Duch Święty a Słowo Boże

W dniu Pięćdziesiątnicy organizm kościelny został napełniony Duchem Świętym. Kościół jest nieustanną kontynuacją tego dnia. Św. Iłarion pisał: „Pełna łaski siła Ducha Świętego działa w Kościele na różne sposoby: w Sakramentach, w świętych czynnościach Kościoła, we wspólnej modlitwie i wspólnej miłości, w kościelnych posługach; jako Boskie tchnienie słowa Bożego działa również w Piśmie Świętym”358. Hierarcha pouczał: „Z woli Ducha Świętego Pismo zostało napisane i przekazane Kościołowi”359. Jest Ono darem Ducha Świętego a zarazem skarbem eklezjalnym. Jest komplementarnie z Tradycją Świętą stanowi filar nauczania Kościoła. W rozważaniach, św. Iłarion podkreśla szczególną zależność pomiędzy Kościołem, Osobą Ducha Świętego oraz Pismem Świętym.

Święty zaznacza, że wszystko czego doświadczamy w Kościele ma swoje źródło w Duchu Świętym. Doświadczenie Ducha Świętego w życiu umożliwia zgodnie z możliwościami człowieka dotknięcie pierwotnego piękna natury sprzed upadku. Hierarcha dowodził, że gdyby wierni Kościoła nieprzerwanie trwali w łasce Ducha Świetego, żyli Duchem Świętym oraz pracowali duchowo wówczas modlitewniki byłyby im zupełnie zbędne. Święty wyjaśniał: „Chrystus zbudował Kościół. Kościół funkcjonował wtedy, gdy Świętego Pisma Nowego Testamentu jeszcze nie było. [...] Księgi Nowego Testamentu pojawiły się w połowie pierwszego stulecia eklezjalnego bytu. Apostołowie poprzez księgi Pisma Świętego skodyfikowali swe ustne pouczenia”360. Św. Iłarion podkreślał, że Duch Święty obdarował Kościół Pismem Świętym gdy słabła bezpośrednia i czysta relacja z Łaską. „Oczywiście, życie religijne może istnieć obok Pisma, a nawet rozwijać się bez niego, gdyż stanowi Ono tylko jedną z pomocy w tym życiu. W Kościele zbawiająca sie dusza żywi się Duchem Świętym. To już wola Boskiego Ducha, że dla nauczania ludzi dopuściła pośredniczenie Pisma, szczególnie wtedy gdy dusza przestała być sposobna dla przyjęcia bezpośrednich działań Ducha”361.

Myśl św. Iłariona swoje źródło znajduje w nauczaniu św. Jana Chryzostoma, mówiącego: „Właściwie nie powinniśmy odczuwać potrzeby korzystania z Pisma; bardziej korzystne byłoby prowadzenie życia na tyle czystego, ażeby zamiast ksiąg, oświeceniem dla naszej duszy służyła łaska Ducha, by tak jak księgi spisano atramentem i nasze dusze zostały spisane Duchem. A jeżli odrzuciliśmy taką łaskę, to korzystamy choćby z tej innej drogi”362. Św. Iłarion zaś uzupełniał:

358Św. Iłarion Troicki, Swiaszczennoje pisanije i Cerkow, s. 153-154.

359Tenże, Swiaszczennoje pisanije, Cerkow i nauka, s. 209.

360Tamże.

361Św. Iłarion Troicki, Swiaszczennoje pisanije i Cerkow, s. 156.

362Św. Jan Chryzostom, Tołkowanie na Jewangielije ot Matfieja. W dwuch knigach. Kniga pierwaja, Moskwa 2010,

86

„Potrzeba zaistnienia Pisma pojawiła się wtedy gdy jedni odstąpili od prawdziwego nauczania, zaś drudzy od czystości życia. Pismo – to już ponowne leczenie”363.

Pismo Święte jest integralną częścią Kościoła. Św. Iłarion podkreślał, że „Duch Święty za pośrednictwem świętych apostołów stworzył Pismo Święte, „osobiście” zaś umacnia według obietnicy Zbawiciela we wszelkiej prawdzie”364. Tylko dzięki łasce Ducha Świętego możliwa jest prawidłowa interpretacja treści Pisma. Każdy chrześcijanin zapoznający się z Pismem działa w łasce Ducha Świetego i w eklezjalnym zjednoczeniu. „Według tego, Pismo Święte ma swoje znaczenie tylko w Kościele, z którym jest ono nieprzerwanie związane i ze względu na który otrzymało swój byt”365. Według św. Iłariona nie ma sprzeczności pomiędzy nauczaniem eklezjalnym a nauką Pisma, bowiem miejscem właściwym dla realizacji treści Pisma jest własnie przestrzeń eklezjalna, gwarant prawidłowej egzegezy biblijnej i właśnie tam Duch Święty nadal uczestniczy w teandrycznym akcie powstawania Pisma³⁶⁶.

Hierarcha traktuje zaprzeczenie jedności Pisma Świętego i Kościoła jako bluźnierstwo względem Trzeciej Hipostazy: „Dopuszczanie możliwości przeciwstawienia Kościoła Pismu oznacza odwoływanie się do wewnętrznej sprzeczności Ducha Świętego, co faktycznie oznacza bluźnierstwo przeciw Duchowi”367. A wszak Prawda, za pośrednictwem której należy rozumieć relację Kościoła i Pisma głosi: „Pismo nie znajduje się ponad Kościołem, ale funkcjonuje w Kościele i tylko w Nim może być wiernie przyjęte, w jego nieprzerwanym duchowym doświadczeniu, czyli Tradycji Świętej”368. Kto więc chce pożytecznie korzystać z Pisma od Kościoła winien otrzymać „klucz do prawidłowego rozumienia”369, gdyż Ona jest „wychowawcą i przewodnikiem podczas intrepretacji Pisma Świętego”³⁷⁰.

Prawidłowa interpretacja Pisma Świętego ma miejsce tylko i wyłącznie w Kościele. Św. Iłarion z wielkim zaangażowaniem odrzucał możliwość „duchowej korzyści” z zajmowania się Pismem w jakimkolwiek środowisku pozaeklezjalnym, bo tylko w obliczu Kościoła, w jego wnętrzu wypełnionym łaską Ducha Świętego jaśnieje w pełni biblijna Prawda. Tylko wspólnota eklezjalna może też być pełnoprawnym nauczycielem jednostki pragnącej doskonalenia się w Piśmie. W tym kontekście Święty przestrzegał przed samozakłamaniem duchowym, które może zniekształcić Prawdę. Podkreślał, że „bez autorytetu Kościoła człowiek bardzo szybko uczyni

363Św. Iłarion Troicki, Swiaszczennoje pisanije i Cerkow, s. 156.

364Tenże, Swiaszczennoje pisanije, Cerkow i nauka, s. 210.

365Tamże.

366Por. bp Maximos (Aghiorgoussis), Wiara Kościoła, w: K. Leśniewski (red.), Prawosławie. Światło ze wschodu, s.

32.

367Tamże.

368Archim. Alipij, Archim. Isaij, Dogmaticzeskoje Bogosłowije, Swiato-Troice Sergijewa Ławra 2007, s. 37.

369Św. Iłarion Troicki, Swiaszczennoje pisanije, Cerkow i nauka, s. 210.

87

siebie wyższym nawet od apostołów, wyższym od Samego Chrystusa i za Chrystusową naukę zacznie uważać dziwaczne obrazy swojej pełnej pychy fantazji”371. Czytanie i egzegeza Pisma Świętego powinna odbywać się w zgodności z Ciałem Chrystusa jakim jest Eklezja i jej pojmowaną integralnie Tradycją. Dar rozumienia Pisma dany został bowiem całemu Kościołowi372, Który jest „wspólnotą osób”. W związku z tym egzegeza Pisma Świętego odbywa się we „wspólnocie” Kościoła, nie indywidualnie, a soborowo. Św. Iłarion: „Jeśli podczas interpretacji Pisma Świętego człowiek pozostaje sam ze swoim rozumem, to bardzo szybko pozostanie również bez Pisma. Nie ma Kościoła, nie ma również Pisma!”373.

Orzeczenia o kanoniczności ksiąg Pisma Świętego również mają wspólnotowego, kościelnego autora, gdyż tylko w ten sposób mogą zaistnieć niezbędne uwarunkowania do zaistnienia prawidłowych decyzji kanonicznych: „Tylko Kościół może dać człowiekowi w pełni wystarczające kryteria do stwierdzenia autentyczności i natchnienia Ducha znanych ksiąg Pisma Świętego”374. Według Świętego szczególnie ważna w tym procesie była wyrażona w wierze i teologicznym nauczaniu „samoświadomość Kościoła”. Hierarcha tłumaczył, że „nasze określenie tych lub innych ksiąg Pisma Świętego i ich autentyczności apostolskiego pochodzenia mieści się w wyjątkowości wiary w Kościół i na zaufaniu kościelnemu autorytetowi”375. S. Bułgakow pisał: „Kanon Pisma Świętego, który świadczy o natchnieniu, został ustanowiony przez tradycję, która z kolei nie może być inaczej zaświadczona, jak przez Kościół, czyli przez Tradycję”376. W tym kontekście św. Iłarion podkreślał brak jakiejkolwiek sprzeczności pomiędzy wiarą Kościoła, a Pismem Świętym. „Jest w pełni jasne dla osoby żyjącej Kościołem, że żadne miejsce nie powinno przeczyć kościelnemu nauczaniu, a kościelne nauczanie w ten sposób jest miarą prawdziwego rozumienia Pisma”377.

Jakie byłyby konsekwencje oderwania Pisma Świętego od społeczności wybranych i powołanych? Odpowiadając na to hipotetyczne pytanie św. Iłarion koncentrował się wokół trzech skutków takiej sytuacji:

- zniekształcenie treści Pisma Świętego oraz indywidualna, bez duchowego pożytku prowadzona egzegeza: „Bez Kościoła, [...] nie ma jakiejkolwiek podpory interpretacyjnej Pisma, gdyż nie Pismo uczy człowieka, a odwrotnie, człowiek narzuca Pismu treść, która jest mu wygodna”378. A zatem oderwanie Pisma Świętego od Kościoła staje się przyczyną herezji.

371Tamże, s. 214.

372Por. Arcybiskup Paweł, Nasza wiara, przeł. A. Kempfi, Warszawa 2010, s. 16.

373Św. Iłarion Troicki, Swiaszczennoje pisanije, Cerkow i nauka, s. 214.

374Tamże.

375Św. Iłarion Troicki, Swiaszczennoje pisanije i Cerkow, s. 174.

376S. Bułgakow, Prawosławie, s. 23.

377Św. Iłarion Troicki, Swiaszczennoje pisanije i Cerkow, s. 164. Por. P. Evdokimow, Prawosławie, s. 244.

88

- „Bez Kościoła ulega zniekształceniu wszelka droga do Chrystusa i Jego nauczania, dlatego że Chrystus Sam niczego nie napisał, a uczniów będzie można podejrzewać o niedokładności w przekazie”379.

- Usytuowanie ksiąg Pisma poza Kościołem pozbawia je istotnego kryterium kanoniczności. Pismo bez Kościoła traci swoją autentyczność.: „Bez Kościoła żadnego znaczenia nie ma kanon Świętych ksiąg, przeto wszyscy protestanci i sekciarze na pytanie o kanoniczność tej czy innej księgi mogą tylko milczeć lub posłużyć się haniebnymi ‘ustami kłamstwa’”380.

W związku z powyższym Kościół, Duch Święty i Pismo Święte pozostają w pełnej jedności. Duch, co napełnia łaską Kościół, autoryzuje w Tradycji Pismo Święte. Pismo znajduje swój prawidłowy wymiar tylko i wyłącznie w Kościele, w zgodności nauczania i prawdy. Duch Święty przez Kościół, w Kościele i dla Kościoła inauguruje świętość Pisma. A zatem „Pismo jest zbawieniem dla tego, kto jest członkiem Kościoła”381.