Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu.
Zakazuje się stosowania kar cielesnych.
1. Nadużywanie siły w stosunku do osób zatrzymanych
W dniu 23 maja 2019 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu (dalej jako: ETPCz) wydał wyrok w sprawie Kanciał przeciwko Polsce145, w którym uznał, że Polska naruszyła zakaz tortur oraz nieludzkiego i poniżającego traktowania ze względu na zastosowanie nadmiernego przymusu bezpośredniego w trakcie i po zatrzymaniu podejrzanego oraz brak odpowiedniego po-stępowania wyjaśniającego.
Zdaniem KMPT wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka powinien stać się impulsem do głębszej refleksji w zakresie stosowania środków przymusu bezpośredniego, w szczególności tzw. paralizatorów, a także w kontekście prowadzenia rzetelnych postępowań wyjaśniających nad-użycia funkcjonariuszy Policji. Zastosowanie broni elektrycznej rodzi bowiem wiele daleko idących konsekwencji, które w chwili użycia tego środka nie zawsze są możliwe do przewidzenia. Europejski Komitet Przeciwko Torturom (CPT) zalecił po wizycie w Polsce w 2017 r. przypomnienie wszystkim policjantom instrukcji dotyczących właściwego zachowania w zakresie używania paralizatorów elektrycznych. Podkreślił, że paralizatory elektryczne mogą być stosowane wyłącznie w przypad-ku rzeczywistego i bezpośredniego zagrożenia dla życia lub ryzyka poważnych obrażeń. Sięgnięcie po taką broń wyłącznie w celu zapewnienia, że dana osoba zastosuje się do polecenia, jest niedo-puszczalne. Ponadto zastosowanie tego rodzaju broni powinno być dozwolone wyłącznie wtedy, gdy łagodniejsze środki przymusu nie odniosły skutku lub są niepraktyczne, oraz jeżeli jest jedy-ną możliwą alternatywą dla metody stwarzającej większe ryzyko obrażeń czy zgonu (np. broni palnej). W tym kontekście z zadowoleniem należy przyjąć, że po apelach Rzecznika dotyczących poddania używania tego środka rygorom podobnym jak w przypadku broni palnej – w szczegól-ności w zakresie ich dokumentowania oraz kontrolowania, Komenda Główna Policji w sierpniu 2018 r. wydała w tej sprawie wytyczne. Należy jednak pamiętać, że same standardy nie wystar-czą. Zdaniem KMPT kluczową rolę powinno odgrywać profesjonalne szkolenie funkcjonariuszy, ukierunkowane nie tylko na aspekty praktyczne samego wykorzystania tego rodzaju środków, ale także na budowanie kultury sprzeciwu wobec tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania.
W wystąpieniu do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Rzecznik wskazał146, że tortury, nieludzkie i poniżające traktowanie stanowią najbardziej skrajny przykład łamania praw
człowie-145 Skarga nr 37023/13.
146 KMP.570.16.2019 z 19 czerwca 2019 r.
ka, wyrażają pogardę dla jego godności i degradują społeczeństwo, które na nie przyzwala. Mu-szą o tym pamiętać przedstawiciele zawodów zaufania publicznego, którzy jako pierwsi powinni stać na straży przestrzegania zakazu tortur. W opinii KMPT jest to szczególnie ważne w kontekście postępowań prowadzonych przez prokuraturę w spawach dotyczących przekroczenia uprawnień przez funkcjonariuszy. Wszelkie sygnały dotyczące nadużywania siły, znęcania się nad zatrzyma-nymi, torturowania ich, by przyznali się do winy, czy zachowywali w określony sposób, powinny być każdorazowo kompleksowo wyjaśniane, a sprawcy odpowiednio ukarani. Rzetelne prowadzenie postępowań, zarówno na etapie prokuratorskim, jak i sądowym, jest w tym kontekście kluczowe.
Zgon mężczyzny wskutek użycia tasera
Drastyczną ilustracją potencjalnego niebezpieczeństwa, jakie niesie ze sobą użycie tzw. paraliza-torów (taserów) jest podjęta z inicjatywy Rzecznika sprawa zgonu mężczyzny, wobec którego po-licjanci użyli między innymi tasera podczas interwencji w I.147. W sprawie tej Rzecznik monitoruje bieg prowadzonego w Prokuraturze Okręgowej w B. śledztwa oraz czynności wyjaśniających wy-konywanych przez Komendanta Powiatowego Policji w I.
Oświadczenie Rzecznika Praw Obywatelskich, działającego jako Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur, dotyczące sposobu zatrzymania i traktowania przez Policję mężczyzny podejrzanego o zabójstwo 10-latki
Rzecznik Praw Obywatelskich wyraził głębokie zaniepokojenie sposobem zatrzymania i trakto-wania przez Policję mężczyzny podejrzanego o zabójstwo 10-latki z miejscowości Mrowiny. Cała operacja została sfilmowana przez Policję, a nagranie zamieszczono w internecie. W oświadczeniu poddano w wątpliwość proporcjonalność zastosowanych wobec podejrzanego środków przymusu bezpośredniego przez grupę funkcjonariuszy Policji (kajdanki zespolone założone z tyłu uniemoż-liwiające poruszanie się zatrzymanego), jak również wyprowadzenie zatrzymanego z budynku bez obuwia, w samej bieliźnie i koszulce. Wątpliwości wzbudziło także nocne przesłuchanie podejrza-nego oraz fakt, że mężczyzna w jego czasie pozostawał niekompletnie ubrany. W oświadczeniu zawarte zostało także zaniepokojenie brakiem informacji o zapewnieniu zatrzymanemu obrońcy, co w kontekście doniesień o planowanych badaniach psychiatrycznych mężczyzny, stanowi obo-wiązek państwa. Ponadto, upublicznione zostało zdjęcie podejrzanego z jego przesłuchania, co sta-nowiło ewidentne naruszenie zasady domniemania niewinności148.
Zamiast spodziewanej merytorycznej dyskusji, urząd RPO oraz sam Rzecznik, zaatakowane zosta-ły w bezpardonowy sposób mową nienawiści. Zarzucono, że jest rzecznikiem bandytów i morder-ców, a nie ich ofiar. Przedstawiciele wysokich urzędów państwowych domagali się dymisji Adama Bodnara podkreślając, że reprezentuje on interesy tylko części obywateli. Ponadto w telewizji
147 II.519.1279.2019
148 Zażalenie na sposób zatrzymania złożyła obrona mężczyzny. Sąd Rejonowy we W. stwierdził, że funkcjonariusze zachowali się prawidłowo. Zatrzymanie policji, zdaniem sądu, było zasadne, legalne i prawidłowe.
publicznej pojawił się materiał naruszający dobra osobiste Rzecznika, związane z sytuacją rodzin-ną. Lektura komentarzy internautów opublikowanych pod doniesieniami medialnymi związanymi z oświadczeniem KMPT, wskazuje na zupełny brak zrozumienia konieczności ochrony praw zatrzy-manego, przynależnej mu z powodu niezbywalnej godności oraz obowiązku Rzecznika interwenio-wania w każdej sytuacji, w której ta godność jest naruszana. Nierzadkie były komentarze nawołu-jące do samosądu czy wprost do zabicia podejrzanego.
Reakcje te skłoniły Rzecznika do wydania kolejnego oświadczenia, tłumaczącego przyczynę i po-trzebę publikacji stanowiska Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur dotyczącego traktowania zatrzymanego mężczyzny.