposób bezpośredni powiązane są z rodzajem oferowanych produktów i usług, ale również z możliwościami finansowymi organizacji. Istotne jest jednak to, że wykorzystanie nowoczesnych technologii bardzo silnie powiązane jest z kompetencjami zatrudnionych pracowników. Kompetencje te obejmują specjalistyczną wiedzę i umiejętności, niezbędne do wykorzystywania odpowiednich narzędzi i realizowania procesów, ale również inicjatywę, kreatywność i innowacyjność, wspierające doskonalenie wykorzystywanych procesów wytwórczych.

Komunikacja wewnętrzna i przepływ informacji

W grupie tej konieczne jest uwzględnienie dwóch aspektów: systemu pozyskiwania i analizowania informacji oraz ich przepływu wewnątrz organizacji. Identyfikowanie

85 M. G. Woźniak, Rozwój…, op.cit., s. 9

86 L. Berliński, Zarządzanie…, op. cit., s. 21

87 M. Matejun, Bariery…op. cit., s. 235-245

75 istotnych informacji z rynku wymaga wyczulenia pracowników na to, co jest istotne z punktu widzenia decyzji zarządczych oraz zapewnienia odpowiedniego funkcjonowania organizacji, ukierunkowanego na osiąganie strategicznych założeń. W tym celu wskazane jest opracowanie standardów raportowania działalności i archiwizowania pozyskanych danych.

Drugim istotnym elementem jest wypracowanie takiego systemu komunikacji w organizacji, by pracownicy wykazywali się otwartością w udostępnianiu sobie posiadanych informacji, gdyż wspiera to procesy związane z zarządzaniem wiedzą.

System zarządzania

Obejmuje wewnętrzne powiązanie pomiędzy poszczególnymi systemami w organizacji. Jak wskazano wcześniej jakość i złożoność zarządzania w odniesieniu do małych i średnich przedsiębiorstw mocno ewoluuje w zależności od poziomu ich rozwoju.

W pierwszych etapach będą to systemy uproszczone, które wraz ze wzrostami w zakresie liczby klientów bądź poziomu sprzedaży, przekształcać się będą w rozwiązania bardziej złożone. Zmiany w systemie zarzadzania stanowią istotną determinantę rozwoju, gdyż brak ich wprowadzania w odpowiednim momencie może spowodować zablokowanie procesów rozwojowych. Z tego względu ważne jest stworzenie w małych i średnich przedsiębiorstwach kultury organizacyjnej, wspierającej zmiany, poprzez budowanie wysokiego poziomu zaangażowania pracowników.

Przedstawiona typologia czynników wpływających na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, jak również ich charakterystyka pozwala na sformułowanie dwóch zasadniczych wniosków. Po pierwsze, małe i średnie przedsiębiorstwa poddawane są wpływom tych samych sił rynkowych, co duże podmioty, jednak ze względu na ich specyfikę, w większości obszarów mają one znacznie większą siłę oddziaływania. Powoduje to, że firmy z badanego sektora muszą wykazywać się znacznie większym poziomem elastyczności i innowacyjności. Po drugie, ze względu na ograniczenia w dostępie do zasobów rzeczowych i finansowych, małe i średnie przedsiębiorstwa w początkowych etapach rozwoju bazują w głównej mierze na kapitale niematerialnym, umożliwiającym im zaistnienie, a następnie uzyskanie odpowiedniej pozycji rynkowej. Kluczowym składnikiem tego kapitału są ludzie i posiadana przez nich wiedza oraz umiejętności. Z jednej strony umożliwia ona wykreowanie unikalnego produktu lub usługi, z drugiej zaś determinuje tempo dostosowywania się do zmian w otoczeniu i oczekiwań odbiorców finalnych. Z tego względu jakość procesów związanych z zarzadzaniem zasobami ludzkimi oraz tych ukierunkowanych na inwestowanie w kapitał ludzki organizacji, może stanowić zarówno siłę napędową, jak i barierę rozwoju współczesnych małych i średnich przedsiębiorstw.

76

Rozdział 2 S