Duch Święty jako zasada życia

Kościół jest nieustanną Pięćdziesiątnicą. W dniu zesłania Ducha Świętego na apostołów urzeczywistnił się Kościół Chrystusowy – Ciało napełnione Duchem zaktualizowało się w Eucharystii. Wydarzenie mające miejsce wtedy, gdy „byli wszyscy w tym samym miejscu” (Dz 2, 1) stanowiło pełną epifanię Kościoła. Interpretacja „języków ognia” nad apostołami w tradycji prawosławnej posiada wymiar eklezjologiczny. Ks. H. Paprocki zauważył, że „Zstąpienie Ducha Świętego traktowane jest niekiedy przez teologię w sposób cząstkowy i subiektywny jako uświęcenie Apostołów. Tymczasem było to powołanie nowego bytu – Ciała mistycznego Chrystusa. Duch Święty zstępując na Apostołów zjednoczył ich w jedności Ciała mistycznego”329. Duch Święty wypełnił „językami ognia” cały Bogoczłowieczy organizm Kościoła. Wejście w doświadczenie Ducha Świętego ma miejsce w Kościele. W. Łosski podkreślał podwójną ekonomię Bożą, która jest obecna w Kościele – ekonomię Syna i ekonomię Ducha Świętego. „Kościół jest

ciałem, jako że Chrystus jest jego głową: jednocześnie jest pełnią ożywioną Duchem Świętym,

który wypełnia ją Boskością, bowiem Boskość zamieszkuje go „na sposób ciała”, tak jak zamieszkiwało przebóstwione człowieczeństwo Chrystusa”330. Św. Justyn Popović tak rzecz ujmuje: „Kościół to Ciało Chrystusa, i w nim jest cała Bogoczłowiecza ekonomia zbawienia, cały Bogoczłowiek Pan Chrystus, dokonujący zbawienia ludzi i świata przez Ducha Świętego, Który zstąpił na niego [tj. Kościół – JS] i pozostał w nim na wieczność jako jego dusza”331.

Według św. Iłariona Duch Święty stanowi „nowe pryncypium życia”332. Działanie Trzeciej Osoby Trójcy Świętej jest urzeczywistnianie w Kościele. W Duchu Świętym stajemy się naśladowcami Zbawiciela i członkami jego Bogoczłowieczego organizmu. Ap. Paweł nauczał: „Dlatego też oznajmiam: Nikt pod wpływem Ducha Bożego nie może mówić: ‘Niech Jezus będzie przeklęty’ i nikt bez Ducha Świętego nie może mówić: ‘Jezus jest Panem’” (1 Kor 12, 3). Wszystko w Kościele dokonywane jest w Duchu Świętym i przez Ducha Świętego. Św. Iłarion nazwał Bożego Ducha „Boską siłą”333: „W Kościele żyjący i Kościołowi dany Duch Święty daje członkom Kościoła siły do bycia ‘nowym stworzeniem’”334. Duch Święty wydoskonala członków Kościoła w nieustannym procesie urzeczywistniania „nowego stworzenia”. Św. Bazyli Wielki nauczał: „Źródło uświęcenia, światło rozjaśniające, które dostarcza z samego siebie wszelkiej

329H. Paprocki, Obietnica Ojca, Bydgoszcz 2011, s. 140.

330W. Łosski, Teologia mistyczna, s. 150.

331Św. Justyn (Popowić), Dogmatika Prawosławnoj Cerkwi. Pnewmatologija, przeł. M.N. Jacenko, Moskwa 2007, s.

18.

332Św. Iłarion Troicki, A. S. Chomiakow i drewniecerkownyje polemisty, w: tenże, Tworenija, t. 3, Moskwa 2004, s. 184.

333Św. Iłarion Troicki, Oczerki, s. 76.

81

istocie rozumnej jakby jakiejś jasności, by mogła odkryć prawdę. [...] Prosty jest w istocie, a różnorodny w przejawach nadprzyrodzonej mocy; cały obecny w każdym i cały wszędzie”335.

Duch Święty swoją obecnością napełnia cały Kościół, wszystkich jego członków i wszelkie przejawy życia kościelnego. Wymiar ten ma swój konkretny opis w tekstach liturgicznych święta Pięćdziesiątnicy: „Wszystko daje Duch Święty, głosi proroctwa, ustanawia kapłanów, mądrości naucza nieuczonych, rybaków czyni teologami, zbiera całe zgromadzenie Kościoła. Współistotny i Współpanujący z Ojcem i Synem Pocieszycielu, chwała Tobie”336. Św. Iłarion w tym aspekcie pisał: „Wszystko tworzy jeden i ten sam Duch. [...] Duch Boży, przenikający Sobą całe Ciało Kościoła, obdarowując wszystkich członków tego Ciała różnorodnymi duchowymi darami, czyni możliwym dla człowieczeństwa nowe życie”337.

W nauczaniu o Wcieleniu Słowa istotny wymiar przyjęło odnowienie człowieczeństwa w Bogoczłowieku Jezusie Chrystusie. Św. Iłarion używał tego samego słowa w odniesieniu do ekonomii Ducha Świętego. Hierarcha pouczał: „Bóg nas zbawił odnowieniem Ducha Swego”338. Jednakże Wcielenie Słowa i zstąpienie Ducha rozpatrywane były w kategoriach „odnowienia”. Odnowienie człowieczeństwa dotyczyło przede wszystkim „darów Ducha Świętego”, poprzez które chrześcijanin może doświadczać energii Bożych. Św. Iłarion porównywał dary Ducha Świętego do „powiewów”, zachowując w tym kontekst dnia Pięćdziesiątnicy - „Nagle rozległ sie szum z nieba, jakby gwałtownie wiejącego wiatru” (Dz 2, 2). Święty pisał: „Powiewy Ducha są tajemnicze; dotykają one dzieła zbawienia i odrodzenia duszy”339.

Tajemnica Ducha Świętego tkwi w Jego kenozie i ukryciu względem świata. Jest to bardziej objawienie wspólnej natury Trójcy, w mniejszym stopniu zaś swojej Osoby. W. Łosski pisał: „Pozostaje [Duch Święty – JS] nieobjawiony, niejako ukryty poprzez dar, po to by dar ów, którego udziela, stał się w pełni naszym, właściwym naszym osobom”340. Ekonomia Syna uczyniła człowieczeństwo zdolnym do przyjęcia darów, „powiewów” Ducha Świetego, których mnogość przekracza ludzkie możliwości percepcyjne. Z kolei zdobywanie Ducha Świętego realizowanej jest w ascetycznych trudach, dzięki którym (i tylko dzieki nim) człowiek staję się „mieszkaniem Ducha”. Według św. Bazylego Wielkiego człowiek otrzymuje wówczas: „przewidywanie tego, co będzie w przyszłości, rozumienie tajemnic, pojmowanie rzeczy ukrytych, rozdział darów łaski,

335Św. Bazyli Wielki, O Duchu Świętym, przeł. A. Brzóstkowska, Warszawa 1999, s. 113-114.

336Wielka Wieczernia Święta Niedieli Swiatyja Pientikostiji, stichira na ‘do Ciebie wołam Panie’, ton 3, stichira 3, s.

522, przeł. H. Paprocki, http://liturgia.cerkiew.pl/pages/File/docs/festum-25-zeslanie.pdf (02.07.2017)

337 Św. Iłarion Troicki, Christijanstwa, s. 207.

338Tenże, A. S. Chomiakow, s. 184, Christijanstwa, s. 207.

339Tenże, O żyzni w Cerkwi i o żyzni cerkownoj, w: tenże, Tworenija, t. 3, Moskwa 2004, s. 465.

82

niebiańskie obywatelstwo, korowód taneczny z aniołami, radość nieskończoną, trwanie w Bogu, podobieństwo do Boga, kres wszystkich pragnień, aby stać się Bożym”341.

Jednym z darów Ducha Świętego, przez który urzeczywistnia się jedność Kościoła jest miłość. Według św. Iłariona posiadanie cnoty miłości łączy z Kościołem i pielęgnuje prawidłowy duchowy rozwój. Duch Święty – „jednoczy tym, że wlewa w serce miłość, która w naturalnym stanie człowieka może być podstawą jego życia i relacji z innymi ludźmi”342. Św. Iłarion odnajdywał w miłości jeden z czynników jednoczących wiernych w Kościele. Hierarcha pouczał: „Żyjący w Kościele Duch Święty daje siły dla urzeczywistnienia chrześcijańskiego nauczania o życiu, a to nauczanie jest nauczaniem o miłości, której urzeczywistnienie buduje jedność, albowiem miłość jest początkiem wiążącym, a nie dzielącym”343. Miłość jest darem Ducha Świętego dla całego Kościoła, gdzie realizuje się eklezjalna jedność.

Św. Iłarion podkreślał, że „Kościół jest jakby jedną istotą w wielości osób, która budowana jest ich wzajemną miłością”344. Miłość i Kościół znajdują się w nierozerwalnej, współprzenikającej się więzi. Św. Iłarion dodawał: „Całe wzrastanie kościelnego Ciała uwarunkowane jest komunią oddzielnych członków w ogólnej miłości, ponieważ tylko w miłości i tylko w związku z Kościołem możliwe się staje przyjęcie darów Ducha”345. Jest to proces dynamiczny i stały. Według P. Evdokimowa, Duch Święty „działa [...] w nas, porusza nami, czyni nas dynamicznymi uświęcając nas; [...] staje się przeciwieństwem wszelkiego statycznego ontologizmu instytucjonalnego”346.

Dla św. Iłariona proces wzrastania w Duchu Świętym jest działaniem bez końca. Każdy według własnych sił, w każdym duchowym tchnieniu przybliża się do pełni dóbr, których źródłem jest Duch Święty. Proces ten ma miejsce tylko i wyłącznie w Kościele. Hierarcha pisał: „Całe Ciało Kościoła nieustannie i coraz mocnie jednoczy się poprzez pełne łaski dary Ducha Świętego, działające w każdym w indywidualny sposób, a zarazem jako Ciało Kościoła dotyka doskonałości we wszystkich członkach”347. Jak uwidacznia się doskonałość człowieka w doświadczeniu Ducha Świętego? P. Florenski w poetycki sposób wyjaśnia to następująco: „W takich momentach dreszcz życia Wiecznego przenika ich twarze: to Duch-Gołębica dotyka ich serca białośnieżnym

341Św. Bazyli Wielki, O Duchu Świętym, s. 115.

342 Św. Iłarion Troicki, Christijanstwa, s. 207.

343Tamże, s. 208.

344Tamże, s. 208.

345Tamże, s. 209.

346P. Evdokimow, Duch Święty w tradycji prawosławnej, przeł. M. Żurawska, Poznań 2012, s. 133.

83

skrzydłem. Tak jak postrzeganie Boga Słowa migotało przed ojcami i prorokami, tak również znajomość Ducha Świętego migocze przed świętymi naszych czasów – nieomal ich dotyka”348.