Współpraca prawna w sprawach podatkowych i celnych

Na gruncie współpracy w sprawach podatkowych i celnych nie sformułowano swoistych zobowiązań aksjologicznych. Aktualnymi pozostają zatem wcześniejsze uwagi, dotyczące w szczególności prawa do godności (art. 1 p.d.p.c.), ochrony życia prywatnego (art. 12 p.d.p.c.) czy niezależnego i bezstronnego sądu (art. 10 p.d.p.c., art. 47 k.p.p.).

Charakter zobowiązań aksjologicznych mają w pewnym zakresie składowe prawa do dobrej administracji, rozumianego jako zespół uniwersalnych wymagań prawnych odnoszących się do

119 Dyrektywa Rady z dnia 9 lutego 1976 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy (Dz.U. L 39 z 14.2.1976, s. 40-42).

120 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/73/WE z dnia 23 września 2002 r. zmieniająca dyrektywę Rady 76/207/EWG w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy. Tekst mający znaczenie dla EOG., Dz. Urz. UE

„L” Nr 269 z 5.10.2002, s. 15-20.

121 Dyrektywa Rady z dnia 10 lutego 1975 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich dotyczących stosowania zasady równości wynagrodzeń dla mężczyzn i kobiet, Dz. Urz. UE „L” Nr 45 z 19.2.1975, s. 19-20.

122 Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, Dz. Urz. UE „L” 303 z 2.12.2000, s. 16-22.

123 Dyrektywa Rady z dnia 14 października 1991 r. w sprawie obowiązku pracodawcy dotyczącego informowania pracowników o warunkach stosowanych do umowy lub stosunku pracy, Dz. Urz. UE „L” nr 288 z 18.10.1991, s. 32-35.

124 Dz. Urz. UE „L” nr 255, s. 22.

30

działań administracji publicznej¹²⁵. Kwestia ta będzie przedmiotem szczegółowego omówienia w dalszej części pracy, teraz jedynie ogólnie należy wskazać następujące składowe prawa do dobrej administracji: obowiązek bezstronnego i rzetelnego rozpoznania sprawy, obowiązek rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, prawo udziału strony w postępowaniu, poszanowanie tajemnic i poufności osób, obowiązek uzasadniania decyzji, priorytet dobrowolnego wykonania decyzji oraz prawo do zaskarżenia wydawanych decyzji i środków egzekucyjnych podejmowanych w toku egzekucji¹²⁶.

Społeczność międzynarodowa w dość szerokim zakresie podjęła współpracę w sprawach podatkowych i celnych. Na gruncie prawa międzynarodowego zawierane są umowy dotyczące takich kwestii z zakresu podatków, jak unikanie podwójnego opodatkowania czy unikanie opodatkowania w ogóle. Z kolei regulacje przyjmowane w zakresie prawa celnego zmierzają do ujednolicania lub usuwania barier celnych. Forum o szczególnym znaczeniu w zakresie omawianych spraw stanowią przywoływane wcześniej OECD i ONZ, a także WCO, Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT) oraz WTO¹²⁷.

Pewnymi wycinkami szeroko rozumianej współpracy w sprawach podatków i ceł zajmują się także organizacje zaliczające się do kategorii organizacji międzynarodowych pozarządowych. Zaliczyć do nich należy w szczególności Międzynarodowe Stowarzyszenie Podatkowe (International Fiscal Association, IFA)¹²⁸, Międzynarodowe Biuro Dokumentacji Podatkowej (International Burreau of Fiscal Documentation, IBFD)¹²⁹ czy Międzynarodową Akademię Podatkową (International Tax

125 Prawo do dobrej administracji wyrażone zostało w art. 47 k.p.p. Odnosi się do niego także Rekomendacja Komitetu Ministrów Rady Europy CM/Rec (2007)20 z dnia 20 lipca 2007 r. – Prawo do dobrej administracji, Recommendation (2007)20 of the Committee of Ministers to Member States on good administration, https://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/cdcj/CDCJ%20Recommendations/CMRec(2007)7E.pdf (dostęp: 30 czerwca 2016 r.). Szerzej zob. Z. Kmieciak, Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne a prawo europejskie, Warszawa 2009, s. 65, Z. Cieślak, Prawo do dobrej administracji (Tezy wystąpienia) [w:] Z. Niewiadomski, Z. Cieślak, Prawo do dobrej administracji. Materiały ze Zjazdu Katedr Prawa i Postępowania Administracyjnego, Warszawa-Dębe 23-25 września 2002 r., Warszawa 2003, s. 18. Zob. także A. Wentkowska, Zasada dobrego administrowania w prawie wspólnotowym, [w:] G. Łaszczyca, Prawo europejskie a funkcjonowanie organów administracji publicznej, Sosnowiec 2003, s. 19 i n.

126 Zob. art. 41 i 47 k.p.p. i rekomendacja Komitetu Ministrów Rady Europy CM/Rec (2007)20 z dnia 20 lipca 2007 r. – Prawo do dobrej administracji.

127 Historycznie istotną organizacją międzynarodową co do omawianego zakresu spraw jest Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (Съветът за икономическа взаимопомощ, RWPG). W ramach tej organizacji planowano szeroką i ścisłą współpracę administracji publicznych poszczególnych państw odnośnie do wszystkich należności publicznoprawnych.

Swoistym zaczątkiem tej współpracy były dwie wielostronne umowy międzynarodowe – porozumienie z Miszkolca (Porozumienie o unikaniu podwójnego opodatkowania dochodów i majątku osób sporządzone w Miszkolcu dnia 27 maja 1977 r. Dz. U. z 1979 r. Nr 10, poz. 66.) oraz porozumienie z Ułan Bator (Porozumienie o unikaniu podwójnego opodatkowania dochodów i majątku osób prawnych sporządzone w Ułan Bator dnia 19 maja 1978 r. Dz. U. z 1979 r. Nr 10, poz. 68). Upadek bloku sowieckiego ostatecznie przerwał proces zacieśniania współpracy pomiędzy państwami socjalistycznymi. Szerzej na temat powyższych porozumień J. Głuchowski, Międzynarodowe umowy w sprawie zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu, PiP 1983 nr 2, s. 53 i n.

128 Oficjalna strona internetowa: http://www.ifa.nl/Pages/default.aspx (dostęp: 13 września 2016 r.).

129 Oficjalna strona internetowa: http://www.ibfd.org (dostęp: 13 września 2016 r.).

31

Academy, ITA). Zakres działania wskazywanych organizacji nie obejmuje jednak międzypaństwowej

pomocy prawnej¹³⁰.

Wzajemna pomoc w sprawach podatkowych i celnych obejmuje wiele porozumień dotyczących zarówno etapu rozpoznania sprawy, jak i odzyskiwania podatków czy ceł. Kwestia ta będzie szczegółowo omówiona w rozdziale II niniejszej pracy, w tym miejscu warto jedynie wskazać, że rozwiązania z zakresu wzajemnej pomocy wynikać mogą z dwu- lub wielostronnych umów międzynarodowych oraz prawa UE.

4. Podsumowanie

Współpraca państw jako taka znana jest od zarania dziejów. Nie stanowi zatem zjawiska charakterystycznego wyłącznie dla czasów współczesnych. Zmianie uległ natomiast zakres podmiotowy i przedmiotowy współdziałania. W czasach najdawniejszych państwa współpracowały ze sobą jedynie w zakresie politycznym i militarnym, a wraz z rozwojem ekonomicznym – także w innych dziedzinach. Obecnego kształtu współdziałanie państw nabrało w okresie ostatnich dwóch stuleci. Aktualnie obejmuje trzy sfery: polityczną, gospodarczą, oraz sferę kultury i nauki.

Analiza każdej ze sfer pozwala na wyodrębnienie grupy przyjmowanych przez państwa rozwiązań, których celem jest stworzenie swoistego instrumentarium umożliwiającego praktyczne współdziałanie państw, jak również zwiększanie efektywności środków przewidzianych w prawie krajowym. Rozwiązania te, określane mianem współpracy prawnej, składają się z trzech kręgów:

zobowiązań aksjologicznych państw, współpracy polegającej na likwidowaniu barier oraz współpracy polegającej na zabezpieczaniu skuteczności państwa w realizowaniu jego zadań przy wystąpieniu elementu transgranicznego.

Ostatni z kręgów obejmuje trzy sfery działań: wzajemne informowanie się państw o określonych faktach, istotnych z punktu widzenia wykonywania władzy publicznej, w tym wymiaru czy egzekucji podatków, ceł czy innych podobnych obciążeń, wzajemne doręczanie korespondencji oraz bezpośrednie wsparcie w wykonywaniu zadań przez państwo, w szczególności przybierające formę podejmowania czynności przez jedno państwo w imieniu drugiego.

Krąg ten – dla odróżnienia od pozostałych – określić należy jako wzajemną pomoc państw.

Jakkolwiek bowiem każda postać współpracy jest formą pomocy jednemu państwu przez drugie, to jednak właśnie w przypadku gwarantowania przez jedno państwo skuteczności nakazów i zakazów drugiego można mówić o pomocy w ścisłym tych słów znaczeniu. Wzajemna pomoc sprzyja zatem podniesieniu poziomu skuteczności państw w wykonywaniu powierzonych im zadań w sytuacji, gdy

130 Szerzej organizacje te omawia H. Hamaekers [w:] H. Hamaekers i in., Wprowadzenie do międzynarodowego prawa podatkowego, Warszawa 2006, s. 77-78.

32

państwo nie jest w stanie zapewnić tego przy wykorzystaniu wyłącznie instrumentów krajowych. Z drugiej jednak strony należy podkreślić, że zabezpiecza ona obywateli przed nadużywaniem przez organy państwa powierzonych im kompetencji. Państwo, do którego zwrócono się o udzielenie pomocy może bowiem wnioskującemu odmówić podjęcia określonych czynności, uznając je za niedopuszczalne z określonych powodów. Wzajemna pomoc stanowi zatem instrumentarium wspomagające tak państwo, jak i podlegające jego jurysdykcji podmioty. Wzajemna pomoc państw zajmuje zatem szczególną pozycję w systemie międzynarodowej współpracy państw, a wobec ogromnego zakresu przedmiotowego (podlegającego ciągłemu rozszerzaniu) należy antycypować rozwój współpracy w tej formie.

Mając powyższe na względzie, wzajemną pomoc prawną państw należy zdefiniować jako porozumienie o współpracy dwóch lub większej liczby państw, w oparciu o które każde z nich może zwrócić się do drugiego o wsparcie przy stosowaniu przez nie prawa w sytuacji, gdy jest to utrudnione albo niemożliwe wobec wystąpienia elementu zagranicznego w danej sprawie i w jednej z umówionych form. W takim rozumieniu wzajemna pomoc obejmować będzie np. poszukiwanie przez jedno państwo sprawcy przestępstwa popełnionego na terytorium drugiego państwa w razie podejrzenia, że może on znajdować się na terytorium tego pierwszego, doręczania dokumentów sądowych dotyczących postępowania sądowego zawisłego w jednym państwie przez właściwe organy lub jednostki drugiego państwa, czy wreszcie – co istotne z perspektywy dalszej części pracy – podejmowanie przez jedno państwo czynności egzekucyjnych w odniesieniu do wierzytelności podatkowej czy celnej przysługującej drugiemu państwu.

33

Rozdział drugi

WZAJEMNA POMOC W ODZYSKIWANIU NALEŻNOŚCI PUBLICZNOPRAWNYCH