1. Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.
2. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.
3. Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ogranicze-nie tego prawa może określić ustawa.
4. Każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.
5. Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informacji określa ustawa.
1. Dopuszczalność przesłuchania w postępowaniu karnym tłumacza na okoliczność informacji powziętych w związku z tłumaczeniem
Przepisy Kodeksu postępowania karnego przewidują ochronę tajemnicy zawodowej, zakłada-jąc jednocześnie dwa poziomy jej ochrony. Typy tajemnicy zawodowej wymienione enumeratyw-nie w art. 180 § 2 k.p.k. korzystają z silenumeratyw-niejszej ochrony, może ona zostać uchylona tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na pod-stawie innego dowodu. Ponadto uchylenia takiego, także w postępowaniu przygotowawczym, musi dokonać sąd. Pozostałe kategorie tajemnicy zawodowej korzystają z ochrony przewidzianej w art. 180 § 1 k.p.k., a zatem z ich zachowania w postępowaniu przygotowawczym może zwolnić prokurator. Jedyną przesłanką udzielenia zwolnienia jest dobro wymiaru sprawiedliwości.
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej tłumacza przewidziany jest w przepisach usta-wy o zawodzie tłumacza przysięgłego305. Obowiązek ten spoczywa jednak tylko na osobie, która faktycznie jest tłumaczem przysięgłym, tj. spełnia warunki określone w ustawie oraz złożyła ślu-bowanie i uzyskała wpis na listę tłumaczy przysięgłych. W przypadku innych osób, które wykonują zawód tłumacza, niebędących tłumaczem przysięgłym, w ogóle nie występuje prawny obowiązek zachowania tajemnicy tłumaczenia, chyba że tłumaczenie dotyczyło informacji niejawnych lub tłu-macz jest obowiązany do zachowania tajemnicy na podstawie przepisów szczególnych. W ocenie Rzecznika kwalifikowany rodzaj tłumaczenia wykonywany przez tłumacza przysięgłego i donio-słość jego czynności dla toczących się postępowań przemawia za tym, aby również tajemnica tłu-macza przysięgłego znalazła się wśród rodzajów tajemnicy zawodowej korzystających ze ściślej-szej ochrony na podstawie art. 180 § 2 k.p.k. Ponadto, pewność obrotu i zaufanie do prowadzonej czynności przemawia za tym, aby również tłumacze niebędący tłumaczami przysięgłymi byli obo-wiązani do zachowania w tajemnicy informacji powziętych w związku z dokonanym tłumaczeniem.
Wydaje się więc wskazane objęcie tajemnicą zawodową, analogiczną do tej określonej w art. 180
305 Ustawa z 15 listopada 2004 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 1505, ze zm.).
§ 1 k.p.k., każdego tłumaczenia niedokonywanego przez tłumacza przysięgłego. Rzecznik zwrócił również uwagę na praktyczne aspekty zaskarżalności postanowienia o zwolnieniu z zachowania tajemnicy zawodowej. Art. 180 k.p.k., zarówno w swym § 1, jak i § 2, przewiduje zaskarżalność tego postanowienia w drodze zażalenia, lecz nie przewiduje suspensywności tego zażalenia. W przy-padku, gdy osoba przesłuchiwana odmawia zatem składania zeznań powołując się na tajemnicę określoną w art. 180 § 1 k.p.k., prokurator może niezwłocznie zwolnić ją z obowiązku zachowania tej tajemnicy i przystąpić do przesłuchania. Ewentualne wniesienie zażalenia na to postanowienie pozostaje bez wpływu na dopuszczalność prowadzenia przesłuchania. Do analogicznej sytuacji może dojść w przypadku przesłuchania przed sądem osoby obowiązanej do zachowania jednej z tajemnic wymienionych w art. 180 § 2 k.p.k. Tymczasem w przypadku późniejszego uwzględnie-nia zażaleuwzględnie-nia w istocie nie jest możliwe usunięcie skutków wadliwego postanowieuwzględnie-nia o zwolnieniu.
Zdaniem Rzecznika zasadnym jest więc zainicjowanie zmian prawnych wprowadzających suspen-sywność zażalenia na postanowienie o zwolnieniu z zachowania tajemnicy. Rozwiązanie to przy-czyni się do wzmocnienia ochrony informacji objętych tajemnicą, bowiem ewentualne wątpliwości co do prawidłowości zwolnienia zostaną rozpoznane przez sąd jeszcze przed ujawnieniem informa-cji objętych tajemnicą. Jednocześnie nie spowoduje istotnego przedłużenia postępowania wobec faktu, że w czasie oczekiwana na decyzję sądu będzie można prowadzić inne czynności dowodowe, w tym przesłuchanie tego samego świadka na okoliczności nieobjęte tajemnicą. Rzecznik zwrócił się306 do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie.
2. Ochrona danych osobowych nauczycieli biorących udział w strajku
Niepokój Rzecznika wzbudziły doniesienia prasowe o działaniach Ministerstwa Edukacji Na-rodowej związanych ze strajkiem nauczycieli. Dyrektorzy szkół otrzymywali korespondencję od zespołu do spraw Systemu Informacji Oświatowej (SIO), w której informowani byli o powinności odnotowania w SIO informacji o strajkujących nauczycielach. Dalej instrukcja wskazywała: „Na-uczycielom, którzy strajkują, należy wykazać nieobecność, wybierając jako jej przyczynę »zwolnie-nie z obowiązku prowadzenia zajęć na innej podstawie«. Wymagane jest poda»zwolnie-nie daty rozpoczęcia i zakończenia nieobecności”.
Rzecznik wskazał, że Konstytucja w art. 47 zawiera ogólne gwarancje ochrony prywatności, zaś art. 51 Konstytucji odnosi się bezpośrednio do aspektów ochrony prywatności związanych z przetwarzaniem informacji o jednostce. Jak inne konstytucyjnie chronione wartości, prywatność może podlegać ograniczeniom na określonych w Konstytucji zasadach. Ograniczenia te muszą być określone w ustawie, nie mogą naruszać istoty prawa do prywatności oraz muszą być konieczne w demokratycznym państwie prawnym dla ochrony wartości (bezpieczeństwa, porządku publicz-nego, ochrony środowiska, zdrowia, moralności publicznej, czy też wolności i praw innych osób) wymienionych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ważnym kryterium oceny dopuszczalności wprowadze-nia ograniczeń jest spełnienie wymogu ich proporcjonalności. Rzecznik zauważył, że obowiązek rejestrowania przyczyn nieprowadzenia zajęć przez nauczycieli wynika z odpowiednich przepisów
306 II.519.1184.2018 z 6 lutego 2019 r.
ustawy o systemie informacji oświatowej307 oraz stosownych przepisów wykonawczych: rozporzą-dzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowego zakresu danych dziedzinowych gro-madzonych w systemie informacji oświatowej oraz terminów przekazywania niektórych danych do bazy danych systemu informacji oświatowej308 oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Naro-dowej w sprawie szczegółowego zakresu danych gromadzonych w bazach danych oświatowych, zakresu danych identyfikujących podmioty prowadzące bazy danych oświatowych, terminów przekazywania danych między bazami danych oświatowych oraz wzorów wydruków zestawień zbiorczych309. Jednakże z żadnego z tych przepisów nie wynika podstawa prawna do gromadzenia danych dotyczących faktu, że przyczyną nieprowadzenia zajęć był udział nauczyciela w strajku.
W szczególności udział w strajku nie może być potraktowany jako zwolnienie z prowadzenia zajęć z innych względów. Na podstawie analizy powyższych przepisów Rzecznik stwierdził więc, że brak jest podstawy prawnej dla przetwarzania danych o udziale nauczyciela w strajku. Rzecznik zwró-cił się310 do Ministra Edukacji Narodowej z prośbą o przedstawienie wyjaśnień w niniejszej spra-wie, w tym w szczególności o wskazanie podstawy prawnej przetwarzania w ramach SIO danych o udziale nauczycieli w strajku.
W odpowiedzi Minister poinformował311, że komunikat dotyczący wykazania przyczyn niepro-wadzenia zajęć w systemie informacji oświatowej został wysłany w związku z licznymi pytaniami dyrektorów szkół, którzy zgłaszali problem natury technicznoinformatycznej związany z syste-mem informacji oświatowej. Dyrektorom została udzielona pomoc w postaci instrukcji, jak wyka-zywać przyczyny nieprowadzenia zajęć. Co więcej, obowiązek odnotowania przyczyn nieprowa-dzenia zajęć wynika wprost z ustawy o systemie informacji oświatowej. Ta sama ustawa reguluje kwestię dostępu do bazy danych. Minister zapewnił, że kwestia bezpieczeństwa danych zgroma-dzonych w systemie jest traktowana priorytetowo, a sam system ma zapewnioną wielowarstwową i zgodną z najwyższymi standardami ochronę danych.
Rzecznik zwrócił się312 w tej sprawie również do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych z prośbą o udzielenie informacji, czy Prezes UODO prowadzi w tej sprawie postępowanie albo po-stępowania, ewentualnie inne przewidziane prawem działania.
W odniesieniu do kwestii wykazywania przez dyrektorów szkół i placówek oświatowych w sys-temie SIO nieobecności strajkujących nauczycieli Prezes poinformował313, że zarówno przepisy ustawy o systemie informacji oświatowej, jak i przepisy przedmiotowego rozporządzenia nie po-sługują się pojęciem „innej przyczyny nieprowadzenia zajęć”. Nie ma zatem podstaw, aby posługi-wać się tego rodzaju kategorią przyczyny nieprowadzenia zajęć w celu odnotowania nieobecności nauczyciela w systemie SIO. Ponadto, do Urzędu Ochrony Danych Osobowych wpływały sygnały o pozyskiwaniu przez Ministerstwo Edukacji Narodowej danych strajkujących nauczycieli oraz zo-bowiązaniu dyrektorów szkół i placówek oświatowych do wykazania nieobecności strajkujących nauczycieli w Systemie Informacji Oświatowej. Prezes nie prowadzi jednak postępowań
admini-307 Ustawa z 15 kwietnia 2011 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1900, ze zm.).
308 Rozporządzenie z 11 sierpnia 2017 r. (Dz.U. poz. 1653, ze zm.).
309 Rozporządzenie z 9 sierpnia 2012 r. (Dz.U. poz. 957, ze zm.).
310 VII.520.11.2019 z 19 kwietnia 2019 r.
311 Pismo z 17 maja 2019 r.
312 VII.520.11.2019 z 10 czerwca 2019 r.
313 Pismo z 17 lipca 2019 r.
stracyjnych wszczętych na skutek skarg nauczycieli na niewłaściwe przetwarzanie ich danych oso-bowych w SIO w kontekście udziału w strajku.
3. Ocena zgodności artykułu 11c ustawy o KRS z Konstytucją
Omówienie:
art. 61 ust. 1 – Prawo dostępu do informacji publicznej.