Metody i narzędzia badawcze

Umiejscowienie badań w paradygmacie interpretatywnym skutkuje przyję-ciem określonej metodyki badań. Została ona oparta na podejściu indukcyj-nym, niegeneralizującym wniosków, związanym z eksploracją i deskrypcją analizowanych treści. Do tworzenia strategii najczęściej wykorzystuje się metodę diagnostyczną, a podstawą planowania strategii może być tylko me-toda prognostyczna. W badaniach zastosowano także metodykę interpreta-tywną, gdyż wskazuje współzależności w złożonych strukturach społecznych i organizacyjnych²⁷¹. Metodykę tę wykorzystuje się w obszarach zarządzania pracownikami i zarządzania strategicznego. Zastosowano również podejście procesowe, które przedstawia najpierw problemy i ich narastanie w czasie (zmienność i złożoność), pokazuje, jak się rozwijały oraz jak się mogą zakoń-czyć²⁷². Bieżące zagadnienia związane z rozwojem zawodowym nauczycieli akademickich skutkują koniecznością rozpatrywania uniwersytetu jako sys-temu otwartego, wchodzącego w liczne, wielowymiarowe i dynamiczne in-terakcje z dynamicznym otoczeniem. Dostępność danych i analiza twierdzeń najważniejszych badaczy szkolnictwa wyższego²⁷³ stały się podstawą wyboru metod badawczych, w tym ich podziału na dane do analizy ilościowej oraz jakościowej²⁷⁴.

W celu zapewnienia większej jednoznaczności związanej z odpowiedzią na pytania badawcze w publikacji wykorzystano zasadę triangulacji²⁷⁵, która jest łączona z grupą metod niejawnych i oznacza wykorzystanie dwóch lub więcej niezależnych procesów pomiaru w celu zredukowania niepewności

271 Pamiętając, że jest ona krytykowana m.in. dlatego, że okazuje się bardzo niejednorodna, często daje trudno porównywalne rezultaty i opiera się na założeniach intersubiektywności, a nie obiektywizmu. E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2007, s. 334–336.

272 Ł. Sułkowski, Struktura teorii naukowej w zarządzaniu, [w:] W. Czakon (red.), dz. cyt., s. 169–175.

273 Np.: W.W. McMahon, dz. cyt.; R. Barnett, Being a University; R. Barnett, Reshaping the University...

274 W przypadku interpretatyzmu dominują badania jakościowe, w behawioryzmie można mieć do czynienia z oboma typami badań. Zob. J. Niemczyk, Metodologia nauk o zarządzaniu, s. 26.

Przy czym ortodoksyjna terminologia wymaga, aby stosować określenia badania interpretatywne zamiast badania jakościowe oraz testowanie hipotez zamiast badań ilościowych. Tamże, s. 15.

275 Tamże, s. 27.

interpretacyjnej²⁷⁶ oraz umożliwia uniknięcie obciążeń pojedynczego źródła (respondenta, obserwatora)²⁷⁷. Z tego powodu dane wykorzystane w publikacji pochodzą z takich źródeł (tabele 20 i 21), jak:

• dokumentacja wewnętrzna polskich publicznych uniwersytetów (analiza dokumentacji 12 uniwersytetów);

• dane archiwalne wykonanych projektów i ekspertyz (spis badań i analiz ujęto w tabeli 21);

• wywiady i opinie reprezentantów polskich uniwersytetów publicznych (8 byłych dziekanów i/lub rektorów pracujących nadal w uniwersytetach);

• obserwacja bezpośrednia, niejawna, uczestnicząca (8 lat).

Tabela 20. Wykorzystane metody i narzędzia badawcze

Nr Metody i narzędzia badawcze Źródła danych

1. Kwestionariusz do analizy treści tematycznych publikacji

Publikacje polskie i zagraniczne, ekspertyzy i raporty

2.

Kwestionariusz do określenia uniwersyteckich kierunków obszarów

rozwojowych

Statuty, regulaminy, uchwały, rozporządzenia, zarządzenia, strategie, misje,

wizje 4. Kwestionariusz do wywiadu swobodnego

Eksperci (w tym byli rektorzy, dziekani) i pracownicy naukowo-dydaktyczni oraz

doktoranci

5. Kwestionariusz do analizy przypadków Strategie i działania rozwojowe wybranych uniwersytetów europejskich 6. Obserwacja niejawna Uniwersyteckie procesy rozwoju nauczycieli

akademickich (polskie i europejskie) Źródło: opracowanie własne.

Analiza literatury została wykonana na podstawie wyników wyszukiwania w takich bazach danych, jak: Google Scholar; Wiley Online Library; EBSCO;

ProQuest Central; Scopus²⁷⁸ (kwestionariusz do analizy treści). Kryterium fi ltrowania były terminy: strategic human resource management in university, strategic development in university lub development strategy for academic te-acher/tutor/lecturer umieszczone w tytule, abstrakcie bądź w słowach kluczach w wyszukiwanych publikacjach. Uzupełnieniem przeprowadzonej analizy treści

276 S. Stańczyk, Triangulacja – łączenie metod badawczych i urzetelnienie badań, [w:] W. Cza-kon (red.), dz. cyt., s. 5.

277 W. Czakon, Zastosowanie studiów przypadków w badaniach nauk o zarządzaniu, [w:]

W. Czakon (red.), dz. cyt., s. 57.

278 Pod koniec prac badawczych została wykonana ponowna kwerenda literatury związana z takimi słowami, jak: human strategy for development, human resource strategy management, strategy development, academic career path i zawężone poprzez wyrażenia University, higer edu-cation oraz według typów publikacji (artykuły, raporty, wyniki badań). Ten przegląd wykonała Katarzyna Baran, pracownik Biblioteki Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ, na przełomie kwietnia i maja 2016 roku.

była ośmioletnia obserwacja uczestnicząca niejawna, której wyniki w postaci notatek były zapisywane w kategoriach:

• proces zarządzania strategicznego uniwersytetem (lub jego elementy);

• organizacyjne przykłady wspierania rozwoju zawodowego nauczycieli akademickich;

• rozwiązania organizacyjne wspierające rozwój zawodowy nauczycieli akademickich.

Kwestionariusz do wywiadu skierowanego do reprezentantów władz uni-wersyteckich składał się z czterech pytań otwartych (załącznik 3). Jego celem było uzyskanie odpowiedzi na temat uwarunkowań rozwoju zawodowego nauczycieli akademickich w uniwersytecie oraz na temat rodzajów (metod, sposobów) ewentualnego organizacyjnego wsparcia tego rozwoju. Ostatnie pytanie w tym kwestionariuszu dotyczyło predykcji kierunku rozwoju zawo-dowego nauczycieli akademickich i elementów, które na ten kierunek mogą wpłynąć. W wyniku tych rozmów ustalono trzy poziomy analizy uwarunkowań rozwoju zawodowego nauczycieli akademickich:

1. dokumenty europejskie (wybrano uniwersytety do analizy przypadków);

2. dokumenty krajowe (dokonano analizy dokumentów strategicznych dotyczących rozwoju kraju i regionów);

3. dokumenty uczelniane (przeanalizowano praktyki rozwojowe wykorzy-stywane przez nauczycieli akademickich w polskich uniwersytetach).

Analizę treści zastosowano również do wybranych i upowszechnionych dokumentów uniwersyteckich, takich jak: misje, wizje i strategie rozwojowe uniwersytetów (Kwestionariusz do określenia uniwersyteckich kierunków obszarów rozwojowych). Przeanalizowano 12 dokumentów zawierających strategie rozwojowe (ogólne) polskich uniwersytetów publicznych (tabe-la 19 i załącznik 2). Podstawowymi kryteriami analizy tych dokumentów było zidentyfi kowanie w nich głównych obszarów aktywności strategicznej uniwersytetów (kierunki rozwoju uniwersytetu) oraz sformułowań zwią-zanych z rozwojem zawodowym nauczycieli akademickich (kierunek, cel, sposób itp.).

Do przedstawienia treści w monografi i wykorzystano też doświadczenie własne zdobyte podczas realizacji zadań badawczych w CBSW UJ pod kie-rownictwem prof. dr. hab. T. Marka. Samodzielne zadania badawcze obej-mowały analizę strategicznego zarządzania polskimi uniwersytetami oraz analizę potrzeb rozwojowych nauczycieli akademickich. Zostały one bardziej szczegółowo przedstawione w tabeli 21. Np. w maju 2010 roku za pomocą kwe-stionariusza ankiety przeprowadzono badanie Indywidualnych Planów Roz-woju (IPR) wśród 174 respondentów (magistrów i doktorów) zatrudnionych w jednej z małopolskich uczelni publicznych. W jego wyniku zidentyfi kowano potrzeby rozwojowe zatrudnionych tam nauczycieli akademickich, a następnie opracowano dla nich systemowe wsparcie w rozwoju zawodowym.

Tabela 21. Źródła danych i zadania badawcze

Zadanie badawcze Metody i narzędzia badawcze oraz źródła danych

Analiza strategii uniwersytetów oraz identyfi kacja strategii rozwoju zawodowego nauczycieli akade-mickich

Między styczniem 2010 a marcem 2014 roku przeprowadzo-no analizę stron internetowych uniwersytetów publicznych w Polsce za pomocą dedykowanego kwestionariusza. Do porównania wybrano 9 uniwersytetów zajmujących najwyż-sze miejsca w rankingach ogólnokrajowych²⁷⁹.

Zidentyfi kowanie i opracowanie

W maju 2010 roku przeprowadzono badanie Indywidualnych Planów Rozwoju (IPR) wśród 174 magistrów i doktorów zatrudnionych w jednej z małopolskich uczelni publicznych (kwestionariusz ankiety).

Ustalenie obszarów rozwoju zawo-dowego nauczycieli akademickich Zidentyfi kowanie procesów wpły-wających na rozwój zawodowy nauczycieli akademickich

W styczniu 2011 r. za pomocą kwestionariusza ankiety au-dytoryjnej przeprowadzono badanie Implikacji wdrożenia Krajowych Ram Kwalifi kacji na zarządzanie uczelnią wśród rektorów i dziekanów polskich uczelni w Uniwersytecie Jagiellońskim²⁸⁰.

Opracowanie przykładów dobrych praktyk związanych z rozwojem zawodowym nauczycieli akademic-kich w uczelniach europejsakademic-kich

Za pomocą dedykowanych kryteriów analizy desk research opisano praktyki występujące w pięciu krajach: Kanadzie, Estonii, Holandii, Niemczech, Wielkiej Brytanii oraz Polsce²⁸¹. Analiza przypadków 9 uniwersytetów: New York University, Harvard University, University of Michigan Ann Arbor, Prairie View A & M University, Univerzita Karlova v Praze, Lunds Universitet, Norges Teknisk-naturvitenskapelige Universite, L’Université de Liège oraz Universiteit van Amsterdam, doty-czyła również systemowego podejścia do rozwoju zawodo-wego nauczycieli akademickich²⁸².

W grudniu 2014 roku i styczniu 2015 roku metodą dedyko-wanych kryteriów analizy desk research opracowano analizy 4 przypadków: Uniwersytet Islandzki (Islandia), Uniwersytet w Utrechcie (Holandia)²⁸³, Uniwersytet Jagielloński (Polska) oraz inicjatywy HRS4R (Europa). Kryteria wyboru dotyczyły:

zakresu stosowania organizacyjnych praktyk względem rozwoju zawodowego nauczycieli akademickich, możliwości pozyskania materiałów oraz relacji między strategią ogólną uniwersytetu i strategiami funkcjonalnymi.

279 Zob. więcej J. Bugaj, M. Szarucki, Identyfi kacja kluczowych kompetencji…, s. 281–296.

280 Zob. więcej M. du Vall (red.), dz. cyt., s. 90–123.

281 Podejście badawcze opisali E.P.S. John, N. Daun-Barnett, K.M. Moronski-Chapman, Public Policy and Higher Education, Routledge, New York 2013, s. 5–17.

282 Zob. więcej J.M. Bugaj, R. Rybkowski., A. Fedaczyńska, G. Bryda, Programy lojalnościowe kierowane do absolwentów uczelni – przegląd rozwiązań europejskich, Kuźnia Kadr 7; Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wrocław 2013, http://www.kuznia7.ue.wroc.pl/k7/images/mate-rialy/poz%202a.pdf [dostęp: 28.08.2013]; R. Rybkowski, J.M. Bugaj, G. Bryda, Ocena możliwości adaptacji rozwiązań programów lojalnościowych w warunkach polskich uczelni, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Kuźnia Kadr 7, Wrocław 2013.

283 Zob. więcej J. Bugaj, Strategy of Organizational Development – Case Study of Utrecht University, Kraków 2016, w druku.

Zadanie badawcze Metody i narzędzia badawcze oraz źródła danych

Opracowanie zbioru wymagań (oczekiwań) wobec nauczyciela akademickiego

W sierpniu 2013 roku i w lutym 2014 roku dokonano prze-glądu ogłoszeń rekrutacyjnych opublikowanych na stronie MNiSW²⁸⁴ na stanowisko adiunkta z doktoratem. W pierw-szym przypadku dostępnych było 1083 ogłoszeń (do analizy zakwalifi kowano 46), a w drugim 508 (zakwalifi kowano 14);

wykorzystano dedykowane kryteria analizy desk research oraz autorski model kompetencji nauczycieli akademickich.

Opracowanie wymagań

W czerwcu i listopadzie 2014 roku przeprowadzono badanie opinii studentów (sondę) na temat ich oczekiwań wzglę-dem nauczyciela akawzglę-demickiego prowadzącego zajęcia dydaktyczne. Autorski kwestionariusz ankiety wypełniony został przez studentów II i III stopnia studiów podczas zajęć z przedmiotu ocena i rozwój kompetencji pracowników oraz budowanie relacji mistrz–uczeń. Dobór próby miał charakter celowy. Liczba wypełnionych i oddanych do analizy ankiet wynosiła 173.

Opracowanie możliwości i kierun-ków rozwoju zawodowego nauczy-cieli akademickich

Od lutego 2014 do grudnia 2014 roku przeprowadzono 8 wywiadów swobodnych z byłymi rektorami i dziekanami pracującymi na polskich uniwersytetach. Dobór ekspertów został przeprowadzony na podstawie nominacji środowiska naukowego.

Źródło: opracowanie własne.

Wykorzystane metody i narzędzia badawcze potwierdziły złożoność ba-danych kwestii związanych ze stosowanymi strategiami rozwoju zawodowego nauczycieli akademickich w uniwersytecie. I właśnie szczególnie ze względu na złożoność organizacyjną uniwersytetu, ale i czasochłonność procesu ba-dawczego oraz wieloznaczność uzyskanych w pilotażach wyników część badań nadal jest kontynuowana.