Istota rozwoju organizacji

W literaturze przedmiotu nie występuje jedna uniwersalna definicja opisująca pojęcie

„rozwój organizacji”. Wynika to w głównej mierze ze zróżnicowanego poziomu koncentracji poszczególnych autorów na zmianach jakościowych albo na ilościowych, występujących w organizacji, lub na obu łącznie. Uogólniając można stwierdzić, że pojawiają się dwa podejścia do definiowania „rozwoju organizacji”. Jedno zakłada, że rozwój dotyczy aspektów jakościowych, a zmiany ilościowe powinny być definiowane jako wzrost, drugie zaś, że zmiany ilościowe jak i jakościowe są ze sobą ściśle powiązane i stanowią o „rozwoju organizacji”. Niezależnie jednak od poziomu różnicowania tych dwóch kategorii („wzrost”

i „rozwój”), w każdym z podejść rozwój rozumiany jest jako proces zmian, które mogą zachodzić w każdym z obszarów funkcjonowania organizacji, przyczyniając się do poprawy

30 Ibidem

31 M. G. Woźniak, Rozwój…, op. cit., s. 33

32 Ibidem

23 jej efektywności.

Wśród autorów, którzy w sposób zdecydowany oddzielają oba pojęcia możliwe jest przytoczenie definicji opracowanych przez A. Stabryłę, F. Bławata, J. Machaczkę, M. Romanowską i M. Trockiego. Wśród autorów, którzy łączą w definicjach zarówno zmiany o charakterze jakościowym, jak i ilościowym należy wymienić m. in.: J. Targalskiego, A. Koźmińskiego i W. Piotrowskiego oraz Z. Pierścionka.

A. Stabryła uważa, że zmianę i rozwój należy uznać za podstawowe wyróżniki systemów celowościowych, do których to zalicza się podmioty gospodarcze. Zmiana oznacza różnicę pomiędzy porównywalnymi stanami tego samego obiektu i może dotyczyć zarówno aspektów ilościowych jak i jakościowych. To rozróżnienie pozwala na wprowadzenie dwóch kategorii:

• rozwój – odnosi się do zmian jakościowych i wskazuje na nowe właściwości, reakcje lub zachowania badanego systemu, które są pozytywnie oceniane z punktu widzenia dotyczącego ich celu,

• wzrost – odnoszący się do zmian ilościowych obejmujących zwiększenie się wolumenu analizowanych czynników/elementów systemu. W przypadku gdy dochodzi do zmniejszenia się wolumenu mamy do czynienia z degradacją³³.

F. Bławat³⁴ definiuje rozwój jako zmiany jakościowe w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, a zmiany ilościowe (dotyczące np.: wielkości zatrudnienia, udziału w rynku, poziomu sprzedaży) określa jako wzrost.

J. Machaczka³⁵ podkreśla celowe używanie pojęcia „rozwój”, a nie „wzrost” gdyż akcentuje ono zmiany o charakterze jakościowym, a nie ilościowym. Wskazuje również, że pojęcie „rozwój organizacji” pozwala na analizowanie występujących zjawisk i procesów z holistycznego punktu widzenia, gdyż „w przypadku przedsiębiorstwa może on dotyczyć zarówno jego części, jak i całości, następować we wszystkich obszarach, tzn. realizowanych celach, strukturze, technologii, a takżeodnosić się do czynnika ludzkiego”.

M. Romanowska i M. Trocki definiują rozwój jako występowanie zmian jakościowych, ocenianych pozytywnie z punktu widzenia celu, którego dotyczą. Do obszarów zmian mogą należeć np. postęp ekonomiczny, organizacyjny, personalny, informacyjny i techniczno-produkcyjny³⁶.

33 A. Stabryła, Zarządzanie rozwojem firmy, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 1996, s. 9

34 F. Bławat, Przetrwanie i rozwój MŚP, Scientific Publishing Group, Gdańsk 2004, s. 23

35 J. Machaczka, Zarządzanie rozwojem organizacji: czynniki, modele, strategia., Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 1998, s. 14

36 M. Romanowska, M. Trocki (red.), Przedsiębiorstwo partnerskie, Difin, Warszawa 2002, s. 9

24 Według J. Targalskiego rozwój przedsiębiorstwa polega na procesie zmian w stanie jego potencjałów (wielkości, zasobów, wieku itd.) pod wpływem czynników wewnętrznych i zewnętrznych³⁷. Wprowadzenie do definicji odniesienia się do „wielkości” potencjałów wskazuje na to, że w analizie rozwoju należy wziąć również pod uwagę zmiany ilościowe.

A. Koźmiński i W. Piotrowski definiują rozwój organizacji jako zachodzące w niej zmiany ilościowe i jakościowe (przekształcenia strukturalne, technologiczne, kulturowe itp.), które sprzyjają przetrwaniu, stabilności i rozwojowi w przyszłości. Wzrost organizacji oznacza z kolei, powiększenie się rozmiarów organizacji na różnych skalach: wielkość zatrudnienia, wielkość zaangażowanego kapitału, wielkość wartości wytwarzanych dóbr i usług, poziom rentowności zaangażowanego kapitału, udział w rynku lokalnym, regionalnym, globalnym itp. Zwracają również uwagę na to, że nie każdy wzrost i nie każda zmiana jakościowa oznaczają rozwój³⁸. Choć autorzy zdefiniowali oba analizowane pojęcia to w definicji rozwoju zawarta jest informacja o zmianach ilościowych, które mogą na niego wpływać.

Z. Pierścionek³⁹ również wprowadza rozróżnienie na te dwie kategorie, jakimi są rozwój oraz wzrost, definiujące je jako:

• Rozwój jest zjawiskiem jakościowym, które przejawia się we wprowadzaniu innowacji produktowych, procesowych, strukturalnych oraz innowacji w dziedzinie organizacji i zarządzania.

• Wzrost to kategoria ilościowa, oznaczająca powiększanie ilości zasobów przedsiębiorstwa. Pozwala to na zwiększenie skali działania i w efekcie wzrost udziałów w rynku oraz dywersyfikacji struktury działalności. Wzrost może być mierzony dynamiką sprzedaży, udziałów w rynku; wzrostem wartości aktywów lub zatrudnienia.

Autor uważa jednak, że oba te pojęcia są ze sobą ściśle związane, gdyż: „warunkiem koniecznym wzrostu przedsiębiorstwa jest jego permanentny rozwój. Z drugiej strony, wzrost przedsiębiorstwa stwarza lepsze warunki do dostosowania systemów przedsiębiorstwa do otoczenia, czyli do rozwoju. Tak więc rozwój i wzrost są sprzężone zwrotnie. Specyficzna rola wzrostu sprawia, iż jest on uważany za immanentną cechę rozwoju”.

Bazując na tej definicji, w celu zdefiniowania rozwoju przedsiębiorstwa konieczne staje się analizowanie zarówno zmian w zakresie ilościowym jak i jakościowym. Pomimo

37 J. Targalski, Przedsiębiorczość i rozwój firmy, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 1999, s. 89

38 A. K. Koźmiński, W. Piotrowski (red.), Zarządzanie. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, s. 104-105

39 Z. Pierścionek, Strategie rozwoju firmy, wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1996, s. 14

25 tego, że w krótkim okresie mogą one występować oddzielnie, w dłuższej perspektywie będą wzajemnie na siebie oddziaływać.

Istotne jest również to, że F. Bławat wskazał, definiując pojęcie „rozwój organizacji”, na częstsze występowanie w literaturze obcojęzycznej sformułowania „wzrost organizacji”

(organisation growth), aniżeli „rozwój organizacji” (organisation development) i przywołuje opracowania takich naukowców jak: Churchil, Lewis (1983), Delmar (1996), Penrose (1996), Smallbone (1995), Snuif, Zwart (1994), Wiklund (1996)⁴⁰.

Bazując na przytoczonych definicjach, w opracowaniu tym rozwój organizacji rozumiany będzie jako celowe, skoordynowane i skuteczne zmiany jakościowe oraz ilościowe, w zakresie funkcjonowania przedsiębiorstwa, które wpływać będą pozytywnie na jego przetrwanie lub poprawę konkurencyjności. Zmiany te, obejmować mogą takie systemy w przedsiębiorstwie jak: produkcja, obsługa, zaopatrzenie, sprzedaż, zarządzanie, komunikacja, finanse, i inne, a polegają na:

• wprowadzeniu do nich nowych elementów,

• poprawie jakości istniejących elementów,

• zmianie struktur poszczególnych systemów,

• zwiększeniu się parametrów ilościowych w poszczególnych systemach.

Zmiana, przyjmując definicję A. Stabryły, oznacza różnicę pomiędzy porównywalnymi stanami tego samego obiektu. Celowość odnosi się do podejmowania działań ukierunkowanych na osiągnięcie pożądanego stanu docelowego, który w momencie podejmowania działań jest zdefiniowany. Koordynacja oznacza angażowanie w sposób zaplanowany różnych zasobów organizacji, między którymi zachodzić będą interakcje, umożliwiające osiągnięcie pożądanego stanu docelowego. Zmiany jakościowe odnoszą się do nowych właściwości, a ilościowe do wolumenu analizowanych stanów tego samego obiektu.

Celowość, koordynacja i skuteczność wdrażania zmian, ukierunkowanych na rozwój organizacji, jest kluczowa dla zapewnienia przedsiębiorstwu odpowiedniego poziomu konkurencyjności. Budowanie przewagi konkurencyjnej, ze względu na poziom ryzyka i burzliwość otoczenia, nie może przebiegać spontanicznie i/lub przypadkowo, ale musi być systematycznie planowane, wdrażane i kontrolowane⁴¹. Podejście takie pozwala wyeliminować z dalszych rozważań sytuacje związane z incydentami, okazjami

40 F. Bławat, Przetrwanie…, op. cit., s. 23

41 M. J. Stankiewicz, Konkurencyjność przedsiębiorstwa: budowanie konkurencyjności przedsiębiorstwa w warunkach globalizacji, Dom Organizatora, Toruń, 2005, s. 86

26 pojawiającymi się na rynkach, które prowadzą do krótkookresowego wzrostu w wybranych systemach przedsiębiorstwa, nie powodując jednak trwałych zmian mogących przyczynić się do jego rozwoju.