Przesłanki odmowy udzielenia pomocy w odzyskiwaniu

Przepis art. 18 dyrektywy 2010/24/UE nosi tytuł „Ograniczenia obowiązków organu współpracującego”⁵¹. Przewiduje on te sytuacje, w których po rozpatrzeniu wniosku o udzielenie pomocy organ stwierdza w formie oświadczenia⁵², że pomocy nie udzieli. Może to nastąpić w trzech sytuacjach:

1) ze względu na poważne trudności gospodarcze lub społeczne w państwie współpracującym;

2) ze względu na przedawnienie dopuszczalności egzekucji;

3) ze względu na to, że całkowita kwota roszczeń objętych jednolitym tytułem wykonawczym wynosi mniej niż 1.500 euro.

Zgodnie z art. 18 ust. 1 dyrektywy 2010/24/UE, organ współpracujący nie jest obowiązany do udzielenia pomocy w dochodzeniu⁵³, jeżeli odzyskanie wierzytelności – z uwagi na sytuację dłużnika – spowodowałoby poważne trudności gospodarcze lub społeczne we współpracującym państwie członkowskim⁵⁴, o ile przepisy ustawowe, wykonawcze i praktyki administracyjne obowiązujące w tym państwie członkowskim dopuszczają taki wyjątek w przypadku wierzytelności krajowych.

51 Ang. Limits to the requested authority’s obligations, fr. Limites aux obligations de l’autorite requise, niem. Grenzen der Verpflichtungen der ersuchten Behorde.

52 Należy zwrócić uwagę, że oświadczenie takie składane jest na podstawie art. 18 ust. 4 dyrektywy 2010/24/UE, a nie art. 5 rozporządzenia 1189/2011. Ten ostatni przepis odnosi się bowiem do oświadczenia, w którym państwo odmawia rozpatrzenia wniosku. W omawianym przypadku wniosek jako takie podlega rozpoznaniu, nie jest natomiast kierowany do realizacji.

53 Ang. shall not be obliged to grant the assistance.

54 Ang. serious economic or social difficulties in the requested Member State, fr. difficulties d’ordre economique ou social dans ‘Etat member requis, niem. erhebliche wirtschaftliche oder soziale Schwierigkeiten in dem ersuchten Mitgliedstaat.

157

Odmowa udzielenia pomocy w omawianym przypadku jest zatem możliwa, gdy spełnią się łącznie dwie przesłanki:

a) dłużnik znajduje się w takiej sytuacji, w której odzyskanie od niego wierzytelności spowodowałoby poważne trudności gospodarcze lub społeczne w państwie, do którego wystąpiono o udzielenie pomocy w egzekucji,

b) przepisy państwa, do którego wystąpiono o pomoc dopuszczają zaniechanie egzekucji w odniesieniu do wierzytelności krajowych w analogicznym przypadku.

Pojęcie sytuacji dłużnika (situation of the debtor) rozumieć należy szeroko. Chodzi tu o wszelkie okoliczności – faktyczne, prawne, ekonomiczne, społeczne – których wystąpienie wespół z prowadzeniem egzekucji spowodowałoby następstwo w postaci poważnych trudności gospodarczych lub społecznych. Zakres tych okoliczności wynikać będzie oczywiście z prawa krajowego (o czym stanowi druga z przesłanek) i na ogół będzie odnosić się do okoliczności prawnych lub ekonomicznych.

Odmowa udzielenia pomocy powinna przybrać postać oświadczenia składanego państwu wnioskującemu. Oświadczenie takie powinno spełniać warunki przewidziane w dyrektywie 2010/24/UE i rozporządzeniu 1189/2011, a zatem przybrać formę elektroniczną w rozumieniu tych przepisów oraz wskazywać przyczynę odmowy (art. 5 rozporządzenia 1189/2011). Wydaje się także, że musi być poprzedzone swoistym postępowaniem wyjaśniającym. Tylko wówczas możliwe będzie

ustalenie sytuacji podmiotu zobowiązanego, a także jej potencjalnego wpływu na sytuację społeczną lub ekonomiczną państwa w razie przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego. Odmowa udzielenia pomocy w tym przypadku powinna być zatem poprzedzona czynnościami postępowania egzekucyjnego w państwie współpracującym. Jak się jednak wydaje, postępowanie wyjaśniające w tym przypadku może przybrać postać jedynie analizy wniosku o pomoc w egzekucji i dołączonych do niego dokumentów, jeżeli już na ich podstawie stwierdzone zostanie wystąpienie okoliczności uprawniającej państwo członkowskie do odmowy udzielenia pomocy.

Podkreślić należy, że odmowa udzielenia pomocy możliwa jest jedynie wówczas, gdy przepisy państwa, do którego wystąpiono o pomoc dopuszczają zaniechanie egzekucji w odniesieniu do wierzytelności krajowych w analogicznym przypadku⁵⁵. Zestawienie art. 18 ust. 1 dyrektywy z innymi uregulowaniami tego aktu pozwala na postawienie pytania o potrzebę wprowadzenia tego przepisu do dyrektywy. Wydaje się bowiem, że stanowi on w istocie powtórzenie (uszczegółowienie) generalnej zasady stosowania własnego prawa procesowego. Istota wskazywanego przepisu sprowadza się bowiem do tego, że organ współpracujący może odmówić udzielenia pomocy – a zatem powstrzymać się od prowadzenia egzekucji określonej należności – w przypadku, gdy możliwość taką przewiduje prawo krajowe. Tymczasem zgodnie z zasadą stosowania własnego

55 Zwraca na to uwagę J. Lao, op. cit., s. 320.

158

prawa procesowego, udzielenie pomocy odbywa się w oparciu o normy prawne prawa państwa współpracującego. Skoro zatem egzekucja ma być prowadzona na podstawie prawa państwa współpracującego, to również możliwa jest odmowa udzielenia pomocy, jeżeli przepis prawa krajowego przewiduje taką możliwość w analogicznej, „krajowej” sytuacji.

Ujmując problem w przedstawiony sposób niewątpliwie rozwiązanie wyrażone w art. 18 ust. 1 dyrektywy 2010/24/UE uznać należy za zbędne. Jak się jednak wydaje, jego ratio legis upatrywać należy w innym aspekcie. Otóż, przepis art. 18 ust. 1 dyrektywy 2010/24/UE odczytać można jako zakaz odmowy udzielania pomocy w przypadku, gdy nie zostaną spełnione przesłanki w nim wskazane. Jeżeli zatem w prawie krajowym dopuszczalne jest zaniechanie egzekucji z przyczyn innych niż wyliczone w art. 18 ust.1, wówczas przepis prawa krajowego w tym zakresie nie będzie znajdować zastosowania w odniesieniu do wierzytelności obcych. Państwo współpracujące będzie zatem musiało egzekwować wierzytelność obcą, pomimo obowiązującego w jego systemie prawa, który taką egzekucję w odniesieniu do wierzytelności własnych uniemożliwia. Wskazywany przepis jest zatem wyjątkiem od zasady równego traktowania wierzytelności i zasady stosowania własnego prawa procesowego.

Przepis art. 18 ust. 2 dyrektywy 2010/24/UE stanowi, że organ współdziałający nie jest zobowiązany do udzielenia pomocy w egzekucji, jeżeli pierwotny wniosek o udzielenie pomocy został złożony w odniesieniu do wierzytelności, które mają ponad pięć lat, licząc od terminu płatności wierzytelności we wnioskującym państwie członkowskim do daty pierwotnego wniosku o udzielenie pomocy. W przypadku gdy wierzytelność lub pierwotny tytuł wykonawczy zostają zaskarżone, ten pięcioletni okres liczony jest jednak od momentu, gdy we wnioskującym państwie członkowskim zostanie stwierdzone, że wierzytelność lub tytuł wykonawczy nie mogą być dłużej zaskarżane.

Ponadto w przypadku gdy właściwe organy wnioskującego państwa członkowskiego wyrażą zgodę na odroczenie płatności lub spłatę w ratach, ten pięcioletni okres liczony jest od momentu, gdy cały termin płatności dobiegł końca. Niemniej jednak w tych przypadkach organ współpracujący nie jest zobowiązany do udzielenia pomocy w odniesieniu do wierzytelności, które mają ponad dziesięć lat, licząc od terminu płatności wierzytelności we wnioskującym państwie członkowskim.

Innymi słowy, zasadą jest to, że pomoc może być udzielona jedynie w odniesieniu do tych wierzytelności, w przypadku których okres pomiędzy terminem jej płatności a wystawieniem pierwotnego tytułu wykonawczego nie wyniósł więcej niż pięć lat. Wyjątkowo ten pięcioletni okres będzie liczony:

- od stwierdzenia ostateczności (prawomocności) rozstrzygnięcia o wierzytelności,

- od upływu całego terminu płatności w przypadku rozłożenia płatności na raty lub odroczenia zapłaty.

159

Przepis art. 18 ust. 3 dyrektywy 2010/24/UE stanowi z kolei, że państwo członkowskie nie jest zobowiązane do udzielenia pomocy, w przypadku gdy całkowita kwota roszczeń objętych niniejszą dyrektywą, w odniesieniu do których występuje się z wnioskiem o pomoc, wynosi mniej niż 1.500 euro. Wprowadzenie minimalnej dolnej kwoty należności ma wyłączyć z zakresu wzajemnej pomocy te wierzytelności, których koszty egzekucji mogłyby przewyższyć ich wysokość⁵⁶. Co do zasady nie ma przeszkód do udzielenia pomocy i w takim przypadku; państwo współpracujące nie ma jednakże takiego obowiązku⁵⁷.

3.3.2. Odmowa udzielenia pomocy w odzyskiwaniu według dyrektywy 2010/24/UE a inne