prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia
8. Zakres przetwarzanych danych osobowych dotyczących uczniów w kontekście przeprowadzanych w szkołach ankiet
Omówienie:
art. 53 – Wolność sumienia i wyznania.
Długotrwałe i naruszające godność osób transpłciowych postępowania w sprawie o ustalenie płci
Do Rzecznika wpływały liczne skargi od osób transpłciowych dotyczące postępowań sądowych w przedmiocie uzgodnienia płci. W toku postępowań wyjaśniających, Rzecznik monitoruje wska-zane w skargach postępowania, a jeśli stwierdza okoliczności wskazujące na zagrożenie naruszenia praw i wolności człowieka, zgłasza w nich udział. W jednej ze spraw, do których przystąpił288 Rzecz-nik, sąd dopiero po 4,5 roku od wniesienia pozwu orzekł289, że powódka jest płci żeńskiej. Sprawa dotyczyła uchodźczyni z Białorusi, prześladowanej w kraju pochodzenia ze względu na swoją toż-samość płciową. Rzecznik argumentował w toku postępowania, że zarówno na podstawie prze-pisów Konwencji dotyczącej statusu uchodźców290, jak i przepisów Prawa prywatnego międzyna-rodowego291, sprawa powódki o uzgodnienie jej płci metrykalnej pozostawała w zakresie polskiej jurysdykcji. Sąd postanowił jednak zwrócić się do Ministerstwa Sprawiedliwości Republiki Białoru-si z wnioskiem o udzielenie informacji o prawie białoruskim dotyczącym ustalenia płci, tj. o przepi-sach niezbędnych w ocenie sądu do rozpoznania sprawy. Rzecznik podnosił, że działanie to w spo-sób niepotrzebny wydłużyło procedowanie, a także mogło stanowić naruszenie przepisów ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej292 poprzez narusze-nie wyrażonej w jej art. 9 zasady zakazu udostępniania państwu pochodzenia uchodźcy informacji na jego temat lub pozyskiwania od tego państwa takich informacji, jeżeli istnieje uzasadnione do-mniemanie, że państwo to dopuszczało się prześladowań lub wyrządzało poważną krzywdę.
Ujawnianie danych osób transpłciowych w rejestrze PESEL
Rzecznik zwrócił się293 do właściwych jednostek organizacyjnych w Ministerstwie Cyfryzacji oraz w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracjio przekazanie niezbędnych wyja-śnień w sprawie danych osób transpłciowych ujawnianych w rejestrze PESEL. Działania te zostały podjęte w toku postępowania wyjaśniającego wszczętego na podstawie skarg obywateli – osób transpłciowych, w których ocenie zakres ich danych osobowych ujawnianych w rejestrze PESEL
288 XI.501.7.2017 z 31 lipca 2017 r.
289 Wyrok z 23 października 2019 r., sygn. akt I C 525/17.
290 Sporządzona w Genewie dnia 28 lipca 1951 r., Dz. U. z 1991 r. Nr 119, poz. 515.
291 Ustawa z 4 lutego 2011 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 1792).
292 Ustawa z 13 czerwca 2003 r. (Dz.U.2019.1666).
293 XI.501.11.2018
jest zbyt szeroki. Rejestr uwidacznia bowiem dane sprzed uzyskania orzeczenia o sądowym ustale-niu płci, co w ocenie skarżących może stanowić podstawę nierównego i poniżającego traktowania ze strony organów administracji, które z nieuzasadnionych żadnym interesem względów mają do-stęp do informacji, że obywatel, którego sprawę prowadzą jest osobą transpłciową.
Rzecznik zwrócił się do wskazanych Ministerstw z pytaniem, w jaki sposób, w jakim trybie i na jakiej podstawie prawnej dane w rejestrze PESEL są udostępniane za pomocą systemów informatycz-nych podmiotom uprawnionym do ich otrzymywania. Z przedstawioinformatycz-nych odpowiedziwynikało, że dane gromadzone w rejestrze PESEL są udostępniane ściśle w oparciu o obowiązujące przepisy ustawy o ewidencji ludności294. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji odpowiada za udo-stępnianie danych jednostkowych, podmiotom które wykażą w tym interes prawny, a Minister Cy-fryzacji udostępnia dane za pomocą urządzeń teletransmisji podmiotom, które mają w tym interes publiczny, związany z realizacją ich ustawowych zadań. W pierwszym z powyższych przypadków interes prawny istnieje w stosunku do konkretnych danych osoby, których zakres wnioskodawca musi wskazać we wniosku, wykazując jednocześnie na jakiej podstawie uważa się za uprawnione-go do otrzymania akurat tych danych. To, jakie dane udostępniane są z rejestru PESEL, i czy w ich skład wchodzi nieaktualny numer PESEL zależy więc, po pierwsze – od zakresu żądania podmiotu wnioskującego o dostęp do danych, a po drugie – od uprawnienia danego podmiotu do otrzymania dostępu do takiego zakresu danych. Okoliczności te są w każdym wypadku weryfikowane przez pracowników merytorycznych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, którzy doko-nują oceny formalno-prawnej i decydują, jakie dane mogą być udostępnione wnioskującemu pod-miotowi.
Z odpowiedzi Ministerstwa Cyfryzacji wynika natomiast, że uprawnione podmioty, wymienione w art. 46 ust. 1 ustawy o ewidencji ludności, podmioty mogą mieć dostęp do historii danych osobo-wych, jeśli jest to niezbędne do realizacji ich ustawowych zadań i otrzymają od Ministra Cyfryzacji pozytywną decyzję teletransmisyjną.
Sprawa będzie poddana dalszej analizie w celu sprawdzenia, czy obecnie obowiązujące przepisy ustawy o ewidencji ludności, w zakresie w jakim regulują procedurę udostępniania danych uwi-docznionych w rejestrze PESEL, nie naruszają prawa do życia prywatnego osób transpłciowych.
Współuczestnictwo konieczne w sprawach o uzgodnienie płci metrykalnej
Wyrokiem295 Sąd Najwyższy odrzucił pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w 2013 r. dotyczący koniecznego udziału dzieci powoda w postępowaniu o ustalenie płci. W postępowaniu zakończo-nym powyższym wyrokiem, w którym swój udział zgłosił Rzecznik296, SN oddalił tym samym skargę kasacyjną prokuratora od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 15 grudnia 2017 r., uwzględ-niającego apelację RPO w sprawie o ustalenie płci. Wcześniej Sąd Apelacyjny w Łodzi przychylił się do stanowiska Rzecznika, że w procesie o ustalenie płci powódka nie miała obowiązku kierowania
294 Ustawa z 24 września 2010 r. (Dz.U. z 2018 r., poz. 1382).
295 Wyrok SN z 10 stycznia 2019 r., sygn. akt II CSK 371/18.
296 XI.501.6.2016 z dnia 30 marca 2018 r.
pozwu przeciwko swoim dzieciom. Natomiast zdaniem Prokuratora, w postępowaniu o ustalenie płci pozwanymi powinni być nie tylko rodzice osoby transpłciowej, ale także jej dzieci.
We wskazanym wyroku., zgodnie ze stanowiskiem Rzecznika, Sąd Najwyższy podkreślił, że pra-wo do identyfikowania się z daną płcią to prapra-wo osobiste, z którego charakteru wynika, że interes prawny w uzgodnieniu płci ma wyłącznie podmiot tego prawa. Konieczność pozywania rodziców przez osobę dochodzącą ustalenia zmiany oznaczenia płci jest w opinii Sądu Najwyższego jedynie dostosowaniem do konstrukcji procesu dwustronnego, wynikającym z luki prawnej w postaci bra-ku regulacji określającej wprost procedurę uzgodnienia płci. Wykorzystanie w tym celu założeń powództwa o ustalenie297, będące przyjętym przez judykaturę rozwiązaniem, narzuca koniecz-ność wystąpienia strony pozwanej ze względu na charakter trybu procesowego, ale nie oznacza to, że bez udziału rodziców rozstrzygnięcie w sprawie o uzgodnienie płci nie byłoby możliwe z powodu ich interesu prawnego związanego z przedmiotem postępowania. W konsekwencji, jak wskazał Sąd Najwyższy, oczywiste jest, że dzieci osoby transpłciowej nie posiadają biernej legitymacji proceso-wej w sprawie o ustalenie płci, a tym samym nie muszą występować po stronie pozwanej.
297 Na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego.