Jakby przedłużeniem miłości małżeńskiej, która jest czymś więcej niż fizycz-nym pożądaniem, jest miłość rodzinna. Sam Bóg zaświadcza o wielkiej miłości Abrahama do jego jedynego syna.
Rdz 22,2 unigenitum quem diligis Isaac et vade in terram Vi-sionis atque offer eum ibi holocaustum super unum montium quem monstra-vero tibi
Rzekł mu: „Weźmij syna twego jednorodzonego, którego miłujesz, Izaaka, a idź do ziemi widzenia i tam go ofiarujesz na ca-łopalenie na jednej górze, którą tobie ukażę”.
W Księdze Rodzaju mówi się o miłości Izaaka do syna Ezawa. Żona Izaaka zaś bardziej miłowała syna Jakuba.
Isaac amabat Esau eo quod de venationibus illius
* Identycznie tłumaczy ten werset także Biblia Gdańska.
W Księdze Rut mamy przykład głębokich więzów łaczących Noemi z jej tua natus est quae te diligit et multo tibi est melior quam si septem haberes filios
I abyś miała, kto by cie-szył duszę twoją, a żywił w starości; bo urodził się z synowej twojej, która cię miłuje i jest ci daleko lepsza, niż gdybyś miała siedmiu synów.
Miłość przyjaciół
Na temat przyjaźni w Piśmie Świętym napisano bardzo wiele i postawiono często wykluczające się tezy. Na przykład Encyklopedia biblijna informuje, że
„chociaż wielu autorów ksiąg biblijnych zdawało sobie sprawę, że przyjaźń wzbogaca ludzkie życie, to jednak nie stała się ona w Biblii tematem poważnej i szczegółowej refleksji, co pozostaje w jaskrawym kontraście z tradycją grecką i rzymską”55. Przywoływany już w tej sprawie wielokrotnie Janusz Nawrot przy-znaje wprawdzie, że „w Biblii nie da się zauważyć całościowego traktatu na te-mat przyjaźni. Brak szczegółowej analizy przytaczanych tekstów Księga święta rekompensuje ogromnym bogactwem środków wyrazu”56. Zwraca się uwagę, że
55 Sam K. Williams, Przyjaźń, tł. Z. Kościuk, w: Encyklopedia biblijna, s. 1019.
56 Przyjaźń w „Etykach” Arystotelesa, s. 499-500. Nawrot pisze: „Tak więc Stary Testament po-daje liczne przykłady jej funkcjonowania w sentencjach mądrościowych (np. Prz 17,9.17-18; 19,7;
ST opisuje przyjaźń w działaniu. Celują w tym księgi mądrościowe (Księga Hio-ba, Księga Psalmów, Księga Przysłów, Księga Koheleta [Eklezjastesa], Księga Mądrości, Mądrość Syraha [Eklezjastyk]). Biblia akcentuje następujące cechy przyjaźni: szczerość, wierność, jej wspólnotowy charakter, a w niej przede wszystkim pomocniczość. Miarą przyjaźni czyni relację do siebie samego, gdyż człowiek sam dla siebie jest najlepszym przyjacielem. Oddanie, z kolei, życia za przyjaciół stanowi w Piśmie Świętym najwyższy stopień poświęcenia. Podkreśla się, że Biblia mówi także o przyjaźni w szerszym znaczeniu, jako towarzystwie, koleżeństwie, dobrej znajomości.
Najbardziej reprezentatywne wypowiedzi na temat przyjaźni znajdujemy w ST w Mądrości Syracha. Powszechnie znana jest zawarta tam piękna pochwała przyjaźni.
Syr 6,14-17
Amicus fidelis protectio fortis qui autem invenit Do-minum inveniunt illum qui timet Deum aeque ha-bebit amicitiam bonam quoniam secundum illum erit amicus illius godnej wagi złota i srebra wobec dobroci wiary jego.
Przyjaciel wierny jest le-karstwem dla życia i nie-śmiertelności, a którzy się boją Pana, znajdą go. Kto się Boga boi, będzie miał również przyjaźń dobrą, bo jakim on jest, takim bę-dzie i przyjaciel jego.
Często jednak umyka naszej uwadze ostatni werset tego fragmentu: to Bóg jest dawcą i stróżem prawdziwej przyjaźni. Wyakcentuje to później bardzo
Syr 40,3), personifikacjach (Mdr 1,16; 7,27; 8,2.17), anaforach (Koh 3,8), narracjach (np. Hi 2,lla;
19,21; 32,1.3; 35,4; 42,10.17), upomnieniach (np. Prz 22,24; Syr 7,12; 9,10; 19,13-15; 29,10), powiedzeniach z życia powszedniego (Syr 22,25), mowach numerycznych (Syr 25,1), przysło-wiach (Prz 14,20; 19,4), wzmiankach o mędrcach (Prz 25,1), zachętach (Prz 7,18), przestrogach (Prz 3,29; 27,10; Syr 9,8; 33,20), stwierdzeniach opisowych (Syr 6,5-16), cytacjach (Syr 20,16), porównaniach (Syr 33,6), wreszcie w mowach mieszanych (Syr 37,1-6). W Nowym powszechny-mi formapowszechny-mi przekazu tematyki przyjaźni są: przypowieść (Łk 11,5-8; 14,10.12; 15,9.29), opowia-danie historyczne (J 11,1-36), wypowiedzi (J 11,11), cytacje (Łk 7,6.34; J 11,36; 19,12; Jk 2,23), mowy skierowane do uczniów (Łk 12,4; 21,16; J 15,13-15.19), dialogi (J 20,2; 21,15-17), sentencje (J 3,29), opowiadania (Łk 23,12; Dz 10,24; 19,31; 27,3), pozdrowienia (Tt 3,15; 3 J 15), przestro-gi i nawoływania (Jk 4,4; l Kor 16,22), pouczenia (Łk 16,9), wizja apokaliptyczna (Ap 3,19), narracja autorska (J 5,20)”.
św. Augustyn. Tymczasem Eklezjastyk zaleca staranne wybieranie przyjaciół i długie ich wypróbowywanie zanim obdarzy się ich pełnią zaufania.
Syr 6,7-13 temptatione posside eum et non facile credas illi.
Et est amicus qui odium et rixam et convicia coae-qualis et in domesticis tuis fiducialiter aget; si humi-liaverit se contra te et a facie tua abscondet se unianimem habebis amicitiam bonam.
Ab inimicis tuis separare et ab amicis tuis adtende.
Jeśli nabywasz przyjaciela, przez doświadczenie go nabywaj, a nie zawierzaj mu łatwo. Bo bywa przy-jaciel według czasu swego, a nie wytrwa w dzień utra-pienia. I jest przyjaciel, który się obraca do nieprzyjaź-ni, i jest przyjaciel, który nienawiść i swar i hańbę będzie; jeśli się uniży przed tobą i skryje się przed tobą, będziesz miał obopólną przyjaźń dobrą. Odłącz się od nieprzyjaciół twoich, a bądź ostrożny z przyja-ciółmi twymi.
Autor natchniony przestrzega przed fałszywymi przyjaźniami i przeprowa-dza nawet swoistą klasyfikację przyjaźni pozornych. Fałszywi przyjaciele bo-wiem, to przyjaciele w przyjemności, gdy jednak przychodzą gorsze dni, odstę-pują oni od przyjaciela. Jeszcze gorszy jest przyjaciel, który faktycznie okazuje się wrogiem, a dawną zażyłość i zaufanie wykorzystuje przeciwko dawnemu przyjacielowi. Syrach wymienia też wśród pozornych przyjaciół towarzyszy zabaw i biesiad. Radzi ze wszech miar ostrożność wobec niewypróbowanych przyjaciół.
Pismo Święte zna też przypadki przyjaźni w złu, gdy ludzie wzajemnie wspie-rają się w grzechu i niegodziwościach. Jeremiasz zapowiada im zbiorową karę nad rzekami Babilonu.
Jr 20,6 ibitis in captivitatem et in Babylonem venies et ibi morieris ibique sepelieris tu et omnes amici tui quibus prophetasti mendacium
A ty, Fassurze, i wszyscy mieszkańcy domu tego pój-dziecie w niewolę, i przyj-dziesz do Babilonu, i tam umrzesz, i tam pogrzeba-ny będziesz ty i wszyscy przyjaciele twoi, którym prorokowałeś kłamstwo*.
* W LXX i Wulgacie użyte jest słowo „przyjaciele”, podobnie w przekładzie Wujka; w tym względzie Biblia Gdańska wierniejsza jest Biblii hebrajskiej, która używa w tym miejscu sło-wa ahaw (אהב): „Ale ty, Fassurze! i wszyscy, którzy mieszkają w domu twym, pójdziecie w pojmanie, i do Babilonu przyjdziesz, i tam umrzesz, i tam pogrzebiony będziesz; ty i wszyscy miłujący cię, którymeś kłamliwie prorokował”.