Koncepcja wspólnego tytułu wykonawczego na tle wcześniejszych rozwiązań z zakresu wzajemnej pomocy w płaszczyźnie UE wzajemnej pomocy w płaszczyźnie UE

Analizując dotychczasowe rozwiązania UE w zakresie tytułów wykonawczych stwierdzić należy, że umiejscowienie tytułu wykonawczego, z którego wynika obowiązek, w związku z którym jest

udzielana wzajemna pomoc w egzekucji, ulegało zmianie.

Rozwiązania przyjęte w dyrektywie 76/308/EWG opierały się na modelu zastąpienia tytułu wykonawczego państwa wnioskującego tytułem wykonawczym państwa współpracującego. Przepis art. 7 ust. 1 dyrektywy 76/308/EWG przewidywał bowiem, że do wniosku o dochodzenie roszczenia, który władza wnioskująca kieruje do władzy państwa współpracującego musi być dołączony oficjalny lub uwierzytelniony odpis instrumentu, który pozwala na jego wykonanie, wydanego w państwie członkowskim, w którym ma swoją siedzibę władza wnioskująca, a także, stosownie do potrzeb, oryginał lub uwierzytelniony odpis innych dokumentów niezbędnych dla przeprowadzenia dochodzenia. Przepis art. 8 ust. 1 tej dyrektywy stanowił z kolei, że instrument umożliwiający wykonanie dochodzenia roszczeń jest, w miarę potrzeby oraz zgodnie z przepisami obowiązującymi w państwie członkowskim, w którym swoja siedzibę ma władza, do której kierowany jest wniosek, przyjęty, uznany, uzupełniony albo zastąpiony instrumentem umożliwiającym wykonanie dochodzenia roszczeń na terytorium tego państwa członkowskiego. Państwo wnioskujące dołączało zatem odpis zagranicznego tytułu wykonawczego, który mógł być „w miarę potrzeby” zastąpiony, uznany, uzupełniony albo zastąpiony krajowym tytułem wykonawczym.

142

Rozwiązania zawarte w dyrektywie 2008/55/WE – kontynuujące linię przyjętą przez Radę w odniesieniu do wszystkich gałęzi prawa²⁵ i w nowelizacji dyrektywy 76/308/EWG z 2001 r.²⁶ – opierały się z kolei na koncepcji wzajemnego uznawania tytułów wykonawczych. Podobnie jak w poprzedniej dyrektywie, do wniosku o odzyskanie wierzytelności należało dołączyć oryginał lub uwierzytelniony odpis tytułu wykonawczego wydanego w państwie wnioskującym (art. 7 ust. 1 dyrektywy 2008/55/WE). W przeciwieństwie jednakże do rozwiązań z art. 8 ust. 1 dyrektywy 76/308/EWG, tytuł wykonawczy państwa wnioskującego o pomoc podlegał bezpośredniemu uznaniu i automatycznemu traktowaniu jak tytuł wykonawczy państwa współpracującego. Ta daleko idąca koncepcja łagodzona była jednak przez akapit drugi wskazywanego przepisu, zgodnie z którym „bez uszczerbku dla przepisów akapitu pierwszego oraz o ile to właściwe” tytuł wykonawczy może zostać zatwierdzony lub uznany za tytuł wykonawczy umożliwiający egzekucję na terytorium państwa współpracującego albo może zostać uzupełniony lub zastąpiony takim tytułem. Przyjęte rozwiązania pozostawiały zatem wybór poszczególnym państwom członkowskim: czy oprzeć się na modelu bliższej, zacieśnionej pod względem proceduralnym współpracy, której elementem jest automatycznie uznawany zagraniczny tytuł wykonawczy, czy też pozostać w modelu zastępowania tytułu zagranicznego, gwarantującego przecież ciągle większe bezpieczeństwo dla obywateli.

Podejmowane przez państwa członkowskie zabiegi implementacyjne dotyczące dyrektywy 2008/55/WE pokazały, że to drugie rozwiązanie jest bliższe wielu państwom członkowskim. Państwa opowiedziały się zatem za współpracą w egzekucji bliższą w sensie przedmiotowym (art. 2 dyrektywy 2008/55/WE), sprawniejszą w sensie formalnym egzekucji (art. 10 dyrektywy 2008/55/WE), ale wciąż opartą na zastępowalności zagranicznego tytułu wykonawczego.

Powyższe rozwiązania, wobec konieczności zastępowania jednego tytułu wykonawczego drugim, uznane jednak zostały za powód ograniczonej skuteczności wzajemnej pomocy w egzekucji, a to głównie z powodu spowolnienia udzielania pomocy z powodów formalnych²⁷. Stąd też kolejne rozwiązanie, zawarte w dyrektywie 2010/24/UE, oparto na koncepcji nowatorskiej w sferze współpracy w dziedzinie administracji, przewidującej zastępowalność zagranicznego tytułu wykonawczego przy udzielaniu pomocy. Zagraniczny tytuł wykonawczy (zwany tu pierwotnym²⁸) nie jest jednak zastępowany krajowym środkiem umożliwiającym wykonanie danego aktu, ale specjalnym instrumentem unijnym, zwanym w dyrektywie „jednolitym tytułem wykonawczym

25 Wytyczne z dni 15-16 października 1999 r. w Tampere. Zob. także projekt programu Rady Draft programme of measures for implementaion of the principle of mutual recognition of decisions in civil and commercial measures (Dz.

Urz. UE „C” 12 z 15 stycznia 2001 r., s. 1) oraz program Rady Programme of measures to implement the principle of mutual recognition of decisions in criminal matters (Dz. Urz. UE „C” 12 z 15 stycznia 2001 r., s. 10).

26 Dyrektywa Rady 2001/44/WE z dnia 15 czerwca 2001 r., Dz. Urz. UE „L” 175 z 28 czerwca 2001 r., s. 17.

27 Zob. Sprawozdanie 2005-2008, s. 9.”

28 Ang. initial instrument permitting enforcement.

143

umożliwiającym egzekucję we współpracującym państwie członkowskim”²⁹. Konstrukcja tego instrumentu opiera się na zasadzie jego uniwersalnego charakteru: umożliwia on bowiem egzekucję w każdym państwie członkowskim.

2.4.3. Cechy jednolitego tytułu wykonawczego

Zgodnie z art. 12 ust. 1 dyrektywy 2010/24/UE, do wszystkich wniosków o odzyskanie wierzytelności załącza się jednolity tytuł wykonawczy umożliwiający egzekucję we współpracującym państwie członkowskim. Ten jednolity tytuł wykonawczy umożliwiający egzekucję we współpracującym państwie członkowskim odzwierciedla merytoryczną zawartość pierwotnego tytułu wykonawczego umożliwiającego egzekucję³⁰ i stanowi jedyną podstawę środków odzyskiwania wierzytelności i środków zabezpieczających podjętych we współpracującym państwie członkowskim. Nie podlega on w państwie członkowskim żadnemu zatwierdzeniu³¹, uzupełnieniu³² ani zastąpieniu³³. Z przepisu tego wywnioskować można o następujących cechach jednolitego tytułu wykonawczego.

Po pierwsze, ma on charakter uniwersalny. Umożliwia bowiem egzekucję w każdym państwie, które będzie występować w roli współpracującego. Przez wprowadzenie jednolitego tytułu wykonawczego zlikwidowano jedną z najistotniejszych barier udzielania pomocy w egzekucji – odrębności proceduralne w uruchomieniu procedury pomocowej każdego z państw członkowskich.

Uniwersalny charakter jednolitego tytułu wykonawczego zabezpiecza interesy państwa, które o pomoc występuje.

Po drugie, jednolity tytuł wykonawczy ma charakter konieczny. Jego wystawienie i dołączenie do wniosku o pomoc jest bowiem niezbędne do uruchomienia procedury udzielenia pomocy.

Skierowanie wniosku o pomoc w egzekucji i dołączenie do niego np. pierwotnego tytułu wykonawczego nie może zatem doprowadzić do uruchomienia procedury pomocowej.

Po trzecie, jednolity tytuł wykonawczy ma charakter jednolity formalnie. W treści art. 12 dyrektywy 2010/24/UE wskazano bowiem jego wymogi formalne. Składa się on zawsze z takich samych elementów, niezależnie od tego, które z państw członkowskich UE go przygotowuje.

Jednolitość formalna zabezpiecza interesy wszystkich podmiotów uczestniczących w udzielaniu pomocy w egzekucji. Omawiana konstrukcja gwarantuje, że postępowanie w państwie współpracującym (a zwłaszcza czynności wstępne) przeprowadzane są sprawniej i szybciej. Można

29 Ang. uniform instrument permitting enforcement in the requested Member State, fr. instrument permettant l'adoption de mesures exécutoires dans l’État membre requis, niem. Vollstreckungstitel für die Vollstreckung im ersuchten Mitgliedstaat. W dalszej części pracy instrument ten nazywany będzie skrótowo „jednolitym tytułem wykonawczym”.

30 Ang. shall reflect the substantial contents of the initial instrument permitting enforcement.

31 Ang. recognition.

32 Ang. supplementing.

33 Ang. replacement.

144

również niezwłocznie uruchomić procedurę w kilku państwach. Możliwa jest także szybka analiza jednolitego tytułu wykonawczego, co pozwala na sprawne ustalenie jaka wierzytelność, w jakiej wysokości, od kogo i w jakich okolicznościach ma podlegać egzekucji.

Po czwarte, jednolity tytuł wykonawczy ma charakter niezastępowalny i jest wyłączną podstawą (sole basis) czynności podejmowanych w państwie współpracującym. Nie może zatem być uzupełniony, zastąpiony, uznany czy zaakceptowany przez to państwo. Jest wystarczającą podstawą do udzielenia pomocy, a wszelka aktywność państwa sprzeczna z tą zasadą (np. wprowadzenie rozwiązań krajowych z zakresu formalnoprawnego uznawania jednolitego tytułu wykonawczego) stanowić będzie nieuzasadnioną zwłokę w udzieleniu pomocy. Cecha ta wynika z przepisu art. 12 ust. 1 akapit drugi dyrektywy 2010/24/UE, w którym expressis verbis stwierdzono, że jednolity tytuł wykonawczy stanowi jedyną podstawę środków odzyskiwania wierzytelności i środków zabezpieczających podjętych we współpracującym państwie członkowskim i nie podlega żadnemu zatwierdzeniu (ang. recognition), uzupełnieniu (ang. supplementing) lub zastąpieniu (ang.

replacement).

Po piąte wreszcie, jednolity tytuł wykonawczy wywołuje skutki wyłącznie w aspekcie procesowym, umożliwiając przeprowadzenie czynności egzekucyjnych w trybie pomocy prawnej. W szczególności, jego wystawienie nie powoduje swoistego unieważnienia tytułu pierwotnego, ale umożliwia prowadzenie egzekucji w państwie proszonym. Wskazuje na to np. art. 22 ust. 3 rozporządzenia 1189/2011, zgodnie z którym zmieniony jednolity tytuł wykonawczy umożliwiający egzekucję we współpracującym państwie członkowskim w żaden sposób nie wpływa na możliwości zaskarżenia pierwotnej wierzytelności, pierwotnego tytułu wykonawczego umożliwiającego egzekucję we wnioskującym państwie członkowskim lub decyzji wydanej w wyniku sporu wszczętego w toku udzielania pomocy. Cechę tę można określić jako ograniczoną skuteczność jednolitego tytułu wykonawczego.

Konsekwencją powyższego jest zewnętrzna jedynie skuteczność jednolitego tytułu wykonawczego. Egzekucja może być na jego podstawie prowadzona jedynie w innych państwach członkowskich UE, nigdy – w państwie, które tytuł ten wystawiły. W tym ostatnim formalnoprawną podstawą egzekwowania należności pozostaje bowiem pierwotny tytuł wykonawczy.