Odpady oraz ich rodzaje

Większość opracowań i podręczników dotyczących zagadnień gospodarki odpadami zaczyna się od definicji pojęcia „odpady”. Samo ustalenie znaczenia pojęcia „odpady” wciąż jeszcze jest przedmiotem dociekań naukowych. Także wiele przyjętych w prawodawstwie definicji stanowi przedmiot dyskusji. Za-równo w języku potocznym, jak również w próbach naukowego sprecyzowania zakresu pojęcia „odpad” uderza ogromna wieloznaczność tego terminu. Zaobser-wować można jednocześnie dużą chwiejność, a nawet wręcz dowolność w roz-różnieniach terminologicznych tego znaczenia w wielu dyscyplinach naukowych związanych z gospodarką odpadami. O pojęciu „odpady” mówiliśmy wielokrot-nie w poprzednich rozdziałach. W tym miejscu wydaje się, że nadszedł właściwy moment, by podkreślić, że pojęcie to spełnia w naszych rozważaniach jedną z ról zasadniczych. Jego istnienie stanowi podstawę wielu dociekań, w toku których zmierzamy do przezwyciężenia konwencjonalizmu w podejściu do analizy syste-mowej prawa regulującego gospodarkę odpadami.

Wyliczenie podstawowych nie zdefiniowanych pojęć oraz definiowanie za ich pomocą wszystkich pojęć złożonych pozwala dostrzec formalną strukturę znaczenia wszystkich terminów80. Jak podkreślają G. Wasiak i B. Olech, „Wpro-wadzane do środowiska odpady często powodują naruszenie jego równowagi jo-nowej, a następnie biologicznej, doprowadzając w rezultacie do różnego rozmiaru

degradacji środowiska”81. Odpadem w ujęciu ogólnym jest element wywodzą-cy się z danego obiektu, lecz nie stanowiąwywodzą-cy zintegrowanej z nim całości82. Za-wsze stanowi on obciążenie dla obiektu, dlatego jest eliminowany na zewnątrz. K. Świgoń-Popiołek, analizując podstawy metodyczne ujednolicenia klasyfikacji odpadów, wyróżnia odpad: 1) końcowy, 2) przejściowy, 3) technologiczny oraz 4) środowiskowy83. Odpad końcowy stanowi element, który ze względu na swoją strukturę i funkcję, na określonym etapie ewolucji, nie może być wprowadzony w obieg recyrkulacji. Odpad przejściowy może stanowić obciążenie środowiska, lecz także w zależności od podejmowanych zabiegów może być wprowadzony w obieg recyrkulacji, np. w postaci surowców wtórnych. Zdaniem cytowanej au-torki, stanowi on element wymagający możliwych do zastosowania i przeprowa-dzenia na danym etapie rozwoju działań, powodujących powtórne wprowadzenie go w obieg gospodarczy84. Odpad technologiczny, tj. surowiec wtórny, ma cha-rakter odpadu pozornego i stanowi element, który bez dokonywania większych zabiegów może być wprowadzony na powrót do procesu recyrkulacji85. Odpad środowiskowy to odpad właściwy. Stanowi on element, który w danym okresie: 1) można wprowadzić w obieg recyrkulacji, po zastosowaniu dostępnych dodat-kowych zabiegów; 2) nie można wprowadzić w obieg recyrkulacji ze względu na brak w danym okresie możliwości techniczno-ekonomicznych86. Odpad środowi-skowy globalny stanowi zbiór elementów, do którego sukcesywnie przedostają się nowe konkretne elementy przebywające w nim dotychczas. Proces ruchu od-padów pozwala uchwycić dynamikę przemian odpadu globalnego. Odpad śro-dowiskowy powinien być rozpatrywany, zdaniem K. Świgoń-Popiołek, w dwóch aspektach: 1)procesów oraz źródeł produkcji i emisji odpadów, 2) procesów prze-nikania tj. imisji konkretnych odpadów do obiektów środowiska87.

Jak podkreśla J. Sibiga, stopień uciążliwości odpadów jest bardzo zróżni-cowany i zależy zarówno od ich cech jakościowych, ilości, jak i zdolności śro-dowiska do samooczyszczania. Jego zdaniem, uciążliwość ta jest związana z: 1) zanieczyszczeniem wód i gleby przez substancje rozpuszczalne; 2) zanieczysz-czeniem powietrza przez substancje pylące i emitujące gazy; 3) dewastacją gleby na skutek zmian strukturalnych; 4) dewastacją powierzchni ziemi przez zmia-nę jej ukształtowania i ubytek wartości użytkowych; 5) zagrożeniem sanitarnym

81 G. Wasiak, B. Olech, Analiza i ocena stanu gospodarki odpadami niebezpiecznymi dla

śro-dowiska na przykładzie wybranych gałęzi przemysłu, [w:] H. Piotrowska (red.), Odpady przemysło-we…, s. 46.

82 K. Świgoń-Popiołek, Podstawy metodyczne ujednolicenia klasyfikacji odpadów, [w:] H. Piotrowska (red.), Odpady przemysłowe…, s. 82.

83 Ibidem, s. 84–86.

84 Ibidem, s. 84.

85 Ibidem, s. 85.

86 Ibidem.

przez ogniska skażenia bakteriologicznego i helmintologicznego, a także w wy-niku powstawania żerowisk dla nosicieli chorób, takich jak gryzonie, ptaki i owa-dy; 6) toksycznymi i promieniotwórczymi właściwościami niektórych substancji odpadowych i ich oddziaływaniem na człowieka i zwierzęta88. K. Świgoń-Popio-łek, analizując podstawy kompleksowego opisu zjawiska powstawania i ruchu zanieczyszczeń w środowisku, wskazuje na dwie podstawowe warstwy: 1) za-gadnienie systemowego opisu zjawiska produkcji odpadów, ich globalnej emi-sji do środowiska oraz wielkości imiemi-sji w określonych elementach środowiska; 2) zagadnienie mechanizmu ruchu odpadów w środowisku, przebieg kumulacji zanieczyszczeń w określonych jego elementach oraz skutki wpływu różnych grup zanieczyszczeń na obiekty środowiska89. W ocenie tej autorki, zanieczyszczenia (odpady) przechodzą przez szereg etapów od okresu ich powstawania (źródła produkcji), poprzez wielkość emisji zanieczyszczeń poza źródło, aż do wielkości wchłoniętych zanieczyszczeń przez obiekty środowiska (imisja)90.

Na pojęcie prawne „odpady” musimy więc zwrócić szczególną uwagę. Czy jednak wyrażenie „odpady” ma sprecyzowane dość jasno znaczenie w prawie, czy też jego treść normatywna skazana jest na niejasność i dogmatyczność, którym nie możemy zapobiec? Przeciętnemu człowiekowi odpowiedź na pytanie, co to są odpady, nie sprawia kłopotu, ale wyjaśnienie wtedy znaczenia tego pojęcia ma charakter czysto intuicyjny. Ażeby ściśle określić znaczenie prawne pojęcia „odpady” w nauce prawa ochrony środowiska, niewątpliwie najdogodniej byłoby odwołać się do wiedzy technicznej i ekonomicznej. W ten sposób można by uzy-skać jakiś w miarę niezawodny układ odniesienia i na jego podstawie sformuło-wać kryteria prawne interpretacji pojęcia „odpady”. Z. Chrzanowski podkreśla, że nie powinno się dążyć do całkowitego ujednolicenia terminologii dotyczącej odpadów, które mogłoby pociągnąć za sobą ograniczenie komunikatywności usta-lonych norm w tym zakresie. Jego zdaniem, konieczne jednak staje się wprowa-dzenie jednoznacznej nomenklatury dla określonych treści przepisywanych danej grupie odpadów91. Autor ten uważa, że bliższe zaznajomienie się z zagadnieniem odpadów w skali makroekonomicznej powoduje konieczność wyodrębnienia z ogólnych pojęć w tym zakresie pewnych cząstkowych kategorii pomocniczych. Wynika to z odmiennego sposobu powstawania określonych grup odpadów, ich odrębnych właściwości fizyko-chemicznych, odmiennych wartości użytkowych, a także ich oddziaływania na środowisko92. Nic dziwnego, że próby wyjaśnienia

88 J. Sibiga, Problemy prawne gospodarki odpadami przemysłowymi w systemie ochrony

śro-dowiska, [w:] H. Piotrowska (red.), Odpady przemysłowe…, s. 330.

89 K. Świgoń-Popiołek, Podstawy kompleksowego opisu zjawiska powstawania i ruchu

zanie-czyszczeń w środowisku, [w:] H. Piotrowska (red.), Odpady przemysłowe…, s. 334.

90 Ibidem, 336.

91 Z. Chrzanowski, Zarys klasyfikacji odpadów. Propozycje odnośnie pojęć i definicji

związa-nych z tym zagadnieniem, [w:] H. Piotrowska (red.), Odpady przemysłowe…, s. 27.

treści prawnej tego pojęcia wiążą się najczęściej ze sposobami jakiejś typologiza-cji i odniesienia się do celów prawa gospodarki odpadami.

Według M. Boruckiej-Arctowej, „Czynnikiem o bardzo istotnym znaczeniu jest poczucie zgodności celów realizowanych za pomocą prawa przez ustawo-dawcę z systemem wartości preferowanych i uznawanych przez społeczeństwo, przy szeroko zakreślonej informacji i przekazywaniu do wiadomości społecznej racjonalnych argumentów przemawiających za podjętymi środkami dla realizacji tych celów”93. W literaturze E.S. Kempa odpadami nazywa „wszystkie te nieuży-teczne substancje ciekłe lub stałe, które powstają podczas normalnej działalności człowieka w miastach i osiedlach oraz zakładach przemysłowych, a wymagające takiej przeróbki lub unieszkodliwiania, aby nie wpływały ujemnie na stan sani-tarny, higieniczny i estetyczny środowiska”94. Jego zdaniem, zakres pojęcia „od-pady” jest obecnie niezmiernie obszerny. Inaczej definiuje się odpady w sferze produkcji, inaczej w sferze konsumpcji i usług.

Autor ten zwraca jednocześnie uwagę na brak uniwersalnej i ogólnej przy-jętej systematyki i klasyfikacji, która by satysfakcjonowała wszystkich zainte-resowanych95. Częstymi pojęciami technicznymi są: odpad przejściowy i odpad końcowy. Odpad przejściowy obejmuje „pozostałości poprodukcyjne nie różnią-ce się składem od wytworzonego produktu. Postać ich jest umownie czysta, a to oznacza, że mogą być ponownie użyte w danym obiegu produkcyjnym lub innym po nieznacznych tylko procesach przetwórczych lub operacjach adaptacyjnych”96. Pozostałości poprodukcyjne można odzyskiwać, przez co stają się ponownie su-rowcem. Odpady końcowe, zdaniem cytowanego autora, czyli nieużytkowe lub powszechnie uznawane za takie, nie nadają się do recyrkulacji, lecz wyłącznie do unieszkodliwiania97.

Wydobywanie, przetwarzanie i konsumpcja wszelkiego rodzaju dóbr ko-niecznych do życia ludzi połączone są z powstawaniem odpadów, powstających w wyniku procesów przetwarzania i konsumpcji na skutek odrzucania składników, dla których w danej chwili nie ma zastosowania lub sposobu dalszego przetwa-rzania98. W ocenie Cz. Rosik-Dulewskiej, główną przyczyną powstawania nad-miernej ilości odpadów jest nieracjonalna gospodarka zasobami99. Powstawanie odpadów powinno być eliminowane lub ograniczane przez wytwarzających odpady i ich odbiorców niezależnie od stopnia uciążliwości bądź zagrożeń dla życia lub

93 M. Borucka-Arctowa, Świadomość prawna a planowane zmiany społeczne, Wrocław, War-szawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1981, s. 135.

94 E.S. Kempa, Gospodarka odpadami miejskimi, Warszawa 1983, s. 45.

95 Ibidem.

96 Ibidem, s. 46.

97 Ibidem.

98 Z. Rudolf, M. Mączyński, Z. Linowski, K. Skalmowski, Usuwanie i wykorzystanie

odpad-ków miejskich, Warszawa 1967, s. 7.

zdrowia ludzi oraz dla środowiska, a także niezależnie od ich ilości lub miejsca po-wstawania100. Przyczyny powstawania odpadów mogą być klasyfikowane według: 1) źródeł powstawania odpadów, 2) rodzajów odpadów, 3) metod unieszkodliwiania odpadów oraz 4) dróg rozprzestrzeniania się odpadów101. Wydaje się, że wiedza, którą dostarczają nam nauki techniczne na temat odpadów, powinna być wykorzy-stywana w procesie stosowania przepisów regulujących gospodarkę odpadami.

W prawie międzynarodowym Konwencja bazylejska, z 22 marca 1989 r. w Bazylei o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów nie-bezpiecznych102, za odpad uznaje substancje lub przedmioty, które są usuwane lub których usuwanie zamierza się przeprowadzić albo których usuwanie jest wy-magane z mocy przepisów prawa krajowego (art. 2 pkt 1) Konwencji. Zdaniem A. Barczak, „Definicja »odpadu« zaproponowana w Konwencji bazylejskiej ma charakter sztywny. W definicji tej element subiektywny oceny został ograniczony do minimum co powoduje trudności przy próbie odróżnienia »odpadu« od »surow-ca«”103. Zakresem przedmiotowym tej konwencji objęte są odpady niebezpieczne. Jak wynika z art. 1 odpadami niebezpiecznymi są następujące odpady podlegają-ce przepływom transgranicznym: a) należąpodlegają-ce do którejkolwiek kategorii zawar-tej w aneksie I, chyba że nie posiadają którejkolwiek z charakterystyk zawartych w aneksie III oraz b) nie objęte lit. (a), lecz określone lub uznawane za odpady nie-bezpieczne przez ustawodawstwo krajowe strony eksportującej, importującej lub tranzytowej. Odpady należące do którejkolwiek kategorii określonej w aneksie II i będące przedmiotem transgranicznego przemieszczania są w rozumieniu konwen-cji „innymi odpadami”. Odpady, które z przyczyn swej radioaktywności stanowią przedmiot innych międzynarodowych systemów kontrolnych, łącznie z międzyna-rodowymi instrumentami stosowanymi specjalnie do materiałów radioaktywnych, są wyłączone z zakresu konwencji. Odpady pochodzące z normalnej działalności statku, których zrzut jest objęty innym międzynarodowym instrumentem praw-nym, są także wyłączone z zakresu konwencji bazylejskiej.

Jedna z pierwszych definicji odpadów w prawie polskim znalazła się w usta-wie z 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (u.o.k.ś)104. Zgod-nie z art. 3 pkt 5 tej ustawy odpady oznaczały zużyte przedmioty oraz substancje stałe, a także nie będące ściekami substancje ciekłe, powstające w związku z by-towaniem człowieka lub działalnością gospodarczą, nieprzydatne w miejscu lub czasie, w którym powstały, a uciążliwe dla środowiska. Wskazana wyżej definicja odpadów opierała się na dwóch kryteriach: „nieprzydatności” oraz „uciążliwo-ści”105. E. Radziszewski, odnosząc się w sposób ogólny do treści art. 3 u.o.k.ś.,

100 Ibidem, s. 29.

101 W.J. Mołoniewicz, Teoretyczne podstawy…, s. 21.

102 Dz.U. 1995, nr 19, poz. 88.

103 A. Barczak, Model gospodarowania…, s. 17.

104 Tekst jedn.: Dz.U. 1994, nr 49, poz. 196 ze zm.

w którym znalazła się definicja pojęcia „odpady”, stwierdza, że ma on zastosowa-nie przy interpretowaniu przepisów ustawy, określając obowiązującą treść pojęć, które językowo mogłyby mieć różne znaczenie106. W jego ocenie, tego rodzaju przepis jest niezbędny zwłaszcza z uwagi na interdyscyplinarność problematyki ochrony środowiska i możliwość występowania różnych punktów widzenia na poszczególne sformułowania, w zależności od dziedzin wiedzy lub działalności zainteresowanych podmiotów.

Ustawa o odpadach z 27 czerwca 1997 r. definiowała odpady jako wszystkie przedmioty oraz substancje stałe, a także nie będące ściekami substancje ciekłe powstałe w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej lub bytowania czło-wieka i nieprzydatne w miejscu lub czasie, w którym powstały (art. 3 pkt 1). Po-jęcie to określało materialny zakres stosowania przepisów tej ustawy107. Zdaniem M. Górskiego, jednym z podstawowych celów zmian przepisów regulujących gospodarkę odpadami w Polsce w 2001 r. było uzyskanie zgodności przepisów prawa polskiego z wymaganiami wynikającymi z postanowień prawa wspólno-towego108. Przepisy dotyczące gospodarowania odpadami opierały się na posta-nowieniach dyrektywy w sprawie odpadów nr 75/442/EEC z 15 lipca 1975 r. (dyrektywa ramowa)109. Większość pojęć w prawie polskim została zdefiniowa-na po raz pierwszy, „co w praktyce ich stosowania spowodowało pojawienie się pewnych wątpliwości dotyczących interpretacji zawartych w ustawie definicji”110. Regulacja ta wprowadziła także definicje: odpadów komunalnych i odpadów nie-bezpiecznych.

Ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. za odpady uznawała każdą sub-stancję lub przedmiot należący do jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się jest obowiązany (art. 3 ust. 1). Z orzecznictwa NSA ukształtowanego na gruncie tej ustawy wynikało, że „pozbycie się” rozumiane jest jako przekaza-nie przedmiotu innemu podmiotowi, który będzie ten przedmiot wykorzystywał w zasadniczo odmienny od pierwotnego sposób. Przy czym, w razie wątpliwości, czy dany przedmiot jest odpadem wskutek zmiany sposobu jego użytkowania, należy mieć na względzie ogólne cele postępowania z odpadami – ochronę ży-cia i zdrowia ludzi oraz środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju i wobec tego indywidualizować badanie przesłanki „pozbycia się” ze względu na

106 E. Radziszewski, Komentarz do art. 3. Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska.

Komentarz. Przepisy wykonawcze, Warszawa 1987, s. 33.

107 M. Górski, Odpady i gospodarowanie nimi – problemy interpretacji podstawowych pojęć

ustawy o odpadach z kwietnia 2001 r., [w:] Techniczne, ekonomiczne i organizacyjne aspekty gospo-darki odpadami, Gniezno, Poznań 2003, s. 76.

108 Ibidem.

109 Dyrektywa znowelizowana dyrektywami Rady: 91/156/EWG i 91/692/EWG oraz decyzją Komisji 96/350/WE, tekst pierwotny: Dz.Urz.WE, L 194, 25 lipca 1975, s. 39.

negatywne oddziaływanie tego sposobu użytkowania na człowieka lub środowi-sko”111. W ocenie M. Górskiego, kluczowym elementem definicji odpadów jest pojęcie „pozbycie się”, gdyż przedmiot staje się odpadem właśnie z chwilą „po-zbycia się” go przez dotychczasowego posiadacza112. Jak wynikało z pierwotnego brzmienia art. 1 lit. (a) dyrektywy 75/442/EWG, „odpady” oznaczały wszelkie substancje lub przedmioty, które posiadacz usuwa lub powinien usunąć zgod-nie z obowiązującymi przepisami prawa krajowego. W dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylającej niektóre dyrektywy113, definicję „odpadów” możemy odnaleźć w art. 3 pkt 1. Według tego przepisu, „odpady” oznaczają każdą substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć, lub do których pozbycia został zobowiązany. Z orzecznictwa TS Unii Europejskiej wynika, że ważnym elementem, który przesądza o tym, że przedmiot staje się odpadem, jest zachowanie się posiadacza114. W opinii Europejskiego Komitetu Ekonomicz-no-Społecznego z 16 grudnia 2006 r. w przepisach prawa brakuje dobrych defi-nicji niektórych pojęć115. Liczba skarg kierowanych do TS Unii Europejskiej jest w tej kwestii znacząca. M. Górski zwraca uwagę na duże znaczenie wykładni określenia „pozbycie się”. Jego zdaniem, powinna ona być indywidualizowana, w szczególności gdy pojawiają się wątpliwości, czy wskutek pozbycia się dany przedmiot jest odpadem116.

Zgodnie z ogólnym znaczeniem słowo „pozbywać się” oznacza „uwolnić się od czegoś niepotrzebnego, uciążliwego. Pozbyć się starych ubrań, mebli. Pozbyć się długów, kłopotów, uciążliwości, obowiązków”117. Na gruncie ustawy o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. w orzecznictwie NSA wyrażono pogląd, według którego „Tyl-ko te części pojazdów, które są zużyte lub nie nadają się do użyt„Tyl-kowania stanowią odpad w rozumieniu definicji zawartej w art. 3 ust. 1 ustawy z 2001 r. o odpadach”118. Klasyfikację odpadów można przeprowadzić na podstawie przepisów rozpo-rządzenia Ministra Środowiska z 27 września 2001 r. w sprawie katalogu

odpa-111 Zob. wyrok NSA w Warszawie z dnia 9 października 2012 r., sygn. akt II OSK 1071/11, LEX nr 1234052.

112 M. Górski, Gospodarowanie odpadami…, s. 41.

113 Dz.Urz. UE, L. 312, 22 listopada 2008, s. 3.

114 K. Karpus, Gospodarowanie odpadami w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości

Unii Europejskiej na gruncie dyrektyw ramowych w sprawie odpadów, Włocławek 2011, s. 12 i n.

115 Zob. też, M. Angrocka-Krawczyk, Od kiedy złom przestaje być odpadem, OiŚ 2011, nr 3, s. 21–22.

116 J. Jerzmański, M. Górski, Pojęcia „odpady”, „odpady komunalne”, [w:] M. Górski, K. No-wacki, Prawne i organizacyjne obowiązki gmin w postępowaniu z odpadami komunalnymi, Wro-cław 2012, s. 55.

117 M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, t. 2, Warszawa 1979, s. 886.

dów119, które określa: 1) katalog odpadów wraz z listą odpadów niebezpiecznych, 2) sposób klasyfikowania odpadów. Katalog odpadów dzieli je w zależności od źródła ich powstawania na 20 następujących grup:

1) odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i che-micznej przeróbce rud oraz innych kopalin – 01;

2) odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności – 02;

3) odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celu-lozowej, papieru i tektury – 03;

4) odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego – 04; 5) odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pi-rolitycznej przeróbki węgla – 05;

6) odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów prze-mysłu chemii nieorganicznej – 06;

7) odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów prze-mysłu chemii organicznej – 07;

8) odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochron-nych (farb, lakierów, emalii ceramiczochron-nych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukar-skich – 08;

9) odpady z przemysłu fotograficznego i usług fotograficznych – 09; 10) odpady z procesów termicznych – 10,

11) odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz in-nych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali nieżelazin-nych – 11;

12) odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki po-wierzchni metali i tworzyw sztucznych – 12;

13) oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadal-nych oraz grup 05, 12 i 19) – 13,

14) odpady z rozpuszczalników organicznych, chłodziw i propelentów (z wyłączeniem grup 07 i 08) – 14,

15) odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały fil-tracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach – 15;

16) odpady nieujęte w innych grupach – 16;

17) odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz in-frastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych) – 17;

18) odpady medyczne i weterynaryjne – 18;

19) odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów,