Dziedziny działania organizacji

Zaprezentowana poniżej tabela (tab. 2.4.) zawiera zestawienie obszarów działalności organi-zacji pozarządowych w wybranych latach. Ze względu na różnice w metodologii pomiaru trudno było sporządzić tabelę bardziej kompletną34. Wydaje się jednak, że przedstawienie

33

W badaniach przeprowadzanych w latach 1996 i 1997 suma osób pobierających wynagrodzenie za pracę (wy-konywaną w ramach różnych form) w organizacji była szacowana na ok. 150-200 tys., jednak ze względu na sposób dokonywania tychże szacunków (np. poprzez porównywanie liczby członków do liczby zatrudnionych) wielkości te nie wydają się wiarygodne, szczególnie w porównaniu z wynikami uzyskiwanymi w późniejszych, dokładniejszych badaniach (por. Wybrane statystyki dotyczące funkcjonowania organizacji pozarządowych

w Polsce w roku 1998, 1998). 34

W prezentowanej tabeli inne niż w pozostałych przypadkach sposoby pomiaru zastosowano w badaniu w roku 1998 (nieco inny zakres pól do wyboru; wskazywanie najważniejszych, a nie wszystkich obszarów działalności). Dane przekształcono tak, aby były możliwie najbardziej porównywalne, jednak zaistniałe różnice należy uwzględnić podczas interpretacji.

80

tych wybranych lat jest wystarczające, aby wskazać podstawowe zmiany w zakresie dziedzin działalności organizacji pozarządowych.

Tab. 2.4. Pola działań organizacji w latach 1998, 2004, 2006 i 2008 Procent wska-zań na najważ-niejsze pola prowadzonej działalności 1998 Procent wskazań na jedno, naj-ważniejsze pole działań 2004 Procent wskazań na wszystkie pola prowa-dzonej działalności 2004 Procent wskazań na jedno, naj-ważniejsze pole działań 2006 Procent wskazań na wszystkie pola prowa-dzonej działalności 2006 Procent wskazań na jedno, naj-ważniejsze pole działań 2008 Procent wskazań na wszystkie pola prowa-dzonej działalności 2008 sport, turystyka, rekreacja, hobby 21,0% 38,6% 61,7% 39,2% 46,7% 38,3% 50% edukacja i wychowanie 41,7% 10,3% 26,1% 10,3% 23,1% 12,8% 36,8% kultura i sztuka 19% 11,6% 43,6% 12,8% 35,6% 12,7% 24,1% usługi socjalne, pomoc społeczna 33,5% 10,0% 26,6% 9,9% 20,5% 11,2% 22,4% ochrona zdrowia 34,4% 8,2% 24% 8,0% 16,8% 7,7% 18,7%

rozwój lok. w wy-miarze społ. i

mate-rialnym

16,7% 6,5% 20,9% 5,9% 13,4% 3,9% 11,4%

rynek pracy, zatrud-nienie, aktywizacja

zaw.

6,4% - 2,3% 8,8% 2,2% 10,9%

ochrona środowiska 12,7% 3,6% 15,8% 2,2% 8,8% 2,2% 10,1%

prawo, prawa czło-wieka, dział.

poli-tyczna 14,9% 2,6% 11,1% 1,8% 3,9% 2% 7,6% sprawy zawodowe, pracownicze, bran-żowe 6,5% 2,9% 6,7% 1,9% 6,9% 1,2% 2,9% wsparcie instytucji, org. pozarz. i inicja-tyw obywatelskich - 1,4% 14% 1,0% 5,6% 1,7% 10,4% badania naukowe 8,2% 1,8% 8,5% 1,3% 9,5% 0,7% 6% religia 4% 0,3% 2% 0,8% 3,0% 0,5% 2,9% działalność między-narodowa - 0,7% 11,3% 0,6% 7,0% 0,3% 9,5% pozostała działal-ność 11,6 1,6% 4,1% 2,0% 4,7% 2,6% 5,2%

Źródło: opracowanie własne na podst. Gumkowska, Herbst, Radecki, 2008; Gumkowska, Herbst, 2006; Gum-kowska, Herbst, 2004, Wybrane statystyki…, 1998

Dane te wskazują bowiem, że zaszła pewna zmiana w zakresie pól aktywności organizacji po roku 2000 (zmiana ta wydaje się być trwała). W roku 1998 główne obszary działalności to edukacja i wychowanie oraz ochrona zdrowia i usługi socjalne. Od roku 2004 dominuje jed-nak sport i turystyka, edukacja i wychowanie oraz kultura i sztuka (która obecnie nieco traci na popularności wśród organizacji), a także usługi socjalne. Niektóre obszary pozostają więc kluczowymi dziedzinami aktywności sektora niezmiennie (edukacja i wychowanie, usługi

81

socjalne), a część z nich staje się z czasem częściej (sport i turystyka, kultura i sztuka) lub rzadziej (ochrona zdrowia) reprezentowana. Zmiany te mogą mieć związek z przemianami gospodarczo-politycznymi w kraju.

Czas transformacji ustrojowej wiązał się z dużym obciążeniem instytucji państwo-wych i koniecznością przeorganizowania działalności. Dodatkowo był to dla społeczeństwa okres trudny m.in. pod względem finansowym. W związku z tym powstające organizacje zarządowe częściej przejmowały część zadań z zakresu polityki społecznej. Dziś relacje po-między administracją publiczną a sektorem pozarządowym nadal są silne jednak mają inny, bardziej zorganizowany i planowy charakter (organizacje wykonują zadania im zlecone na podstawie różnego rodzaju konkursów, przetargów itp.), i to podmioty publiczne decydują na jaki cel i w jaki sposób przekażą określone środki. Wzrost zamożności społeczeństwa i stabi-lizacja sytuacji gospodarczej także wpłynęły na fakt, że obecnie zdecydowanie więcej organi-zacji zajmuje się sportem, rekreacją i hobby czy kulturą i sztuką, niż ochroną zdrowia lub nawet usługami socjalnymi. Może być to ponadto efekt samoorganizacji społeczeństwa, które coraz chętniej gromadzi się wokół interesujących je tematów, tworząc nie tyle organizację charytatywną, co raczej klubową³⁵.

Organizacje działające w różnym obszarze pełnią więc różne funkcje, a to wpływa z kolei na sposób ich działania, w tym ich stosunek do profesjonalizacji działań. J. Wygnański (2008), badając ekonomizację działalności podmiotów pozarządowych porównał stopień tejże (mierzony tym czy organizacja prowadzi działalność odpłatną lub gospodarczą) z obszarem działalności organizacji. Jego analiza wskazuje, że organizacjami sektora, w których proces ekonomizacji jest najbardziej zaawansowany są te prowadzące działalność w zakresie badań naukowych. „Zekonomizowane” są także organizacje związane z rynkiem pracy i aktywizacją zawodową oraz prowadzące szkolenia co nie wydaje się zaskakujące. Wysoko w rankingu ekonomizacji branż sektora znalazły się także organizacje działające w sferze religijnej. W środku stawki znajdują się organizacje aktywne na polu socjalnym, kulturalnym oraz w zakre-sie edukacji i wychowania, a także rozwoju lokalnego. Natomiast organizacje o jednym z naj-niższych poziomów ekonomizacji to organizacje zajmujące się sportem i rekreacją. Jak suge-ruje Wygnański (ibidem) dzieje się tak zapewne dlatego, że branża ta jest w największej mie-rze subsydiowana ze środków publicznych, a ponadto odrębna ustawa wymusiła pmie-rzekształ- przekształ-cenie się czysto komercyjnie i zawodowo uprawianego sportu do postaci spółek

35

Zaznaczyć w tym miejscu wypada, że, niezależnie od rodzaju i pola działalności, każda aktywność w tej samej mierze może przyczynić się do budowania aktywności obywatelskiej i sektora pozarządowego. Uczą one bo-wiem tych samych wartości opartych na wspólnych celach, współpracy i inicjatywie (por. np. R. Putnam,

82

nych. Organizacje zajmujące się sportem i rekreacją są więc głównie organizacje hobbystycz-ne. Jednym z najniższych współczynników ekonomizacji charakteryzują się także organizacje działające na polu współpracy międzynarodowej (choć równocześnie organizacje te w naj-większym stopniu planują podjęcie działalności gospodarczej). Na końcu rankingu znajdują się organizacje (będąc jednocześnie branżami niezbyt skłonnymi do zmiany tej sytuacji) dzia-łające na rzecz ochrony praw człowieka, edukacji obywatelskiej i działalności politycznej. Zastanawiające jest to z tego względu, iż organizacje działające w takim zakresie zazwyczaj z powodów etycznych rezygnują z korzystania ze środków publicznych (z uwagi na potencjalny konflikt interesów i uzależnienie od państwa), a jednocześnie nie są w stanie przerzucić kosz-tów na beneficjenkosz-tów. Wydaje się więc, ze organizacje te mogłyby w większym stopniu niż inne funkcjonować w oparciu np. o działalność gospodarczą.