Spin off – pojęcie i jego składowe

Pojęcie spin off jest stosowane szeroko w literaturze naukowej, ale również w bi-znesie i innych aspektach życia. Pochodzi z języka angielskiego, a jego podstawo-we znaczenie można opisać jako „produkt uboczny”, „dodatkowa korzyść/dodat-kowy dochód”10. Innymi słowy, określa się nim pewne korzyści dodatkowe, które powstały w trakcie realizowania zasadniczego nurtu danej pracy czy też głów-nego projektu11. Takie rozumienie zostawia pole do szerokich interpretacji, jak

10 Por. między innymi Oxford Advanced Lerner’s Dictionary, Oxford University Press, Oxford 1995.

11 W literaturze polskiej na określenie firmy spin-off stosowane jest również, wprowadzo-ne przez Jasińskiego, pojęcie firma odpryskowa, które jest spójwprowadzo-ne z logiką przyświecającą

również zastosowania w różnych obszarach, obejmujących zarówno zagadnienia ekonomiczne (relacje na rynkach kapitałowych), jak i na przykład obszar show biznesu12.

W szerokim znaczeniu, ale odnoszącym się do zagadnień biznesowych, pojęcie

spin off odnoszone jest do określenia podmiotu powstającego w drodze

wydziele-nia/oddzielenia się od organizacji macierzystej w celu podjęcia działalności, któ-ra w któ-ramach tejże była trudna do realizacji lub niemożliwa13. Proces ten posiada charakter utworzenia nowego przedsiębiorstwa, jednak nie we wszystkich przy-padkach od podstaw. Możliwe jest tworzenie nowego biznesu na podstawie wy-dzielonych składników majątku istniejącego podmiotu lub wręcz wydzielonej zor-ganizowanej części firmy. Wyraźnie widoczna jest więc znacząca rola tak zwanej organizacji macierzystej, to jest organizacji, z której pochodzi wiedza oraz ludzie, którzy w dużym stopniu budują pozycję konkurencyjną nowego podmiotu. Wie-lość stosowanych opcji powoduje pewne problemy w precyzyjnym nazewnictwie poszczególnych zjawisk.

Dążąc do nakreślenia jak najszerszych granic pojęcia spin off w biznesie, należy założyć, że do określenia danego podmiotu tym terminem muszą być spełnione łącznie trzy następujące warunki (porównaj tabela 8):

1) tworzenie nowego przedsiębiorstwa,

2) transfer wiedzy z organizacji macierzystej, który stanowi istotny element przewagi konkurencyjnej nowego przedsiębiorstwa,

3) powiązania osobowe z organizacją macierzystą.

Jeśli chodzi o warunek pierwszy – tworzenie nowego przedsiębiorstwa – pro-ces powstawania spin offu powinien zawierać w sobie pro– pro-ces kreowania nowego przedsięwzięcia gospodarczego w formie nowego podmiotu wydzielonego praw-nie. Ten czynnik w odniesieniu do akademickich spin offów nie budzi zasadni-czych zastrzeżeń. Tu działalność biznesowa powinna, co do zasady, być rozdzie-lona od zasadniczej działalności jednostek akademickich, ponieważ działalność gospodarcza w ramach struktur jednostek naukowych jest w znacznym stopniu ograniczona. W odniesieniu do przedsiębiorstw zagadnienie to nabiera innego znaczenia. W ramach przedsiębiorstwa można realizować nowe przedsięwzięcia gospodarcze w szeregu różnych form, tak więc wybór formy nowego przedsiębior-stwa może być efektem możliwości realizacji pomysłów pracowniczych w ramach

anglojęzycznemu sformułowaniu spin off; porównaj: A. H. Jasiński, Innowacje i transfer tech-niki w procesie transformacji, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2006.

12 Porównaj P. Głodek, Spin-off – wybrane uwarunkowania i klasyfikacja, „Ekonomiczne Prob-lemy Usług” 2010, nr 47, s. 45–56.

13 P. Tamowicz, Przedsiębiorczość akademicka. Spółki spin-off w Polsce, Polska Agencja Roz-woju Przedsiębiorczości, Warszawa 2006.

istniejących struktur przedsiębiorstwa – niezależnie od tego, czy końcowy wybór jest wynikiem świadomej polityki wykorzystania przedsiębiorczości korporacyj-nej14 w ramach firmy macierzystej, czy też samodzielną decyzją przedsiębiorcy (lub przedsiębiorców), który rezygnuje z dotychczasowej kariery pracowniczej na rzecz tworzenia nowej firmy.

Warunek drugi – transfer wiedzy z organizacji macierzystej – jest czynnikiem

odróżniającym spin off od innych start-upów. Wiąże się on z wykorzystaniem do budowy nowego przedsięwzięcia różnych form wiedzy, która powstała w or-ganizacji macierzystej. Obszarem dyskusji jest forma transferu wiedzy oraz jej wykorzystania. Czynnikiem kluczowym jest jednak założenie, że wiedza ta od-grywa ważną, a nawet kluczową rolę w uzyskaniu przewagi konkurencyjnej no-wego podmiotu. W sytuacji gdy stopień wykorzystania tej wiedzy jest niewielki lub nie ma go wcale, można kwestionować możliwość objęcia danej firmy poję-ciem spin off.

Tabela 8. Podsumowanie elementów szerokiej definicji spin off

Start-up Spin off

Powstanie nowej firmy Tak Tak

Źródło wiedzy

wykorzystywanej w nowej firmie

Dowolne Wiedza jest powiązana

z organizacją macierzystą

Założyciel/e firmy Dowolny Co najmniej jeden jest byłym/

obecnym pracownikiem organizacji macierzystej

Źródło: opracowanie własne.

Warunek trzeci to powiązania osobowe z organizacją macierzystą.

W przypad-ku firmy spin off ważną rolę odgrywają osoby, które dotychczas pracowały w orga-nizacji macierzystej. Najczęściej to właśnie one pełnią kluczową rolę w transferze wiedzy do nowego podmiotu, szczególnie jeśli chodzi o know how i wiedzę specy-ficzną odnoszącą się do szczegółowych rozwiązań. Jest ona bardzo trudno transfe-rowalna w postaci formalnej – dokumentacji, rysunków itp., stąd ich uczestnictwo w sferze technicznej przedsięwzięcia obniża, co do zasady, ryzyko i koszty przed-sięwzięcia. Co więcej, w przypadku spin offów zwykle chodzi nie tyle o transfer wiedzy, co o komercjalizację jej twórczego rozwinięcia. Tak więc można rozpatry-wać zakładanie spin offów nie tyle jako „mechanizm” prostego przenoszenia wie-dzy, ile przenoszenia i rozwijania wiedzy będącej wynikiem pracy w organizacji

14 Porównaj P. Głodek, Korporacyjny venture capital, [w:] K. B. Matusiak (red.), Innowacje i trans-fer technologii. Słownik pojęć, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2011, s. 143–144.

macierzystej oraz jej doskonalenia/przekształcenia, tak aby mogła stanowić bazę nowego przedsięwzięcia gospodarczego.

W ramach analizy należy również wskazać, że przedmiotem dyskusji może być

obszar czwarty – dotyczący istnienia relacji kapitałowej lub kontraktowej między

or-ganizacją macierzystą a nową firmą. Należy jednak podkreślić, że nie dotyczy on ra-czej zagadnienia definiowania spin offu, a bardziej kwestii określenia jego rodzaju. Elementem istotnym dla organizacji macierzystej (to zagadnienie będzie poruszo-ne szerzej w dalszej części książki) jest możliwość czerpania korzyści z wdrożoporuszo-ne- z wdrożone-go rozwiązania. Sytuacja, w której organizacja macierzysta posiada udziały (akcje) w nowym przedsięwzięciu bądź też między oboma podmiotami doszło do umo-wy dotyczącej możliwości legalnego do umo-wykorzystania wiedzy do umo-wytworzonej w instytu-cji macierzystej (np. w formie udzielenia licenw instytu-cji), wskazuje na uregulowane relacje prawne. Można więc założyć, że nowy podmiot powstał za wiedzą i zgodą instytu-cji macierzystej. W przypadku braku relainstytu-cji formalnych mamy do czynienia z jedną z sytuacji, to jest ze spin offem, który powstał:

1) bez wiedzy organizacji macierzystej,

2) za wiedzą organizacji macierzystej, ale bez jej przyzwolenia, a czasem wbrew jej interesom,

3) za  wiedzą i  przyzwoleniem organizacji macierzystej, ale bez jej zaanga-żowania.