– Zasada niedyskryminacji
5. Dostęp studentów Lotniczej Akademii Wojskowej do oferty edukacyjnej
Omówienie: art. 70 ust. 4
– Równy dostęp do wykształcenia.
Analiza skuteczności działań podejmowanych przez organy ścigania w sprawach o przestępstwa motywowane nienawiścią
W Biurze RPO przeprowadzona została analiza postępowań prowadzonych przez prokuratury w latach 2015–2019 w sprawach o przestępstwa motywowane nienawiścią, które na różnych eta-pach objęte były monitoringiem Rzecznika. Po tej analizie RPO powziął wątpliwość, czy wszyst-kie grupy, realnie zagrożone tego typu przestępczością, są w sposób należyty przed nią chronio-ne, i czy zachowaniom wymierzonym w niektóre z tych grup nie towarzyszy pewna pobłażliwość ze strony organów ścigania. Obawy Rzecznika co do skuteczności ochrony przed przestępstwami motywowanymi nienawiścią dotyczyły przede wszystkim migrantów, w tym uchodźców, wyznaw-ców islamu, niektórych mniejszości narodowych lub etnicznych, a także osób LGBT, polityków oraz działaczy organizacji społeczeństwa obywatelskiego.
W piśmie do Prokuratora Generalnego Rzecznik przedstawił44 listę 30 spraw, w których działania prokuratur, a zwłaszcza wydawane przez nie postanowienia o umorzeniu postępowania lub
odmo-42 Sygnatariusze Karty deklarują, że nie będą eksponować, publikować, rozpowszechniać ani popierać poglądów i stanowisk, które wzbudzają lub mogą wzbudzać uprzedzenia, wrogość i podziały między ludźmi różnego pochodzenia etnicznego lub narodowego i różnych przekonań religijnych. Równie istotne jest zaangażowanie w walkę z mową nienawiści władz miast i jednostek samorządu terytorialnego.
43 Pismo z 7 maja 2019 r.
44 Pismo z 23 stycznia 2019 r.
wie wszczęcia śledztwa, mogły budzić zastrzeżenia co do zgodności ze standardami sformułowa-nymi m.in. przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, w tym z zasadami obiektywizmu i szczegól-nej staranności w ujawnianiu nienawistszczegól-nej motywacji w działaniach sprawców. Rzecznik poprosił Prokuratora Generalnego o sprawdzenie, czy opisane sprawy prowadzone były prawidłowo i czy wszystkie decyzje prokuratorów znajdowały uzasadnienie w przepisach prawa i zgromadzonym materiale dowodowym. Na sporządzonej przez Rzecznika liście znalazły się zarówno sprawy zwią-zane ze zgromadzeniami publicznymi, podczas których dochodziło do propagowania symboli czy treści rasistowskich lub faszystowskich oraz publicznego nawoływania do nienawiści na tle naro-dowościowym, etnicznym lub wyznaniowym45, jak i sprawy dotyczące artykułów, wpisów bądź komentarzy pojawiających się w internecie, propagujących nienawistne ideologie, nawołujących do nienawiści lub znieważających osoby bądź grupy osób z powodu przypisywanych im cech. Przy-pomniane zostały też głośne sprawy powieszenia na szubienicach zdjęć europosłów46 oraz opubli-kowania w internecie „politycznych aktów zgonu” 11 prezydentów miast, którzy podpisali deklara-cję o współdziałaniu w dziedzinie migracji47.
W odpowiedzi poinformowano48, że po przeprowadzonej analizie akt wskazanych przez Rzecznika postępowań Prokuratura uznała, że w zdecydowanej większości działania prokuratorów, a także wydawane przez nich postanowienia o umorzeniu bądź odmowie wszczęcia śledztwa, były pra-widłowe. Tylko w niektórych sprawach decyzja merytoryczna kończąca postępowanie podjęta została przedwcześnie. W odpowiedzi udzielonej Rzecznikowi brak jednak było uzasadnienia dla prezentowanego przez Prokuraturę stanowiska. W swoim piśmie Prokurator nie tylko nie odniósł się merytorycznie do wątpliwości sygnalizowanych przez Rzecznika, ale nawet nie wyjaśnił, czy w ogóle zostały one uwzględnione przy ocenie prawidłowości prowadzonych postępowań. Nie ujawnił również, w których sprawach decyzje prokuratorów okazały się przedwczesne i nie do-precyzował, na czym ich przedwczesność polegała. W związku z tym w kolejnym piśmie do Proku-ratora Generalnego Rzecznik poprosił49 o udzielenie szczegółowych wyjaśnień na temat wyników przeprowadzonej analizy.
45 Były to m.in. sprawy dotyczące propagowania symboliki faszystowskiej i rasistowskiej oraz nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych i wyznaniowych podczas uroczystości upamiętniających wybuch Powstania Warszawskiego, obchodzonych w Warszawie w dniu 1 sierpnia 2015 r., antyimigranckiej manifestacji zorganizowanej 25 sierpnia 2015 r. przez Młodzież Wszechpolską i Obóz Narodowo Radykalny (XI.518.33.2015), obchodów 82. rocznicy powstania Obozu Narodowo – Radykalnego, zorganizowanych w Białymstoku w dniu 16 kwietnia 2016 r. (XI.518.32.2016), czy Marszu Niepodległości, który przeszedł ulicami Warszawy w dniu 11 listopada 2017 r. (XI.518.90.2017).
46 Do zdarzenia doszło podczas manifestacji zorganizowanej przez Ruch Narodowy Regionu Śląsko – Zagłębiowskiego w Katowicach w dniu 27 listopada 2017 r. – sprawa została umorzona w listopadzie 2019 r. z powodu braku znamion czynu zabronionego.
47 Publikacja nastąpiła na portalu społecznościowym Facebook, na profilu Młodzieży Wszechpolskiej.
48 Pismo z 28 listopada 2019 r.
49 Pismo z18 grudnia 2019 r.
Uchwały wybranych jednostek samorządu terytorialnego o przeciwdziałaniu tzw� „ideologii LGBT”
Na przestrzeni 2019 r. ponad 50 organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego róż-nego szczebla podjęło uchwały wyrażające sprzeciw wobec „ideologii LGBT”. Rzecznik skierował do pięciu wojewódzkich sądów administracyjnych skargi na takie uchwały, przyjęte przez gminy:
Istebna (woj. śląskie), Lipinki (woj. małopolskie), Klwów (woj. mazowieckie), Serniki (woj. lubelskie) i Niebylec (woj. podkarpackie)50. Wcześniej swój sprzeciw co do takich działań organów władzy publicznej Rzecznik wyraził także w oświadczeniu51.
W ocenie Rzecznika akty te są sprzeczne z konstytucyjną zasadą legalizmu, zgodnie z którą organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa; stanowią władczą dyspozycję dla or-ganów wykonawczych gminy i innych oror-ganów podległych, do której formułowania rady gmin nie miały prawa; dyskryminują osoby nieheteronormatywne i transpłciowe, wykluczając je ze wspól-noty samorządowej; a także ograniczają prawa i wolności mieszkańców gminy – ich prawo do życia prywatnego i rodzinnego, wolność wypowiedzi, prawo do nauki, prawo do nauczania oraz prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami – w sposób bezprawny, gdyż ogranicze-nia tych praw i wolności mogą nastąpić tylko w ustawie.
Skargi oczekują na rozpoznanie przez Wojewódzkie Sądy Administracyjne.
Programy w telewizji publicznej naruszające godność i dyskryminujące osoby LGBT
Rzecznik dwukrotnie wystąpił do Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji52 o pod-jęcie działań w sprawach wyemitowanych w telewizji publicznej programów, które naruszyły godność osób nieheteronormatywnych i transpłciowych. W ocenie Rzecznika materiały, które opierając się na negatywnych stereotypach i uprzedzeniach wobec osób LGBT manipulują faktami i powielają społeczną nienawiść, pozostają dalekie od pluralizmu, bezstronności i wyważenia, któ-rymi w myśl art. 21 ust. 1 ustawy o radiofonii i telewizji53 powinny cechować się programy emitowa-ne przez media publiczemitowa-ne. Rzecznik zwrócił też uwagę Przewodniczącemu KRRiT, że przepis art. 18 ust. 1 ustawy o radiofonii i telewizji formułuje wymagania wobec audycji i innych przekazów pre-zentowanych w mediach publicznych. Nie mogą one propagować działań sprzecznych z prawem, moralnością i dobrem społecznym, w tym zawierać treści dyskryminujących lub nawołujących do nienawiści. Chociaż orientacja seksualna i tożsamość płciowa nie zostały wymienione wprost jako przesłanki objęte zakazem dyskryminacji z art. 18 ust. 1 u.r.t., niewątpliwie są one cechami chronionymi prawnie przez art. 32 ust. 2 Konstytucji oraz przepisy umów międzynarodowych, będących w Polsce źródłem prawa powszechnie obowiązującego. Również ustawa o radiofonii
50 XI.505.13.2019 z 9 grudnia 2019 r.
51 Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 17 maja 2019 r. wobec przyjmowania przez organy władzy publicznej deklaracji „przeciw ideologii LGBT” dostępne pod linkiem: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/stanowisko-rpo-ws-przyjmowania-przez-organy-wladzy-publicznej-deklaracji-przeciw-ideologii-lgbt.
52 XI.505.4.2019 z 8 kwietnia 2019 r. i XI.505.27.2019 z 18 listopada 2019 r.
53 Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2019 r., poz. 361)
i telewizji wprost przywołuje orientację seksualną jako niedozwoloną podstawę nierównego trak-towania, wskazując w art. 16 ust. 3 pkt 2, że przekazy handlowe nie mogą zawierać treści dyskry-minujących między innymi ze względu na tę przesłankę. Okoliczność, że orientacja seksualna i toż-samość płciowa nie zostały wskazane expressis verbis w art. 18 ust. 1 u.r.t. nie może więc stanowić uzasadnienia dla emitowania w mediach publicznych treści dyskryminujących i nawołujących do nienawiści ze względu na te cechy szczególne.
W odpowiedzi na pierwsze z wystąpień Rzecznika, dotyczącego programu „Salon Dziennikarski”, Przewodniczący KRRiT podkreślił, że Krajowa Rada szczegółowo rozważyła przedstawione za-rzuty i nie stwierdziła naruszeń ustawy54. W ocenie KRRiT audycja nie miała na celu całościowego i wszechstronnego omówienia tematu, ale chodziło w niej o zaprezentowanie stanowisk uczest-ników dyskusji, w wypowiedziach których występowały różnice. Każdy z dyskutantów prezento-wał zatem swoją opinię w zakresie omawianego tematu. Jako nadawca publiczny TVP S.A. wśród swoich zadań ma obowiązek sprzyjania swobodnemu kształtowaniu się poglądów obywateli, for-mowaniu się opinii publicznej poprzez prezentowanie zróżnicowanych poglądów i stanowisk oraz wykonywanie prawa do kontroli i krytyki społecznej. Rzecznik oczekuje na odpowiedź w sprawie programu „Inwazja”.
Homofobiczna wypowiedź kuratora oświaty
Rzecznik zwrócił się do Ministra Edukacji Narodowej55 w sprawie wypowiedzi publicznej Mało-polskiej Kurator Oświaty, w której określono działalność na rzecz praw osób LGBT jako „propa-gowanie pedofilii”. W ocenie Rzecznika wypowiedź ta miała wymiar homofobiczny, a użyte w niej porównania i sugestie były obraźliwe i wymierzone w godność osób LGBT. Rzecznik podkreślił, że jednym z podstawowych zadań kuratorów oświaty, jako organów realizujących politykę oświa-tową państwa, jest zapewnienie bezpiecznych warunków do nauki i rozwoju wszystkim uczniom, niezależnie od ich cech szczególnych (w tym orientacji seksualności i tożsamości płciowej). Z tego względu wszelkie przejawy nierównego traktowania w postępowaniu osób pełniących tę funkcję powinny spotkać się ze sprzeciwem i odpowiednimi sankcjami dyscyplinarnymi.
W odpowiedzi na wystąpienie Rzecznika56 Minister Edukacji Narodowej wskazał, że nie znajduje podstaw do stwierdzenia zaniedbania lub nienależytego wykonywania zadań ustawowych przez Małopolskiego Kuratora Oświaty. Tę konkluzję pisma poprzedziło omówienie przepisów określa-jących ustawowe zadania kuratorów oświaty, bez odniesienia się do przedmiotowej wypowiedzi i przedstawionej w jej kontekście zarzutów.
54 Pismo z dnia 16 września 2019 r.
55 Pismo z 11 marca 2019 r.
56 Pismo z dnia 8 kwietnia 2019 r.
Nawoływanie do nienawiści ze względu na pochodzenie narodowe, etniczne i wyznanie w spocie wyborczym
Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa po rozpatrzeniu zażalenia Rzecznika uchylił postanowie-nie Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Warszawie o odmowie wszczęcia dochodzenia w zgło-szonej przez Rzecznika sprawie nawoływania do nienawiści ze względu na pochodzenie narodowe, etniczne i wyznanie w spocie wyborczym Komitetu Wyborczego Prawa i Sprawiedliwości Wybierz
#BezpiecznySamorząd i przekazał sprawę Prokuraturze do ponownego rozpoznania57.
W zawiadomieniu o podejrzeniu popełnienia przestępstwa Rzecznik wskazał, że nadrzędnym ce-lem spotu było ukazanie migrantów, zwłaszcza uchodźców pochodzących z krajów arabskich i wy-znających religię Islamu, w skrajnie negatywnym świetle i wywołanie u odbiorców uczucia lęku oraz wrogości wobec tej społeczności. Materiał składał się z instrumentalnie dobranych nagrań z ulicznych zamieszek, aktów agresji i brutalnych napadów, zarejestrowanych przez kamery moni-toringu miejskiego, zdjęć wzburzonego tłumu, płonących samochodów i funkcjonariuszy kierują-cych broń w stronę agresywnych i zamaskowanych osób.
Uchylając postanowienie Prokuratora Sąd uznał je za przedwczesne – bez naukowej analizy treści i przekazu spotu Prokurator nie mógł stwierdzić, czy w omawianym przypadku zostały wyczer-pane znamiona przestępstwa publicznego nawoływania do nienawiści na tle narodowościowym, etnicznym i wyznaniowym.
Kolejnym postanowieniem58 Prokurator umorzył postępowanie w sprawie stwierdzając, że opisany w zawiadomieniu Rzecznika czyn nie nosi znamion czynu zabronionego, o którym mowa w art. 256
§ 1 k.k. Prokurator uznał, że w spocie przedstawione zostały własne opinie jego twórców, co mie-ściło się w pełni w ramach wolności słowa gwarantowanej w Konstytucji RP. W ocenie Prokuratora spot nie zawierał również treści nawołujących do nienawiści: cele, jakie zostały mu nadane przez twórców były odmienne – w materiale chodziło jedynie o zwalczenie postaw przeciwników poli-tycznych.
Rzecznik złożył zażalenie na postanowienie Prokuratora59 i zakwestionował stanowisko, jako-by spot wyrażał jedynie własną opinię jego twórców. Powtórzył, że celem spotu, podobnie jak wszelkich innych materiałów wytwarzanych na potrzeby kampanii politycznych, było wywołanie u obiorców określonych emocji, w tym przypadku negatywnych, które skłonić ich miały do kon-kretnego zachowania: oddania głosu na dane ugrupowanie. Sama treść spotu, w ocenie Rzecznika, wypełniała znamiona przestępstwa publicznego nawoływania do nienawiści w rozumieniu art. 256
§ 1 k.k. – materiał służyć miał bowiem do wzbudzenia uczucia silnej niechęci, złości, braku akcep-tacji, czy wręcz wrogości do poszczególnych osób lub całych grup społecznych czy wyznaniowych.
Zażalenie Rzecznika oczekuje na rozpoznanie.
57 Postanowienie z 19 lutego 2019 r., sygn. XIV Kp 4000/18.
58 Postanowienie Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Warszawie z dnia 27 sierpnia 2019 r., sygn. akt PO I Ds 45.2019.
59 Pismo z 9 września 2019 r.
Przypadki publicznego propagowania ustroju faszystowskiego lub innego ustroju totalitarnego oraz publicznego nawoływania do nienawiści na tle narodowościowym, etnicznym i wyznaniowym podczas Marszu Niepodległości
Prokurator umorzył, z powodu niewykrycia sprawców lub braku znamion czynu zabronionego, postępowanie w sprawie publicznego propagowania faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju państwa oraz publicznego nawoływania do nienawiści na tle narodowościowym, etnicz-nym i wyznaniowym podczas Marszu Niepodległości, który przeszedł ulicami Warszawy w dniu 11 listopada 2017 r.60. Jednym z zawiadamiających w tej sprawie był Rzecznik61. Mimo umorzenia postępowania Prokurator w dużej części podzielił ocenę przedstawioną przez Rzecznika. Zdaniem Prokuratora zgromadzony materiał dowodowy wskazywał, że podczas Marszu Niepodległości w dniu 11 listopada 2017 r. w Warszawie doszło do realizacji ustawowych znamion przestępstwa publicznego propagowania ustroju faszystowskiego i publicznego nawoływania do nienawiści w ro-zumieniu art. 256 § 1 k.k. Jak zauważył Prokurator, część nieustalonych uczestników zgromadzenia posiadała i prezentowała publicznie przedmioty, które były nośnikiem treści nawołujących do nie-nawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych i wyznaniowych, a także skando-wała znieważającej treści okrzyki, które w świetle obowiązujących przepisów prawa uznać należy za nawołujące do nienawiści. Prokurator zwrócił uwagę, że sprawcy wymienionych wyżej czynów powinni zostać wykryci, a w razie konieczności ujęci, by w konsekwencji dalszych czynności pro-cesowych mogli zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej. Tak się jednak nie stało. Organom ścigania nie udało się bowiem ustalić tożsamości sprawców ww. zachowań. W ocenie Prokuratora, możliwości dowodowe zostały wyczerpane, co uzasadniało umorzenie postępowania.
Z tym stanowiskiem nie zgodził się Rzecznik – wobec czego złożył zażalenie na postanowienie Pro-kuratora62. Zażalenie RPO oczekuje na rozpoznanie.
60 Postanowienie Prokuratury Okręgowej w Warszawie z dnia 20 grudnia 2019 r., Sygn. akt P O l Ds 292.2017.
61 Pismo z 16 listopada 2017 r.
62 Pismo z 7 stycznia 2020 r.