Kulturę zdefiniować możemy jako całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, wytworzonego w ogólnym rozwoju historycznym lub w jego określonej epoce. W drugiej połowie XIX w. filozofia europejska stworzyła termin „kultury ma-sowej". Na kulturę masową możemy patrzeć ze stanowiska konserwatywno-arystokratycznego, którego przedstawiciele głoszą, że jest ona wynikiem demokratycz-nych przemian społeczdemokratycz-nych oraz nieuchronnego strywializowania artystyczdemokratycz-nych i inte-lektualnych wartości. Jest ona przejawem negacji zła aktualnego z pozycji świadomie akceptowanej i idealizowanej przeszłości.
Opcja liberalno-mieszczańska postrzega kulturę masową jako uboczny, niemoralny, prymitywny produkt kapitalizmu, który wymaga stałej opozycji moralnej ze strony ludzi świadomych niebezpieczeństw jakie on w sobie kryje.
Lewica definiuje kulturę, jako wynik działań kapitalistycznych praw reklamy i pie-niądza, który podporządkowany jest burżuazyjnemu prawu zysku. Kultura masowa posiada cechy kiczu i płaskiej absolutyzacji instynktu seksualnego.
Według Karola Marksa, kultura masowa to nie tylko wynik upowszechniania nauki i sztuki, ale rezultat złożonych historyczno-społecznych procesów występujących w skali masowej w rozwiniętych społeczeństwach kapitalistycznych. Kultura masowa jest spłycona w kapitalizmie i naiwnie sentymentalna. Jest wulgarną sztuką odwołującą się do najniższych skłonności ludzkich takich jak: zbrodnia, przemoc i pieniądz. Jedną z najbardziej cenionych rzeczy przez człowieka poddanego wpływom kultury masowej, są wartości materialne oraz pieniądz.
Teraźniejszość i sytuacja ekonomiczna uświadamia ludziom, że pieniądz decyduje o tym jakie w przyszłości będziemy posiadać pozycje, w jaki sposób będą postrzegać nas inni (gdyż kultura współczesna wykształciła w nas przekonanie, że o wartości czło-wieka decyduje jego sytuacja materialna), jakie zdobędziemy wykształcenie (gdyż bezpłatna edukacja w Polsce jest mitem) oraz na jakim standardzie będziemy żyć.
Możliwość w przyszłości zdobycia majątku czyli używając języka współczesnego -odniesienia sukcesu, jest celem coraz większej liczby kształcących się młodych ludzi.
Pragnienie posiadania podsycają w nas środki masowego przekazu, w których reklamy prezentują nam „szczęście", jako możliwość używania danych rzeczy od tych dostęp-nych szerokim kręgom społeczeństwa, aż po te najbardziej luksusowe, pozostające dla
158 Sebastian Omielańczuk
wielu tylko w sferze marzeń. Chęć posiadania wynika również z obserwacji sfer rzą-dzących, których przedstawiciele wykorzystują swoje kompetencje oraz stanowiska do poprawienia swojej sytuacji materialnej.
Wartością największę w dramacie „Szewcy" Stanisława Ignacego Witkiewicza są pieniądze. Przykładem materialisty, posiadającego urząd prokuratora, a później mini-stra, jest Scurvy, dla którego na szczycie hierarchii wartości, oprócz seksu, znajduje się bogactwo. Również przedstawiciele klas uciskających - proletariatu, czyli Sajetan oraz czeladnicy chcą zdobyć bogactwo, władzę i żyć na nieco wyższym poziomie, niezależ-nie od tego, w jaki sposób te cele mogą osiągnąć.
Kolejną wartością decydującą o człowieczeństwie jest inteligencja. Kultura współ-czesna każe nam spoglądać na ludzi nieinteligentnych z politowaniem, pogardą, a nawet zaczynamy ich traktować jako podludzi. Jest to sytuacja normalna, skoro w teraźniej-szości bycie człowiekiem nic nie znaczy, a tylko ukończenie prestiżowego kierunku na renomowanym uniwersytecie daje nam przywilej tytułowania siebie mianem „Kogoś".
Jedną z najważniejszych rzeczy dla człowieka ukształtowanego przez kulturę maso-wą, jest zaspokojenie popędu seksualnego, który jest odbierany jako wartość, i zdaniem niektórych powinien stanowić istotę współżycia małżeńskiego. Współczesna kultura degraduje psychikę ludzką, umożliwiając rozwój biznesowi pornograficznemu, przy-czyniając się do dominacji seksu w mediach, doprowadzając do zupełnego wyelimino-wania pojęcia miłości uczuciowej, i czyniąc to pod hasłami liberalizacji życia seksual-nego. Przykładem osób traktujących seks jako jedną z najważniejszych wartości, są postacie występujące w „Szewcach" na czele z księżną Iriną Wsiewołodowną oraz Robertem Scurwyjem.
Współczesna kultura ukazuje człowiekowi agresję i przemoc jako wartości, które wzbudzają respekt wśród innych. Agresja kojarzy się z siłą i daje poczucie dominacji oraz władzy. Kultowanie siły i przemocy zapoczątkowane przez Fryderyka Nietzschego przyczyniło się do wytworzenia systemów totalitarnych, jakimi były hitlerowski na-zizm, faszyzm Mussoliniego, oraz komunizm Stalina. Również Nietzschemu
„zawdzięczać" możemy istnienie organizacji nacjonalistycznych, bezkrytycznie patrzą-cych na własny naród - stronnictwo Bolesława Piaseckiego oraz partii pronazistow-skich, funkcjonujących przed 1939 rokiem w Norwegii, Austrii, Rumunii i na Słowacji.
Kultura masowa jest dzisiaj nośnikiem ideologii nacjonalistycznych, obecnych w więk-szości krajów Europy. Prezentuje ona zalety totalitaryzmów, niesie hasła antysemickie obecne w prasie i programach skrajnej prawicy Niemiec czy też Włoch, stając się nie-bezpiecznym narzędziem propagandowym.
Kultura masowa sprawiła, że człowiek jest w rękach tych, którzy potrafią oddziały-wać na ludzką nieświadomość, co uczyniło z człowieka instrument, którym w dowolny sposób można manipulować. Zjawisko to najwidoczniejsze jest w krajach wysokoro-zwiniętych - demokratycznych, gdzie kandydaci na stanowisko prezydenta, podczas swojej kampanii wyborczej, wykorzystują massmedia do zaprezentowania bardziej siebie z zewnątrz, niż programów politycznych, wiedząc, że jest to doskonała recepta na zwycięstwo.
O kulturze masowej 159
Najdoskonalszym określeniem współczesnej kultury masowej jest definicja sformu-łowana przez lewicę Stanów Zjednoczonych, która stwierdziła, że jest ona wynikiem działań kapitalistycznych praw reklamy i pieniądza. Jest ona na usługach korporacji przemysłowych oraz opcji politycznych, ukazuje człowiekowi fałszywą hierarchię wartości i wypacza jego psychikę.
(...) światłopolega na obecności ognia
Arystoteles. O duszy, 418 b (...) ziemia jest w wodzie, woda w powietrzu, powietrze w niebie,
lecz niebo nie fest już w niczym innym
Arystoteles. Fizyka, 212b (...) pamiętanie zamienia się iv zapomnienie,
gdyż osoba sama zmienia się (...).
Arystoteles, Metafizyka. 1068a
* obecność w Europie — obecność Europy*