Powstająca firma – podejście bazujące na powiązaniu procesu przedsiębiorczego z konfiguracją zasobów i formułowaniem oferty

rynkowej

Wyzwania odnoszące się do analizy zróżnicowań akademickich firm spin off oraz ich ścieżek rozwoju powodują potrzebę wykorzystania podejścia uwzględniające-go czynniki odnoszące się do procesów stojących za budowaniem firmy. W przy-padku nowych przedsięwzięć, zakładanych nie przez korporacje, ale przez osoby fizyczne, zasadniczym procesem jest proces przedsiębiorczy, którego głównymi uczestnikami są założyciele firmy.

Proces przedsiębiorczy jest postrzegany jako proces poszukiwania okazji rynko-wej oraz prób jej wykorzystania, co w ujęciu Shane’a i Venkataramana20 związane jest z działaniami nakierowanymi na „odkrywanie” oraz „eksploatowanie” tych od-kryć. Davidsson21 wskazuje, że proces przedsiębiorczy wiąże się ze wzajemną inter-akcją między oboma działaniami (rysunek 18). Działania nakierowane na „odkry-wanie” zakreślają zakres tego, co może być analizowane jako potencjalnie możliwe do wykorzystania w biznesie, a działania nakierowane na „eksploatowanie” dostar-czają wiedzy o tym, co może być atrakcyjne jako okazja biznesowa. Upraszdostar-czając nieco – po dostrzeżeniu okazji rynkowej przedsiębiorca, przez kontakty z ewentu-alnymi dostarczycielami zasobów oraz potencjz ewentu-alnymi klientami (eksploatacja), na-biera wiedzy na temat potencjału przedsięwzięcia na bazie dostrzeżonej okazji i jego uwarunkowań. Jeśli staje się jasne, że przedsięwzięcie postrzegane w pierwotny spo-sób nie będzie opłacalne, przedsiębiorca może zmodyfikować koncepcję biznesową (odkrycie) i kontynuować wysiłki nakierowane na koordynację zasobów potrzeb-nych do realizacji skorygowanej koncepcji biznesu (eksploatacja). Davidsson wy-raźnie odróżnia zagadnienia startu oraz przebiegu procesu przedsiębiorczego, jak również podkreśla, że odkrycia wcale nie muszą być (początkowo) związane z per-spektywą biznesową. Hindle22 wskazuje na znaczenie świadomości występowania procesu ewaluacji okazji rynkowej, którą Davidsson utożsamia z eksploatacją.

Postrzeganie procesu przedsiębiorczego przez kontekst powtarzających się akcji formułowania założeń, a następnie testowania ich atrakcyjności i przefor-mułowania, zbieżne jest z przebiegiem procesów kreatywnych23. Ponadto Łobacz

20 S. Shane, S. Venkataraman, The promise of entrepreneurship as a field of research, „Acade-my of Management” 2000, vol. 25, no. 1, s. 217–226.

21 P. Davidsson, Researching Entrepreneurship, Springer, New York 2005.

22 K. Hindle, Skillful Dreaming: Testing a General Model of Entrepreneurial Process with a Speci-fic Narrative of Venture Creation, [w:] W. Gartner (red.), Entrepreneurial Narrative Theory Eth-nomethodology and Reflexivity, Clemson University Digital Press, Clemson 2010, s. 97–135. 23 D. Hjorth, B. Johannisson, Learning as an Entrepreneurial Process, „Revue de l’Entrepreneuriat”

i Głodek24 odnoszą go do procesu uczenia się, w którym następuje rozwój kom-petencji ogólnych, związanych z procesami biznesowymi, oraz specyficznych, powiązanych z branżą oraz konkretnym przedsięwzięciem. Łączą go z procesem ciągłego poszukiwania dobrych rozwiązań (nie najlepszych, lecz w danym mo-mencie „wystarczająco dobrych”)25 za pomocą prób i błędów26, opartym na kon-takcie z interesariuszami przedsięwzięcia.

Proces odkrywania

Proces eksploatacji

Rysunek 18. Powiązanie procesu odkrywania i procesu eksploatacji

w ramach procesu przedsiębiorczego według Davidssona

Źródło: P. Davidsson, Researching Entrepreneurship, s. 24.

Stevenson i Jarillo-Mossi w tym kontekście wskazują na proces przedsiębiorczy jako „proces kreowania wartości poprzez tworzenie unikalnej kombinacji zaso-bów, w celu wykorzystania okazji”27. Proces identyfikacji i wykorzystania okazji może być zatem postrzegany z perspektywy zasobowej, gdzie zasoby (a właściwie ich konfiguracja) są czynnikiem umożliwiającym eksploatację okazji28, a pośred-nio warunkującym punkt widzenia na ocenę możliwości jej wykorzystania oraz opłacalność. Tym niemniej czynnikiem centralnym jest nastawienie na wykorzy-stanie okazji rynkowej, co implikuje konieczność aktywnego poszukiwania tej okazji, a przynajmniej pasywnego monitorowania informacji pod kątem jej wystą-pienia. Ponadto konieczna jest również ocena zidentyfikowanych wstępnie okazji

24 K. Łobacz, P. Głodek, Development of Human Capital through Entrepreneurial Process – Per-spectives on Labour Force Quality, [w:] J. Markiewicz, D. Blunck (red.), Graduates in the Euro-pean Labour Market. Employment, Entrepreneurship, Initiatives, Universitaetsverlag Halle--Wittenberg, Halle 2014, s. 61–78.

25 R. Nelson, S. Winter, An evolutionary theory of economic change, Harvard University Press, Cambridge 1977.

26 J. Brüderl, P. Preisendörfer, R. Ziegler, Survival chances of newly founded organizations, „American Sociological Review” 1992, no. 57, s. 227–242; G. S. Lynn, J. G. Morone, A. S. Paul-son, Marketing and discontinuous innovation: The probe and learn process, „California Ma-nagement Review” 1996, vol. 38, no. 3, s. 8–37.

27 H. H. Stevenson, J. C. Jarillo-Mossi, Preserving entrepreneurship as companies grow, „Jour-nal of Business Strategy”, 1986, vol. 7, no. 1, s. 11.

28 S. A. Alvarez, L. W. Buzenitz, The entrepreneurship of resource-based theory, „Journal of Ma-nagement” 2001, vol. 27, no. 12, s. 755–775.

rynkowych29 pod kątem efektywności ich ewentualnego wykorzystania. Krup-ski30 formułuje nowy paradygmat strategii organizacji wokół powiązania zasobów z procesem filtrowania okazji, identyfikacji okazji oraz ich wykorzystywania.

Mazzarol31 w tym kontekście uznaje za przedsiębiorcę osoby, które podejmują działania w zakresie identyfikacji i wykorzystania okazji rynkowych oraz pozyski-wania zasobów w celu zaspokojenia postrzeganej potrzeby rynku. Sharon Alvarez i Lowell Busenitz32 sugerują nawet, że umiejętności przedsiębiorcy związane z roz-poznawaniem szans oraz organizowaniem i łączeniem zasobów można postrzegać jako zasób firmy. Shane33 wskazuje, że proces identyfikacji i oceny okazji rynko-wej i związany z tym proces decyzyjny, prowadzą do tworzenia ofert rynkowych przedsiębiorstwa. Podkreśla on dodatkowo wysiłek, jaki trzeba włożyć w pozyska-nie zasobów i ich konfigurację, tworząc kombinacje umożliwiające wykorzystaw pozyska-nie okazji zgodnie z przyjętą strategią.

Obie składowe procesu przedsiębiorczego, czyli poszukiwanie i ocena okazji rynkowej oraz konfigurowania zasobów, należy traktować jako procesy od siebie współzależne, to jest:

1) z jednej strony sposób doboru oraz konfigurowania zasobów związany jest z charakterystyką okazji rynkowej i stawianymi przez nią wymaganiami oraz zaplanowanym przez przedsiębiorcę sposobem jej wykorzystania,

2) z drugiej strony sposób oceny atrakcyjności okazji przez przedsiębiorcę może być związany z jego postrzeganiem możliwości jej wykorzystania przez pry-zmat rodzaju i konfiguracji dostępnych (nie tylko posiadanych) zasobów (patrz punkt 3.3.3) oraz sposobów, w który przedsiębiorca jest stanie je wy-korzystać.

Unikalność konfiguracji zasobów sprzyja budowaniu wartości i umożliwia wy-różnienie działania poszczególnego przedsiębiorcy. Efektem procesu przedsiębior-czego może być zatem kreowanie wartości, która wcześniej nie istniała. Może ona stać się bazą do budowania oferty rynkowej, której wartość jest ostatecznie wery-fikowana przez rynek.

Przeniesienie perspektywy z osoby przedsiębiorcy na tworzone przez niego przedsiębiorstwo powoduje, że proces przedsiębiorczy powinien uwzględniać

29 S. Shane, S. Venkataraman, The promise…

30 R. Krupski, Orientacja zasobowa w badaniach empirycznych. Identyfikacja horyzontu plano-wania rynkowych i zasobowych wielkości strategicznych, Wydawnictwo Wałbrzyskiej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości, Wałbrzych 2011, s. 31–34.

31 T. Mazzarol, Entrepreneurship and innovation… 32 S. A. Alvarez, L. W. Buzenitz, The entrepreneurship…

33 S. Shane, Reflections on the 2010 AMR Decade Award: Delivering on the promise of entre-preneurship as a field of research, „Academy of Management Review” 2012, vol. 37, no. 1, s. 10–20.

realia przedsiębiorstwa odnoszące się do zasobów kontrolowanych w różny sposób przez przedsiębiorstwo oraz do jego oferty rynkowej. Tak więc w od-niesieniu do przedsiębiorstwa efektem poszukiwania i wykorzystywania oka-zji rynkowych jest wygenerowanie nowej/zmodyfikowanej oferty rynkowej34 w postaci nowego produktu, usługi i tworzenia nowych rynków lub nowego klienta35. Stanowi ona podstawę bytu przedsiębiorstwa – dostarcza wartość od-biorcy, za którą odbiorca płaci określoną cenę. Oferta rynkowa jest więc efek-tem poszukiwania i selekcji okazji rynkowych36 oraz procesu wykorzystania zasobów do jej zmaterializowania i przygotowania przedsiębiorstwa do jej ofe-rowania. Oferta rynkowa oraz konfiguracja zasobów są więc w tym podejściu procesami ściśle ze sobą powiązanymi, które wzajemnie na siebie wpływają. Oba procesy są kontynuowane po uruchomieniu nowej firmy i stanowią pod-stawę do formułowania nowych ofert rynkowych. Przedsiębiorstwo i przed-siębiorca prowadzą bowiem interakcję z otoczeniem i z procesami wewnątrz organizacji, które wymuszają zmiany w ramach oferty rynkowej oraz konfi-guracji zasobów. Takie podejście ilustruje rysunek 19.

Konfigurowanie zasobów

Formułowanie i modyfikowanie oferty rynkowej

Rysunek 19. Współzależność procesów formułowania oferty

rynkowej oraz konfiguracji zasobów małej firmy

Źródło: opracowanie własne.

Powyższa perspektywa zakłada postrzeganie obu powiązanych procesów nie jako czynników statycznych, ale dynamicznych, które nieustannie oddziałują na siebie, ale również są prowadzone w sposób ciągły, który nie kończy się zbudowaniem osta-tecznej i niezmiennej oferty rynkowej lub też ostaosta-tecznej i niezmiennej konfiguracji

34 J. G. Covin, D. P. Slevin, A conceptual model of entrepreneurship as firm behavior, „Entrepre-neurship Theory and Practice” 1991, vol. 16, no. 1, s. 7–25.

35 P. F. Drucker, Innowacje i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, Polskie Wydawnictwo Ekono-miczne, Warszawa 1992.

36 Czyli również wiedzy, która została wygenerowana przez prace nad okazjami rynkowymi, które w końcu nie zostały uznane za atrakcyjne i nie były wdrożone w ramach oferty ryn-kowej firmy.

zasobów. Rafał Kusa37 postrzega w cykliczności procesu przedsiębiorczego, powta-rzającego się z różną częstotliwością na różnych etapach rozwoju organizacji i pro-wadzącego do inicjowania nowych przedsięwzięć bazujących na nowych sposob-nościach, swego rodzaju łącznik między procesami tworzenia firmy a późniejszymi działaniami odnoszącymi się do przedsiębiorczości korporacyjnej.

Potrzeba ciągłości procesów konfigurowania oferty rynkowej oraz konfigura-cji zasobów wynika z oddziaływania szeregu czynników leżących tak po stronie samej firmy i przedsiębiorcy, jak i otoczenia. W przypadku czynników wewnętrz-nych wyróżnić można:

1) osobowość przedsiębiorcy, na przykład nastawioną na wdrażanie zmian, 2) aspiracje przedsiębiorcy nastawionego na rozwój na przykład skali

działal-ności czy też na eksplorację rynków,

3) potrzeby rozwojowe firmy odzwierciedlające się w budowie nowych składni-ków lub dostosowaniu starych do nowej skali oferowania,

4) potrzebę wzmacniania rentowności.

W przypadku czynników związanych z otoczeniem firmy można wskazać: 1) zmiany rynkowe obejmujące między innymi zmiany cen rynkowych

sprze-dawanych produktów, potrzeby klientów (czy wręcz potrzeby zgłaszane przez klientów), działania podejmowane przez konkurentów,

2) rozwój rynków i co za tym idzie – rozwój popytu, 3) zmiany technologiczne,

4) zmiany w dostępności zasobów lub zmiany w ich strukturze cenowej. Procesy obejmujące liczne i złożone interakcje są niezwykle trudne do śledzenia. Istnieje ponadto niebezpieczeństwo, że obserwator będzie – swoimi działaniami lub choćby swoją obecnością – wpływał na przebieg procesu. Z drugiej strony jed-ną ze strategii obserwacji procesów, w tym procesów ciągłych, jest obserwacja ich efektów. Z tego punktu widzenia obserwacja cech przedsiębiorstwa w momencie rozpoczęcia działalności gospodarczej stanowi interesujące rozwiązanie, dające możliwość uchwycenia podobieństw oraz różnic w porównywalnym momencie życia przedsiębiorstwa, a pośrednio wnioskowania o procesach, które do danych efektów doprowadziły.

W tym ujęciu struktura i forma oferty rynkowej, jak również konkretna, moż-liwa do uchwycenia i opisania konfiguracja zasobów stanowią obiekt badania oraz wnioskowania o wcześniejszych procesach. Moment uruchomienia działalności daje możliwość porównania cech poszczególnych podmiotów badania na konkret-nym, możliwym do ustalenia etapie rozwoju.

37 R. Kusa, O cykliczności procesu przedsiębiorczości w organizacjach. Próba opracowania kon-cepcji, „Przegląd Organizacji” 2017, nr 5, s. 31–37.

Konfigurowanie zasobów

Formułowanie i modyfikowanie oferty rynkowej Etap powstania firmy

Rysunek 20. Etap powstania firmy postrzegany jako moment w procesie przedsiębiorczym,

posiadający konkretną charakterystykę oferty rynkowej oraz konkretną konfigurację zasobów

Źródło: opracowanie własne.

Zakładając zróżnicowanie procesów przedsiębiorczych przed założeniem firmy i po jej założeniu, można zauważyć pewną zbieżność podejścia opisanego powyżej z podejściem etapowym do procesu rozwoju firmy.