Istota komercjalizacji wiedzy

Pojęcie komercjalizacji nie jest jednoznacznie ujmowane ani w literaturze, ani wśród praktyków gospodarczych. Ogólnie można je zdefiniować jako przeniesie-nie czegoś o przeniesie-niekomercyjnym znaczeniu do środowiska, w którym obowiązują prawa rynku. Ogólność takiego podejścia powoduje, że pojęcie to jest wykorzy-stywane w wielu kontekstach, takich jak komercjalizacja sztuki, komercjalizacja opieki zdrowotnej czy komercjalizacja religii. W kontekście gospodarki polskiej szczególnie często pojęcie to było wykorzystywane w latach dziewięćdziesiątych XX wieku w odniesieniu do przekształceń własnościowych w gospodarce i ich wpływu na funkcjonowanie przedsiębiorstw.

Komercjalizacja odnosi się do jednego z ważnych procesów gospodarczych. W sze-rokim ujęciu określa ona całokształt działań związanych z przenoszeniem danej wie-dzy (w tym technicznej, organizacyjnej) i związanego z nią know-how do praktyki gospodarczej. Komercjalizację wiedzy i technologii można zatem określić jako proces towarzyszący zasilaniu rynku nowymi technologiami87. Jest ona elementem wszel-kiego rodzaju form dyfuzji nowych rozwiązań oraz edukacji technicznej.

Szerokie ujęcie odnosi się do rozumienia komercjalizacji jako procesu komplek-sowego, który zaczyna się już na etapie pomysłów – ich przekształcania, wzbogaca-nia o dodatkową/komplementarną wiedzę, a następnie rozwijawzbogaca-nia i wytwarzawzbogaca-nia produktów na sprzedaż i ich sprzedawania na rynku88. Wąskie ujęcie tego pojęcia koncentruje się natomiast na końcowej części tradycyjnego procesu rozwoju pro-duktu lub ostatniego etapu transformacji wyników badań naukowych do praktyki gospodarczej. Edyta Gwarda-Gruszczyńska nazywa to podejście komercjalizacją

sensu stricte89. Z punktu widzenia procesów naukowych przejawem transforma-cji wiedzy naukowej w wiedzę użyteczną ekonomicznie są na przykład patenty90. Ogólnie komercjalizacja wiedzy jest określana jako proces przekształcania odkryć i wynalazków w produkt rynkowy91.

Proces komercjalizacji technologii i wiedzy może być postrzegany jako specy-ficzny przypadek procesu komunikowania się. Stronami procesu są tu podmiot/ grupa podmiotów oraz potencjalni odbiorcy. Jest to często proces interakcyjny, w którym występują rozmaite pętle sprzężeń zwrotnych między nadawcami i od-biorcami. W trakcie procesu następuje więc przekształcanie pierwotnych

pomy-słów i koncepcji w taki sposób, aby przez wygenerowanie nowej wartości dla potencjalnych odbiorców zbudować wartość komercyjną całego projektu.

Proces kreowania wartości przez przekształcanie pomysłów jest kluczowym elementem poszczególnych modeli komercjalizacji. Vijay K. Jolly92 podkreśla,

87 Porównaj: P. Głodek, Komercjalizacja technologii, [w:] K. B. Matusiak (red.), Innowacje i trans-fer technologii. Słownik pojęć, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2011, s. 139–140.

88 W. Mitchell, K. Singh, Survival of business using collaborative relationships to commercialize complex goods, „Strategic Management Journal” 1996, vol. 17, no. 3, s. 169–195.

89 E. Gwarda-Gruszczyńska, Modele procesu komercjalizacji nowych technologii w przedsiębior-stwach. Uwarunkowania wyboru – kluczowe obszary decyzyjne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013.

90 D. Audretsch, T. T. Aldridge, Scientist commercialization as conduit of knowledge spillovers, „Annuals of Regional Science” 2009, no. 43, s. 897–905.

91 G. Harman, K. Harman, Governments and universities as the main drivers of enhanced Austra-lian university research commercialization capability, „Journal of Higher Education Policy and Management” 2004, vol. 26, no. 2, s. 153–169.

92 V. K. Jolly, Commercializing new technologies: getting from mind to market, Harvard Business School Press, Boston 1997.

że powinna się ona tworzyć na każdym etapie w ścisłej i ciągłej interakcji z oto-czeniem – od momentu uświadomienia potencjalnej wartości technologii do eta-pów po wprowadzeniu produktu na rynek. W konsekwencji postrzega on proces komercjalizacji jako proces nieliniowy (rysunek 1), który wymagać może powta-rzania poszczególnych działań lub też cofania się do etapów wcześniejszych.

1. Wizja 3. 5. 7. 9. Podtrzymanie 2. 4. 6. 8. Mobilizuj zainteresowa-nia i środki Mobilizuj zasoby dla demonstracji Mobilizuj składniki rynkowe Mobilizuj zasoby komple-mentarne Koncepcja

przedsięwzięcia/idea Inkubacja Demonstracja Promocja

Ocena pobieżna ^{Szczegółowa ocena}_{przedsięwzięcia} Biznesplan

Rysunek 1. Proces komercjalizacji technologii według Jolly’ego

Źródło: opracowanie własne na podstawie: V. K. Jolly, Commercializing new technologies…

Robert G. Cooper93 położył punkt ciężkości na konstrukcję procesu komer-cjalizacji jako procesu decyzyjnego, który może być zaprojektowany i kontro-lowany w ramach struktur organizacyjnych korporacji (rysunek 2). Dlatego też proces w jego ujęciu jest podzielony na wyraźne etapy, których wyniki są na-stępnie poddawane ocenie pod kątem wartości przynoszonej klientom oraz organizacji. To właśnie w ramach poszczególnych etapów istnieje przestrzeń na działania analityczne, badawcze oraz przedsiębiorcze, natomiast zasadni-czym elementem jest zarządzanie procesem komercjalizacji w taki sposób, aby utrzymać kontrolę nad wykorzystaniem wiedzy generowanej w ramach korpo-racji i przekształcić wybrane pomysły w produkty, zgodnie ze strategią i inte-resem korporacji.

Postrzegając komercjalizację w ten sposób, można wskazać istotne różnice w stosunku do pojęć pokrewnych. Szczególnie często komercjalizacja jest poję-ciem zestawianym lub niekiedy wręcz używanym zamiennie z określeniem

trans-fer technologii. Nie są to jednak pojęcia tożsame. Termin transtrans-fer technologii

zwią-zany jest przede wszystkim z przemieszczaniem się know-how, wiedzy technicznej

93 R. G. Cooper, Product Leadership: Creating and Launching Superior New Products, Perseus Books, Reading 1998.

lub technologii z jednej organizacji do innej94. Tak więc jako istotę transferu traktować należy przekazanie wiedzy, a nie budowanie jej wartości. Oczywiście z ekonomicznego punktu widzenia celowe jest, aby transfer był ukierunkowany na przekazanie wiedzy w takiej postaci, aby jeden podmiot był w stanie powielać pracę innego podmiotu95. Stąd transfer może obejmować różne składniki wiedzy – umiejętności, wiedzę formalną, technologie, metody wytwarzania, produkcji i próbki produktów96. Ponadto proces transferu może zachodzić w odniesieniu do procesów komercyjnych (np. kontrakty sprzedaży lub licencjonowania mię-dzy przedsiębiorstwami), ale również w kontekście procesów niekomercyjnych, związanych z wymianą wiedzy między instytucjami naukowymi czy szerzej pub-licznymi. Nowy pomysł/ technologia ^{Faza 1} Faza n Faza 1 Bramka 1

Bramka 2 Bramka n ^Wprowadzenie

na rynek

Rysunek 2. Koncepcja procesu faz i bramek w procesie oceny

i rozwoju projektów komercjalizacji technologii i wiedzy

Źródło: opracowanie własne na podstawie: R. G. Cooper, Winning at New Products:

Accelerating the Process from Idea to Launch, Perseus Publishing, Cambridge 2001. Komercjalizacja wiedzy odnosi się przede wszystkim do przekształcania nowej wiedzy (odkryć, wynalazków, rozwiązań) w produkty i usługi rynkowe. W prze-ciwieństwie do procesów transferu wiedzy w przypadku komercjalizacji cały pro-ces może być realizowany w jednej organizacji. Wymaga to jednak zapewnienia

94 B. Bozeman, Technology transfer and public policy: A review of research and theory, „Research Policy” 2000, no. 29, s. 627–655.

95 P. Głodek, K. B. Matusiak, Transfer technologii, [w:] K. B. Matusiak (red.), Innowacje i trans-fer technologii. Słownik pojęć, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2011, s. 301–303.

96 R. Grosse, International Technology Transfer in Services, „Journal of International Business Studies” 1996, vol. 27, no. 4, s. 781–800.

potencjału do wykonania szerokiego spektrum działań. Dysponują nim przedsię-biorstwa posiadające potencjał naukowo-badawczy, który zapewni dopływ wie-dzy, oraz wdrożeniowy, konieczny do realizacji projektu komercjalizacyjnego.