Przedmiot badań

Złożoność uniwersytetu jako organizacji²⁶⁹ kształtowanej przez długą historię i tradycję ma swoje konsekwencje w każdym obszarze jego działalności, od kontaktów zewnętrznych, po strategię, strukturę i kulturę. W tym aspekcie problemem było ustalenie modelu lub typu uczelni, który będzie podlegał badaniu. I nie chodzi tutaj jedynie o czas działania i mocne zakorzenienie w świadomości społecznej (tzw. tradycyjne europejskie uniwersytety). Różno-rodność podziałów uczelni ze względu na przykładowe zmienne opracowane

265 W związku z tym obejmuje również doktorantów prowadzących zajęcia dydaktyczne oraz tzw. prekarną siłę roboczą (pracowników tymczasowych). Zob. więcej: K. Szadkowski, Kto i jak pracuje na uniwersytecie, „Praktyka Teoretyczna” 2013, nr 1 (7), s. 306, http://www.praktyka-teoretyczna.pl/PT_nr7_2013_NOU/19.Szadkowski.pdf [dostęp: 04.03.2016]; tenże, Uniwersytet jako dobro wspólne. Podstawy krytycznych badań nad szkolnictwem wyższym, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015.

266 Zarządzanie szkolnictwem wyższym w Europie, [w:] Strategie, struktury, fi nansowanie i kadra akademicka, Eurydice, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2009, s. 87, http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/thematic_reports/091PL.pdf [dostęp:

31.01.2015].

267 H. Witczak, O niektórych zagadnieniach…

268 M. Romanowska, Strategie rozwoju i konkurencji, s. 73–74.

269 Uniwersytet jako pojęcie można również rozpatrywać w ujęciach: rzeczowym (przedmio-towym), czynnościowym (funkcjonalnym), atrybutowym, systemowym i sytuacyjnym. A. Adamik, M. Matejun, Organizacja i jej miejsce w otoczeniu, [w:] A. Zakrzewska-Bielawska (red.), Podstawy zarządzania, Wolters Kluwer, Warszawa 2012, s. 41–48.

w wyniku analizy ewolucji uniwersytetów przedstawia tabela 19. Charakter niniejszych rozważań dotyczy wybranej tematyki z perspektywy uczelni ba-dawczej (pierwszy wiersz z tabeli 18) oraz badawczo-edukacyjnej (specyfi ka polskich tzw. tradycyjnych uniwersytetów).

Tabela 18. Typologia uczelni

Kryteria podziału Rodzaje uczelni

Dominująca funkcja

 badawcze (np. duże uniwersytety prowadzące różnorodne programy badawcze)

 edukacyjne (np. państwowe wyższe szkoły zawodowe)

 pełniące funkcje społeczne (np. szkoły służb publicznych) Wewnętrzna

 prezydenckie (osobą kierującą uczelnią jest prezydent, odpowiedzialny przed radą zarządzającą – model amerykańskich uczelni)

 demokracji akademickiej (zarządzający powoływani są przez członków wspólnoty akademickiej; skrajnym przykładem jest model korporacji akademickiej)

 zewnętrznego nadzoru (uczelnia podporządkowana jest zewnętrznej instytucji – np. uczelnie wojskowe)

Relacje ze światem zewnętrznym (w tym

z innymi uczelniami)

 dominujące (uczelnie narzucają warunki otoczeniu zewnętrznemu)

 przedsiębiorcze (uczelnie w dynamiczny sposób reagują na potrzeby świata zewnętrznego, uczelnia staje się partnerem w relacjach z przedsiębiorcami)

 zależne (z dominującą pozycją interesariusza zewnętrznego, narzucającego sposoby reagowania na zewnętrzne potrzeby, przykładem są uczelnie służb publicznych)

Podział uwzględniający powyższe kryteria

 uczelnie badawczo-edukacyjne, zarządzane w sposób

demokratyczny, z dominującą pozycją – tak funkcjonują duże polskie uniwersytety

 uczelnie badawczo-edukacyjne, zarządzane w sposób demokratyczny, przedsiębiorcze – temu modelowi odpowiadają np. polskie politechniki

 uczelnie edukacyjne, demokracji akademickiej, przedsiębiorcze – typowi temu odpowiadają m.in. państwowe wyższe szkoły zawodowe

 uczelnie służb społecznych, zewnętrznego nadzoru, zależne – taki sposób działania dotyczy polskich uczelni służb publicznych

Źródło: opracowanie własne na podstawie propozycji R. Rybkowskiego, powstałej na potrzeby projektu MUKO (Proaktywny model zarządzania uczelnią – funkcje uczelni i uwarunkowania kulturowe; materiały niepublikowane).

Stąd zakresem rzeczowym był polski uniwersytet publiczny, klasyczny (tradycyjny). Zakres przedmiotowy obejmował prowadzone przez publiczne uniwersytety polskie strategie rozwoju zawodowego nauczycieli akademickich.

Owe strategie składały się na sukces strategiczny w tym przedmiocie (rozwój zawodowy nauczycieli akademickich), czyli na realizację i osiągnięcie strate-gicznych celów rozwojowych uniwersytetu.

Podmiotem prowadzącym i odpowiadającym za te strategie był polski uniwersytet publiczny, klasyczny, tradycyjny (zakres rzeczowy badania), a nie nauczyciele akademiccy (gdyż nie analizowałam ich predyspozycji, cech

psy-chofi zycznych, zdolności, motywacji i zaangażowania do rozwoju). Zakre-sem przestrzennym była Polska. Zakres czasowy dotyczył analiz, stanu nauki i praktyki oraz zaplanowanych i zrealizowanych badań od 2009 do 2016 roku.

Celem głównym owych prac było opracowanie koncepcji modelu wzorcowego, o charakterze ideowym.

Opracowanie owego modelu wzorcowego było możliwe także dzięki ana-lizie stanu praktyki związanego ze strategiami ogólnymi i szczegółowymi funkcjonującymi na polskich uniwersytetach publicznych. W związku z tym model ten tworzono na podstawie interpretacji dokumentów strategicznych wybranych 12 polskich uniwersytetów zajmujących najwyższe miejsca w ran-kingach ogólnokrajowych²⁷⁰. Źródła danych analizowanych dokumentów przedstawiają tabela 19 i załącznik 2.

Tabela 19. Strategie rozwojowe wybranych uniwersytetów publicznych w Polsce

Nazwa uniwersytetu Źródło

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Strategia rozwoju Uniwersytetu im.

Adama Mickiewicza w Poznaniu Uniwersytet w Białymstoku Strategia Uniwersytetu w Białymstoku Uniwersytet Gdański Strategia rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego Uniwersytet Jagielloński Strategia rozwoju Uniwersytetu Jagiellońskiego Uniwersytet Mikołaja Kopernika Strategia rozwoju Uniwersytetu

Mikołaja Kopernika

Uniwersytet Opolski Strategia rozwoju Uniwersytetu Opolskiego Uniwersytet Rzeszowski Strategia rozwoju Uniwersytetu Rzeszowskiego Uniwersytet Szczeciński Strategia Uniwersytetu Szczecińskiego Uniwersytet Śląski Strategia rozwoju Uniwersytetu Śląskiego Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Strategia rozwoju Uniwersytetu

Warmińsko--Mazurskiego

Uniwersytet Warszawski Strategia Uniwersytetu Warszawskiego Uniwersytet Wrocławski Strategia rozwoju Uniwersytetu Wrocławskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie stron internetowych publicznych uniwersytetów polskich.

Każdy model może budzić kontrowersje z powodu przyjętych założeń, a także z powodu złożoności problematyki szkolnictwa wyższego. Dlatego też korzystne było samokrytyczne spojrzenie na zasoby i procesy przez pry-zmat porównania stosownych rozwiązań wśród uniwersytetów odnotowu-jących sukcesy w badanym obszarze. Przygotowano więc kryteria do analizy przypadków (rozdział 5), które w rezultacie przyczyniły się do opracowania

270 Ranking szkół wyższych Wprost 2013, http://szkoly.wprost.pl/ [dostęp: 24.06.2014];

Ranking uczelni akademickich Perspektywy 2013, http://www.perspektywy.pl/portal/index.

php?option=com_content&view=article&id=724:uczelnie-akademickie&catid=87&Itemid=231 [dostęp: 24.06.2014].

przedstawionego w rozdziale 6 modelu. Należy go odczytywać jako koncepcję teoretyczną podejścia do kwestii rozwoju zawodowego nauczycieli akademic-kich w polsakademic-kich uniwersytetach publicznych.