Zrzeczenie się roszczeń o koszty

Odliczenie wydatków poniesionych przez państwo współpracujące nie zawsze jednak będzie możliwe. W szczególności, nie nastąpi ono w przypadku, gdy w wyniku zastosowanych środków egzekucyjnych nie zostanie wyegzekwowana jakakolwiek kwota. W takim przypadku pojawić się może pytanie, czy państwo współpracujące może dochodzić poniesionych wydatków od państwa wnioskującego. Dyrektywa jednoznacznie przesądza omawianą kwestię stwierdzając, że co do zasady państwa członkowskie zrzekają się wzajemnych roszczeń o koszty wynikające z wzajemnej pomocy. Stanowi o tym art. 20 ust. 2 akapit pierwszy dyrektywy 2010/24/UE. Od tej zasady przewiduje się jednakże trzy wyjątki.

175

Po pierwsze, w pewnych przypadkach możliwe jest dokonanie odmiennych uzgodnień co do zwrotu kosztów. Uzgodnienie takie może być dokonane ze względu na specyfikę sprawy, wyrażoną przez jedną z trzech cech:

a) odzyskanie wierzytelności stwarza szczególne problemy⁸⁵;

b) odzyskanie wierzytelności wiąże się z bardzo wysokimi kosztami⁸⁶; c) odzyskanie wierzytelności dotyczy przestępczości zorganizowanej⁸⁷.

Przedstawione wyliczenie – jakkolwiek ma charakter enumeratywny – dokonane zostało przy użyciu pojęć nieostrych. Trudno bowiem w sposób jednoznaczny definiować „bardzo wysokie koszty” czy „koszty dotyczące przestępczości zorganizowanej”. Jak się wydaje, pojęcia te powinny być interpretowane z punktu widzenia prawa UE i państwa współpracującego (np. definicja przestępczości zorganizowanej w prawie UE). Należy uwzględniać nie tylko literalne brzmienie wskazywanych przepisów, lecz także sens ekonomiczny (dotyczy to zwłaszcza pojęcia „bardzo wysokie koszty”). Trzeba wreszcie pamiętać i o tym, że odstąpienie od zrzeczenia się kosztów ma charakter wyłącznie wyjątkowy – a zatem nie można stosować w odniesieniu do wskazanego przepisu wykładni rozszerzającej.

Na gruncie omawianego wyjątku pojawić się może wątpliwość, kiedy należy dokonać uzgodnienia w przedmiocie zwrotu kosztów. Brzmienie przepisu wskazuje bowiem, że może to nastąpić nie tylko przed udzieleniem pomocy, lecz także w jej trakcie. Świadczy o tym użycie czasu teraźniejszego⁸⁸.W treści omawianego przepisu nie wskazano także form, w której uzgodnienie ma nastąpić. Jak się jednak wydaje, należy stosować tu przepisy co do standardowych form komunikacji organów wnioskującego i współpracującego.

Drugą z sytuacji o charakterze wyjątkowym jest odszkodowanie należne państwu członkowskiemu z tytułu poniesionych kosztów i doznanych strat w wyniku czynności uznanych za nieuzasadnione ze względu na istotę wierzytelności albo ważność tytułu wykonawczego umożliwiającego egzekucję (art. 20 ust. 3 dyrektywy 2010/24/UE). Obowiązek zapłaty spoczywa na państwie wnioskującym, gdy państwo współpracujące – w wyniku realizacji wniosku o pomoc w egzekucji i wskutek informacji zawartych we wniosku lub później przekazanych – dokonało czynności nieuzasadnionych ze względu na istotę wierzytelności albo ważność tytułu wykonawczego. Jak się wydaje, z roszczeniem o zwrot poniesionych kosztów państwo współpracujące będzie mogło wystąpić w szczególności wtedy, gdy wniosek o udzielenie pomocy jest cofany w związku z rozstrzygnięciem sporu co do wierzytelności albo gdy w toku egzekucji okazało się, że wierzytelność pozostaje jednak poza zakresem zastosowania dyrektywy.

85 Ang. recovery creates specific problems.

86 Ang. very large amounts of costs.

87 Ang. organised crime.

88 „Stwarza”, „wiąże się” – dotyczy to również wersji angielskiej.

176 5. Podsumowanie

Procedura udzielania pomocy w egzekucji należności publicznoprawnych uregulowana została dyrektywą 2010/24/UE oraz rozporządzeniem 1189/2011. Przeprowadzona analiza prowadzi do następujących wniosków.

Po pierwsze, skorzystanie z drogi egzekucyjnej przewidzianej w omawianych przepisach wymaga złożenia stosownego wniosku oraz spełnienia dwóch warunków. Podstawowym warunkiem udzielenia pomocy jest uprzednie podjęcie przez państwo wnioskujące próby wyegzekwowania należności. Dopiero, gdy podjęte na gruncie krajowym środki egzekucji nie przyniosą oczekiwanego rezultatu, możliwe jest skorzystanie z pomocy innego państwa członkowskiego. Drugim warunkiem udzielenia pomocy prawnej jest spełnienie wymogu niezaskarżalności egzekwowanego obowiązku.

Obowiązek musi zatem wynikać z ostatecznego i prawomocnego tytułu wykonawczego, w rozumieniu prawa państwa wnioskującego.

Ograniczenie udzielanej pomocy w dochodzeniu do wyłącznie obowiązków ostatecznie i prawomocnie ustalonych wydaje się stanowić rozwinięcie zasady prawa do dobrej administracji.

Stanowi to istotny element ochrony uczestników postępowania przed taką aktywnością organów uczestniczących we wzajemnej pomocy, która mogłaby doprowadzić do egzekucji obowiązku uchylanego w toku podjętych następczo działań organów nadzoru. Do gwarancji tych zaliczyć należy także dopuszczalność wszczęcia przez zobowiązanego już w toku udzielana pomocy prawnej sporu dotyczącego samej wierzytelności. Sytuację taką należy traktować jednak – podobnie jak dopuszczalność udzielania pomocy w zabezpieczaniu należności – jako wyjątkową. Wypełnienie obu przedstawionych powyżej warunków stanowi konstytutywną przesłankę udzielenia pomocy. W przypadku zaś, gdy do ich spełnienia nie doszło, państwo, do którego wystąpiono o pomoc w odzyskaniu odmawia rozpatrzenia wniosku o udzielenie pomocy prawnej.

Po drugie, w procedurze zwracania się o wzajemną pomoc przewidziano dopuszczalność odmowy udzielenia pomocy. Oświadczenie w tym zakresie państwo członkowskie może złożyć wtedy, gdy wymogi ostateczności i bezskuteczności są spełnione – a zatem pomoc powinna być udzielona – jednakże występują inne okoliczności, które umożliwiają (a wręcz nakazują) państwu współpracującemu uchylić się od uczynienia zadość żądaniu państwa wnioskującego. Może to nastąpić w jednej z trzech sytuacji: ze względu na poważne trudności gospodarcze lub społeczne w państwie współpracującym, ze względu na przedawnienie dopuszczalności egzekucji lub ze względu na to, że całkowita kwota roszczeń objętych jednolitym tytułem wykonawczym wynosi mniej niż 1.500 euro.

177

Po trzecie, regulacja statusu prawnego zobowiązanego ma charakter blankietowy. Kwestie te pozostawiono bowiem prawodawstwu państw członkowskich. Przy czym to, wobec kogo egzekucja będzie prowadzona zależy od prawa państwa wnioskującego, pozycja prawna takiej osoby w toku pomocy w egzekucji – w szczególności zakres uprawnień przy czynnościach egzekucyjnych państwa współpracującego – zależy od prawa państwa współpracującego. Przepisy dyrektywy posługują się w tym zakresie pojęciami ogólnymi, uwzględniającymi odrębności regulacji prawodawstw krajowych.

Po czwarte, po wielu latach stosowania rozwiązań opartych na zastępowalności zagranicznych tytułów wykonawczych wprowadzono nowy model rozwiązań – jednolity tytuł wykonawczy.

Stanowi on uniwersalny instrument egzekwowania należności na terenie UE i jako taki nie podlega jakiemukolwiek zastąpieniu przez państwa proszone i jest jednakowy formalnie niezależnie od tego, które z państw go wystawiło. Oparcie wzajemnej pomocy na konstrukcji jednolitego tytułu wykonawczego stanowi rozwiązanie wpływające na uczynienie pomocy prawnej szybszą i skuteczniejszą. Pozwala bowiem na niemal natychmiastowe ustalenie rodzaju i wysokości dochodzonej należności.

Należy jednakże podkreślić, że jest to instrument egzekucji należności poza granicami jurysdykcji państwa wnioskującego – wszczęcie i prowadzenie czynności egzekucyjnych w jego oparciu odbywa się na obszarze państwa współpracującego. W kontekście jednolitego tytułu wykonawczego widać zatem swoisty dualizm postępowań egzekucyjnych, wyrażający się w równoległym funkcjonowaniu obok siebie dwóch tytułów wykonawczych dotyczących tego samego obowiązku, o odmiennym jednakże terytorialnym zakresie wykonalności.

Warto jednocześnie podkreślić, że w ramach konstrukcji jednolitego tytułu wykonawczego interesy podmiotu, wobec którego egzekucja jest prowadzona, podlegają szczególnej ochronie.

Należy bowiem pamiętać, że zobowiązany jest uprawniony do zaskarżenia jednolitego tytułu wykonawczego w państwie proszącym – stosowne środki państwa członkowskie mają obowiązek wprowadzić i utrzymać w swoim systemie prawnym stosownie do treści dyrektywy 2010/24/UE.

Z powyższego wywieść należy następujące wnioski. Po pierwsze, wzajemna pomoc w egzekucji oparta została w istocie na krajowych systemach prawnych. Skąpy zakres regulacji dotyczącej wzajemnej pomocy na szczeblu UE ogranicza się właściwie wyłącznie do określenia struktury organizacyjnej pomocy oraz podstawowych zasad jej udzielania. W pozostałym natomiast zakresie przepisy przewidują zasadę stosowania własnego prawa procesowego przy podejmowaniu przez organy danego państwa czynności. Dotyczy to także konstrukcji zobowiązanego jako podmiotu, wobec którego egzekucja jest prowadzona. Dopuszczalność egzekucji wobec danej osoby podlega bowiem ocenie w zasadzie wyłącznie z perspektywy prawa państwa wnioskującego.

178

Zestawienie rozwiązań obecnie obowiązujących z wcześniejszymi pozwala na przyjęcie, że konstrukcja wzajemnej pomocy w egzekucji należności publicznoprawnych ma charakter dynamiczny, a także że ulega zacieśnieniu. Pomimo bowiem tego, że trzon pierwotnej regulacji (wynikającej z dyrektywy 76/308/EWG) został do dziś zachowany, rozwiązania te zostały rozbudowane i uszczegółowione – czego najlepszym przykładem są opisywane powyżej: rozbudowa struktury organizacyjnej wzajemnej pomocy oraz wprowadzenie jednolitego tytułu wykonawczego.

Sprzyja to przede wszystkim podniesieniu skuteczności wzajemnej pomocy państw.

179

Rozdział szósty

PROCEDURA UDZIELANIA WZAJEMNEJ POMOCY W ODZYSKIWANIU