Wiedza naukowa oraz wiedza biznesowa jako baza akademickiego spin offu

Wiedza jest zasobem niejednorodnym, kategoryzowanym według szeregu róż-nych kryteriów. W przypadku akademickiego spin offu szczególnym rodzajem za-sobu jest wiedza o charakterze naukowym, której wykorzystanie stanowi jedno

81 Richard Jensen oraz Gerry Thursby wskazują, że taka sytuacja ma miejsce również w przy-padku licencjonowania na zewnątrz uczelni rozwiązań skodyfikowanych, które jednak wy-magają komponentów wiedzy ukrytej do prawidłowego procesu komercjalizacji – zob. R. Jensen, M. Thursby, Proofs and prototypes for sale: The tale of university licensing, „Ame-rican Economic Review” 2001, no. 91, s. 240–259.

82 A. Vohora, M. Wright, A. Lockett, The Formation of High-Tech University Spinouts: The Role of Joint Ventures and Venture Capital Investors, „Journal of Technology Transfer” 2004, vol. 29, no. 3, s. 287–310.

z kryteriów definiowania tego rodzaju przedsiębiorstw – niezależnie od tego, czy posiada ona charakter wiedzy jawnej, czy też ukrytej. Z drugiej strony rodza-jem zasobu niezbędnego do uruchomienia działalności gospodarczej jest wiedza

o charakterze biznesowym. Oba rodzaje wiedzy są zasobem firmy i jako takie

są ograniczone i niejednorodne, a przez ich zastosowanie w ramach firmy wpływa na przemiany innych zasobów (w tym fizycznych). Wiedza biznesowa powiązana jest w dużym stopniu z zasobami ludzkimi oraz cechami behawioralnymi i spo-łecznymi. Wiedza biznesowa jest ponadto mniej skodyfikowana i nie jest chronio-na za pomocą instrumentów prawnych.

Odmienne cechy obu rodzajów wiedzy oraz ich bazowe uwarunkowania zo-staną przedstawione poniżej. Szczególny nacisk położono na omówienie cech obu rodzajów wiedzy w ujęciu statycznym w trakcie fazy założycielskiej akademickie-go spin offu.

Wiedza naukowa

Celem nauki jest gromadzenie wiedzy o otaczającym nas świecie i w konsekwencji zrozumienia świata84. Jednym z kluczowych narzędzi budowania wiedzy są teo-rie naukowe. Stanowią one systematyczny sposób wyjaśniania związków między dwoma zjawiskami lub większą ich liczbą. Naukowiec, posługując się teorią, wy-chodzi poza bezpośrednio badane czynniki i jest w stanie uogólnić wiedzę na inne zjawiska o porównywalnych cechach. Teorie łączą czynniki i zjawiska w sposób pozwalający na stawianie hipotez mówiących, w jaki sposób będą zachodzić re-lacje między dwoma lub więcej zmiennymi w momencie, gdy zmienią się pewne ściśle określone warunki. Hipotezy na drodze procedur naukowych weryfikuje się pozytywnie lub negatywnie85. W tym celu wykorzystywane są dane empiryczne, obserwowalne informacje czy też wyniki doświadczeń.

W ramach procesu budowania wiedzy naukowej formułowane są więc teorie, a na ich bazie są hipotezy, które sprawdza się na podstawie zebranych danych. Otrzymane wyniki wykorzystuje się do oceny zdolności teorii do objaśniania ob-serwowanych zjawisk i ich sekwencji. Teorie można więc potwierdzać, modyfiko-wać lub falsyfikomodyfiko-wać. Budowanie teorii oraz ich konfrontowanie z pozyskanymi danymi empirycznymi stanowi oś budowy nowoczesnej nauki.

Jedną z cech charakterystycznych dla wiedzy naukowej jest abstrakcyjność, polega-jąca na tym, że stwierdzenia są wyrażone za pomocą pojęć ogólnych, wolnych od od-niesień do szczegółów. Ich celem jest bowiem wyjaśnienie danego zjawiska w zakresie uniwersalnym, nieodnoszącym się do konkretnego czasu i miejsca. Tak więc funkcją

84 J. H. Turner, Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1998. 85 N. Goldman, Wstęp do socjologii, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1997.

nauki nie jest ustalanie praw lub formułowanie opisów, ale wyjaśnianie świata. Pra-wa i uteoretyzoPra-wane opisy można traktoPra-wać jako instrumenty wyjaśniania w nauce, a wtórnie w zastosowaniach nauki jako instrumenty instrukcji postępowania86.

Praca naukowa wiąże się tak ze stawianiem hipotez, jak i próbami ich weryfika-cji, stąd też jednym z głównych składników pracy naukowej jest prowadzenie ba-dań naukowych. W zależności od stopnia ogólności (lub też szczegółowości) pytań badawczych można wyróżnić różne fazy prac badawczych. W uproszczeniu moż-na wydzielić trzy fazy, które są obecne w polskim prawodawstwie87 oraz stosowa-ne w ramach działalności badawczej Główstosowa-nego Urzędu Statystyczstosowa-nego. Są to:

1) badania podstawowe, 2) badania stosowane, 3) badania przemysłowe.

Badania podstawowe mają na celu rozpoznanie określonej dziedziny wiedzy, analizują zjawiska i prawidłowości ich rozwoju, a także zajmują się rozwiązywa-niem głównych teoretycznych i metodologicznych problemów naukowych. W re-zultacie badań podstawowych powstają odkrycia naukowe, hipotezy, które, zwłasz-cza w krótkim okresie, nie muszą służyć celom praktycznym.

Badania stosowane polegają na wykorzystywaniu wiedzy zdobytej w fazie badań podstawowych do celów praktycznych, takich jak opracowywanie zasad działania konkretnych urządzeń lub opracowanie procesów produkcyjnych. W ich wyniku po-wstają wynalazki oraz doświadczenia w rozwiązywaniu problemów technicznych.

Badania przemysłowe88 mają na celu zdobycie nowej wiedzy oraz umiejętno-ści do opracowywania nowych produktów, procesów i usług lub wprowadzania znaczących ulepszeń do istniejących produktów, procesów i usług. Ten typ badań uwzględnia tworzenie elementów składowych systemów złożonych, budowę pro-totypów w środowisku laboratoryjnym lub w środowisku symulującym istnieją-ce systemy, a także budowę niezbędnych w tych badaniach linii pilotażowych.

W ramach działalności badawczo-rozwojowej, oprócz wymienionych wyżej składowych, wskazuje się również na prace rozwojowe. Skupiają się one na na-daniu wynikom prac badawczych kształtu konkretnego rozwiązania techniczne-go, które można wykorzystać w produkcji. W skład prac rozwojowych wchodzą między innymi: projektowanie konstrukcyjne, budowa prototypów, opracowanie technologiczne, eksperymentowanie w zakresie procesów wytwórczych. W obrę-bie tej fazy stopniowo rozszerza się skalę wytwarzania – od prób laboratoryjnych, przez skalę ćwierćtechniczną, do półtechnicznej. Wyniki prac rozwojowych mogą

86 A. Grobler, Metodologia nauk, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008.

87 Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.U. z 2010 r. Nr 96, poz. 615).

stanowić podstawę do ich przemysłowego zastosowania (wdrożenia) w warunkach konkretnego przedsiębiorstwa.

Jak wskazuje Główny Urząd Statystyczny89, prace rozwojowe w zasadzie nie występują w dziedzinie nauk humanistycznych. Ponadto nie należy mylić prac rozwojowych z pracami wdrożeniowymi. Wykraczają one poza zakres działalno-ści B+R i są związane w szczególnodziałalno-ści z wykonaniem dokumentacji technicznej, oprzyrządowania, próbnych instalacji, próbnej serii nowego wyrobu, przeprowa-dzeniem poprawek po próbach itp.

Wiedza techniczna jest szczególnym rodzajem wiedzy naukowej. Posiada ona specjalne cechy, które wyróżniają ją w ramach wiedzy naukowej. Granstrand90 zalicza do nich następujące:

1) technologia jest związana z wytworami ludzkimi (albo systemami z nich stworzonymi) i procesami, w których są one produkowane; tak wytwory, jak i proces produkcji można scharakteryzować przez opis konstrukcji oraz parametry działania; oba te czynniki najczęściej ewoluują w miarę rozwoju technologii; niektóre technologie mogą być związane z wieloma wytwora-mi ludzkiwytwora-mi, co oznacza, że posiadają szerokie zastosowanie, podobnie jak w wypadku wytworów ludzkich, które mogą być związane z wieloma szcze-gółowymi technologiami;

2) technologia jest powiązana z naukami przyrodniczymi i metodologią, która jest wykorzystywana w tym obszarze nauki;

3) wiedza techniczna wykazuje stosunkowo wysoką podatność na kodowanie; wynika to częściowo w powiązań z tworzeniem wytworów fizycznych i z na-ukami przyrodniczymi; kodowanie możliwe jest między innymi za pomocą formuł, w tym matematycznych, chemicznych, oraz dzięki wykorzystaniu algorytmów, rysunków, modeli, dokumentów patentowych; również wy-twory fizyczne służą jako kodyfikatory części wiedzy technicznej; jednak w niektórych obszarach (jak nowe dziedziny wiedzy, będące na wczesnym etapie rozwoju) ważnym elementem jest również wiedza ukryta; część zwią-zana z wiedzą ukrytą nie jest statyczna, ponieważ kodyfikacja jest proce-sem dynamicznym, związanym z działaniami B+R oraz intensywnością prac naukowych powiązanych z daną technologią; wysoki poziom kodo-wania wiedzy ułatwia proces tworzenia dokumentacji technicznej, transfer samej wiedzy technicznej, jak również jej akumulację i rozwój;

4) wiedza techniczna jest powiązana z praktycznym wykorzystaniem; jest ona budo-wana zazwyczaj z zamiarem tworzenia rozwiązań działających w rzeczywistości;

89 Nauka i technika w 2013 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014, s. 14. 90 O. Granstrand, Towards the theory…

5) występują powiązania z szerokimi (nawet globalnymi) rozwiązaniami doty-czącymi dokumentacji wiedzy technicznej oraz jej oceny; dotyczy to w szcze-gólności systemu patentowego, ale również różnych form standaryzacji, te-stowania, klasyfikacji i innych;

6) istnieje możliwość ochrony w ramach systemu patentowego; wynika ona z wymienionych wyżej szczególnych właściwości wiedzy technicznej, w tym z jej podatności na kodowanie w ramach ustandaryzowanych systemów oraz powiązań z wytworami fizycznymi i zastosowaniem praktycznym; z drugiej strony system patentowy sprzyja procesom kodowania wiedzy, a w szerszym ujęciu jej generowaniu, kumulacji oraz dyfuzji; system patentowy wzmacnia zatem niektóre właściwości wiedzy technicznej, powiązane z wykorzysta-niem efektu skali, zakresu zastosowań oraz szybkości jej transferu; kosztem utrzymania tego zakresu rozwiązań jest pewien poziom zakłóceń na rynku, powstawanie dodatkowych kosztów B+R (m.in. kodowanie) oraz kosztów odnoszących się do administrowania systemem patentowym.

Wiedza biznesowa

Wiedza o charakterze biznesowym stanowi czynnik niezbędny do prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Jest kluczowym elementem umożliwia-jącym przedsiębiorstwu zrozumienie potrzeb dotyczących gospodarowania zasoba-mi, zaplanowania i realizacji procesów, pozwalających firmie na działalnie i rozwój w warunkach rynkowych. Jest ona zawarta w procesach biznesowych danego przed-siębiorstwa91, przez co może stanowić czynnik konkurowania. Jest bowiem na ogół specyficzna dla danego podmiotu, trudno ją zatem bezpośrednio przetransferować do innego.

Do kluczowych obszarów wiedzy biznesowej ważnej na etapie powstawania fir-my należy zaliczyć marketing, planowanie, zarządzanie procesami, zarządzanie projektami, zarządzanie finansami. W zależności od sektora oraz rodzaju firmy i planowanej przez nią strategii rozwoju znaczenia będą nabierać szczegółowe ro-dzaje wiedzy biznesowej, między innymi logistyka, zarządzanie własnością inte-lektualną, sieciowanie czy zarządzanie zasobami ludzkimi.

Powiązanie wiedzy biznesowej oraz uwarunkowań tworzenia nowych przed-siębiorstw jest obiektem analiz naukowych. Mazzarol92, podsumowując doświad-czenia zawarte w literaturze, wskazał na 11 najczęstszych przyczyn niepowodzeń wśród początkujących przedsiębiorstw. Zaliczył do nich:

91 M. J. Stankiewicz (red.), Zarządzanie wiedzą jako kluczowy czynnik międzynarodowej konku-rencyjności przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 2006.

92 T. Mazzarol, Entrepreneurship and innovation. Readings and cases, wydanie drugie, Tilde University Press, Prahran 2011.

1) niedoszacowanie czasu potrzebnego na budowę przedsięwzięcia, 2) niedokapitalizowanie przedsięwzięcia,

3) przeszacowanie wielkości rynku, 4) brak doświadczenia w zarządzaniu, 5) brak kapitału obrotowego,

6) mylenie przepływów finansowych oraz zysku, 7) błędną lokalizację biznesu,

8) brak zdefiniowania unikalnej wartości dostarczanej klientowi, 9) zatrudnienie niewłaściwych pracowników,

10) brak monitorowania efektywności przedsięwzięcia,

11) brak zatrzymania zysków w celu sfinansowania rozwoju firmy.

Wszystkie przyczyny są powiązane z różnymi elementami wiedzy biznesowej przedsiębiorców rozpoczynających swoją działalność biznesową. Wynika stąd założenie, że wyższy poziom różnych składników wiedzy biznesowej w firmie może posiadać pozytywny wpływ na osiągane efekty. W tym kontekście bada-nia prowadzone przez Richarda McMahona93 wskazują na znaczenie posiadania przez właścicieli małych przedsiębiorstw wiedzy z zakresu zarządzania finan-sami, natomiast analizy Adriana Woodsa oraz Paula Joyce’a94 na wagę kompe-tencji z zakresu planowania biznesu. W odniesieniu do akademickich spin of-fów Suleiman K. Kassicieh95 wskazał, że posiadanie przez zespół założycielski wiedzy z zakresu zarządzania projektem wykazuje pozytywny wpływ na suk-ces przedsięwzięcia.

Christoph Zott i Raphael Amit96 wskazują, że wiedza na temat klientów, która stanowi podstawę generowania dla nich nowych propozycji wartości, jest podstawą modeli przedsiębiorczości, zwłaszcza że w przypadku małych firm występuje szcze-gólna potrzeba konfigurowania ograniczonych zasobów i partnerów strategicznych w celu tworzenia nowych produktów i procesów, które można skomercjalizować. Miika Varis i Hannu Littunen97 wskazują ponadto na konieczność zachowania

93 R. P.G. McMahon, Business Growth and Performance and the Financial Reporting Practices of Australian Manufacturing SMEs, „Journal of Small Business Management” 2001, vol. 39, no. 2, s. 152–164.

94 A. Woods, P. Joyce, Owner-Managers and the Practice of Strategic Management, „Internatio-nal Small Business Jour„Internatio-nal” 2003, vol. 21, no. 2, s. 181–195.

95 S. K. Kassicieh, R. Radosevich, C.-M. Banbury, Using Attitudinal, Situational, and Personal Characteristics Variables to Predict Future Entrepreneurs from National Laboratory Inventors, „IEEE Transactions on Engineering Management” 1997, vol. 44, no. 3, s. 248–257.

96 C. Zott, R. Amit, Business Model Design: An Activity System Perspective, „Long Range Plan-ning” 2010, no. 43, s. 216–226.

97 M. Varis, H. Littunen, Types of innovation, sources of information and performance in entrepre-neurial SMEs, „European Journal of Innovation Management” 2010, vol. 13, no. 2, s. 128–154.

równowagi między działaniami nakierowanymi na gromadzenie informacji o klien-tach czy szerzej informacji rynkowych oraz działaniami odnoszącymi się do ich wykorzystania w ramach opracowywania innowacyjnych, nowych produktów.

Badanie Mozhdeha Taheriego, Mariny van Geenhuizen, Teuna Blika98, zrealizowane na próbie 105 akademickich spin offów z Norwegii i Holandii, wskazuje, że firmy tego typu najczęściej wykazują brak trzech rodzajów zasobów:

1) wiedzy z zakresu marketingu, 2) wiedzy z zakresu zarządzania,

3) wiedzy z zakresu finansów i problematyki finansowania.

W znacznie dłuższym okresie od utworzenia firmy utrzymuje się znaczenie niedostatku wiedzy z zakresu marketingu oraz umiejętności kierowania niż tych związanych z wiedzą o źródłach finansowania. Wyniki wspomnianego wyżej ba-dania wskazują, że występuje powiązanie między relatywnie szybkim budowaniem wiedzy na temat pozyskiwania przez firmę finansowania zewnętrznego a ograni-czeniem znaczenia bariery finansowej oraz pozytywne powiązanie ze wzrostem zatrudnienia w analizowanych firmach.

Profil wykształcenia założycieli akademickich spin offów w znaczący sposób wy-daje się wpływać na niedostatki poziomu wiedzy biznesowej na etapie zakładania firmy. Z definicji akademickie spin offy zakładane są przez osoby posiadające wy-kształcenie wyższe, nierzadko ze stopniem naukowym doktora lub tytułem pro-fesorskim. Jest to wykształcenie, które wzmacnia poziom wiedzy naukowej w fir-mie, nie wpływa jednak znacząco na podniesienie poziomu wiedzy biznesowej99. Taki profil wykształcenia może oddziaływać na sposób postrzegania problemów firmy oraz formułowania jej celów. I tak Moore100 w tym kontekście sugeruje, że przedsiębiorcy o wykształceniu technicznym wykazują skłonność do poświęca-nia nadmiernej uwagi zagadnieniom czysto technicznym, przez co zaniedbywane są pozostałe obszary działalności zarządzania przedsiębiorstwem. Stankiewicz101 prezentuje dość radykalny pogląd – stwierdza on mianowicie, że w celu odpowied-niej, komercyjnej eksploatacji nowej wiedzy w małej firmie w wielu przypadkach

98 M. Taheri, M. van Geenhuizen, T. Blik, Open innovation: How academic spin-off firms match incoming knowledge with knowledge gaps on critical resources, International Conference on Engineering, Technology and Innovation (ICE), Bergamo, 23–25.06.2014.

99 D. Bonardo, S. Paleari, S. Vismara, Valuing University-Based Firms: The Effects of Academic Affiliation on IPO Performance, „Entrepreneurship Theory and Practice” 2011, vol. 35, no. 4, s. 755–776; S. A. Zahra, E. V. Velde, B. Larraneta, Knowledge conversion capability and the performance of corporate and university spin-offs, „Industrial and Corporate Change” 2007, no. 16, s. 569–608.

100 B. Moore, Financial constrains to the growth and development of small high-technology firms, [w:] A. Hughes, D. J. Storey (red.), Finance and the Small Firm, Routledge, London 1994. 101 R. Stankiewicz, Spin-off companies…

zarządzanie powinno być na wczesnym etapie rozwoju firmy przekazane osobom posiadającym wiedzę biznesową i doświadczenie w prowadzeniu firmy.

Damiano Bonardo i inni102 poddali analizie wycenę firm wywodzących się z akademickich spin offów wchodzących na rynek kapitałowy i będących na eta-pie oferty na eta-pierwotnej103. Były to zatem firmy o znaczącym stopniu rozwoju – tak kapitałowego, jak i organizacyjnego, co wynika z konieczności spełnienia kryte-riów dopuszczenia podmiotów do rynku giełdowego. Jednym z głównych wnio-sków z badania jest konieczność wzmocnienia nacisku na zwiększenie zdolności biznesowych zespołów zarządzających. Ma to wzmocnić efektywność procesów przekładania potencjału technicznego wdrażanych innowacyjnych rozwiązań na działalność biznesową. Wykorzystanie kompetencji jedynie osób wywodzą-cych się z uczelni nie pozwala na zbudowanie odpowiednich zasobów wiedzy bi-znesowej, co w konsekwencji obniża wycenę danej firmy.

W przypadku akademickich spin offów jedną z możliwych do realizacji w prak-tyce form budowania zasobu wiedzy o profilu biznesowym jest pozyskiwanie osób

z doświadczeniem menedżerskim z zewnątrz – jako członków zespołu

założyciel-skiego. Michael D. Ensley i Keith M. Hmieleski104 wskazali, że zespoły zarządza-jące akademickich spin offów są w porównaniu z ogółem firm bardziej jednolite pod względem wykształcenia, doświadczenia związanego z daną branżą oraz wie-dzy menedżerskiej. Jednocześnie zaznaczyli, że w start-upach, w których zespoły zarządzające wykazywały większe zróżnicowanie rodzajów wiedzy, stwierdzono lepsze wyniki działalności. Efekt ten można wiązać ze znaczeniem wzbogacania zespołów naukowych przez menedżerów z doświadczeniem biznesowym.

W przypadku małych przedsiębiorstw często występującą postawą jest rów-nież pozyskanie wiedzy biznesowej na bazie własnych indywidualnych doświad-czeń (learning by doing). Akumulacja tej wiedzy jest na wyższym poziomie wśród przedsiębiorców seryjnych105 oraz budujących grupę własnych firm. Gry A. Alsos, Lard Kolvereid i  Espen J.  Isaksen106 na  próbie 410 małych przedsiębiorstw

102 D. Bonardo, S. Paleari, S. Vismara, Valuing University-Based Firms…

103 Pod uwagę wzięto ówczesne (2010 rok) cztery główne europejskie rynki kapitałowe: Niemcy (Deutsche Börse), Wielką Brytanię (London Stock Exchange), Francję (Euronext) oraz Wło-chy (Borsa Italiana).

104 M. D. Ensley, K. M. Hmieleski, A comparative study of new venture top management team com-position, dynamics and performance between university-based and independent start-ups, „Research Policy” 2005, no. 34, s. 1091–1105.

105 Czyli przedsiębiorców mających za sobą kilka uruchomionych przedsięwzięć.

106 G. A. Alsos, L. Kolvereid, E. J. Isaksen, New business early performance: differences between firms started by novice, serial and portfolio entrepreneurs, [w:] P. R. Christensen, F. Poulfelt (red.), Managing Complexity and Change in SMEs: Frontiers in European Research, Edward Elgar Publishing, Cheltenham 2006.

wskazali większą efektywność tych doświadczonych przedsiębiorców w porów-naniu z przedsiębiorcami budującymi swój pierwszy biznes, w zakresie pozyski-wania zasobów.