Orzeczenie obowiązku naprawienia szkody a jego wykonanie na podstawie

niewykonania

Po wejściu w życie reformy prawa karnego z 2015 r. zagadnienie związane z wykonaniem obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem nabiera jeszcze większego na znaczenia, gdyż wprowadzone zamiany nastawione są przede wszystkim na poprawienie sytuacji pokrzywdzonego, czyli wzmożenia w nim poczucia sprawiedliwości również poprzez kompensację poniesionych szkód.

Ocenę przedmiotowego zagadnienia należy rozpocząć od art. 107 k.p.k., który od 1 lipca 2015 r. obowiązuje w nowym brzmieniu. Aktualnie orzeczeniom podlegającym wykonaniu w drodze egzekucji, klauzulę wykonalności oprócz sądu może nadać również referendarz sądowy (§ 1). Wydaje się, że jest do dobre rozwiązanie, gdyż nie tylko odciąża sądy (w kontekście zbyt małej kadry sędziowskiej przy dużej ilości spraw), ale przede wszystkim pozwala pokrzywdzonemu uzyskać tytuł wykonawczy szybciej (przynajmniej z teoretycznego punktu widzenia). Zmiana w § 2 komentowanego artykułu jest raczej kosmetyczna i w dalszym ciągu stanowi, że za orzeczenia co do roszczeń majątkowych, jeżeli nadają się do egzekucji w myśl przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, uważa się orzeczenia nakładające obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz nawiązkę orzeczoną na rzecz pokrzywdzonego.

Z kolei w art. 107 § 3 k.p.k. dokonano pewnego rozszerzenia, gdyż regulacje z wyżej wspomnianych § 1 i 2 stosuje się również odpowiednio do obowiązku wynikającego z ugody zawartej przed sądem lub referendarzem sądowym, a także ugody zawartej w postępowaniu mediacyjnym, a nie jak dotychczas wyłącznie do obowiązku naprawienia szkody wynikającego z ugody zawartej przed sądem. Dotychczasowe rozwiązania nieprzewidujące możliwości nadania klauzuli wykonalności ugodzie zawartej w postępowaniu mediacyjnym istotnie wpływało na przydatność postępowania mediacyjnego i utrudniało pokrzywdzonemu dochodzenie roszczeń odszkodowawczych⁵²⁵. Nowością jest, że w art. 107 § 4 k.p.k.

przewidziano możliwość odmowy nadania klauzuli wykonalności. Zgodnie z tym przepisem sąd lub referendarz sądowy odmawia nadania klauzuli wykonalności ugodzie zawartej przed

525 S. Steinborn [w:] J. Grajewski, P. Rogoziński, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz do wybranych przepisów, Gdańsk 2016, komentarz do art. 107 k.p.k., teza 4 [dostęp: LEX].

mediatorem, w całości lub w części, jeżeli ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. Wynika z tego, że sąd lub referendarz sądowy muszą poddać analizie ugodę zawartą przed mediatorem. Powodem takiego stanu rzeczy jest to, iż tego typu ugoda jest przede wszystkim przejawem woli stron i nie zawsze odpowiada prawu lub zasadom współżycia społecznego, gdyż nie ma tego samego waloru, co ugoda zawierana przy kontroli sądu lub referendarza sądowego.

Mediatorem nie zawsze przecież jest osoba, która posiada widzę, czy wykształcenie prawnicze⁵²⁶ – jego rola sprowadza się przede wszystkim do pomocy w poszukaniu kompromisu pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą.

Nie można przy tym zapominać, że niezależenie od powyższego przepisu, do tytułów egzekucyjnych, a jeżeli nadana zostanie im klauzula wykonalności – do tytułów wykonawczych, zastosowanie mają odpowiednie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, do których wprost odsyła art. 26 k.k.w. W związku z tym właściwym sądem do nadania klauzuli wykonalności co do zasady jest sąd pierwszej instancji, w którym sprawa się toczyła lub toczy, chyba że sprawą zajmował się również sąd drugiej instancji i akta znajdują się w tym sądzie⁵²⁷. Warto zaznaczyć, że sąd lub referendarz sądowy w przypadku żądania pokrzywdzonego o nadanie klauzuli wykonalności zobowiązany będzie rozpoznać ten wniosek niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia jego złożenia, a to na podstawie art. 781¹ k.p.c. w zw. z art. 26 k.k.w. W postępowaniu klauzulowym sąd lub referendarz sądowy badają jedynie, czy orzeczenie jest prawomocne lub natychmiast wykonalne i czy nadaje się do egzekucji w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego⁵²⁸. Wyjątkiem jest sytuacja przewidziana w art. art. 107 § 4 k.p.k., który zobowiązuje sąd lub referendarza sądowego w określonych przypadkach do odmowy nadania klauzuli wykonalności ugodzie zawartej przed mediatorem – a zatem w tym przypadku wymagana jest ocena merytoryczna ugody. Wydaje się więc, że krótki termin załatwienia sprawy klauzulowej – skądinąd z punktu widzenia wierzyciela słuszny⁵²⁹ – rodzi ryzyko

526 Wymagania wobec mediatora przewiduje § 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 maja 2015 r.

w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz. U. poz. 716), a wśród nich brak wymogu posiadania wykształcenia prawniczego.

527 Zob. 781 § 1 k.p.c.; por. także S. Steinborn [w:] J. Grajewski, P. Rogoziński, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz do wybranych przepisów, Gdańsk 2016, komentarz do art. 107 k.p.k., teza 5 [dostęp: LEX].

528 J. Skorupka [w:] R.A. Stefański (red.), S. Zabłocki (red.), Kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz do art. 1-166, Warszawa 2017, komentarz do art. 107 k.p.k., teza 5 [dostęp: LEX]; W. Grzeszczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, LexisNexis, wyd. 8, Warszawa 2011, s. 136–137.

529 Por. D. Zawistowski [w:] H. Dolecki (red.), T. Wiśniewski (red.), Kodeks postępowania cywilnego.

Komentarz. Tom IV. Artykuły 730-1088, wyd. II, komentarz do art. 781¹ k.p.c., teza 2 [dostęp: LEX]: „Treść

niekiedy nieprawidłowej oceny ze strony sądu lub referendarza sądowego. Przejawem takich sytuacji może być nadanie klauzuli wykonalności ugodzie zwartej przed mediatorem, która spowoduje choćby obejście prawa, a to w wyniku pośpiechu i braku czasu na rzetelną analizę. Jest jeszcze poważniejsze zagrożenie, gdyż w związku z tak krótkim czasem na rozpoznanie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności, sąd lub referendarz sądowy właśnie z powodu braku czasu na rzetelną analizę, mogą z automatu odmawiać jej nadania, a to godzi w system wymiaru sprawiedliwości. Oczywiście wskazany termin ma charakter instrukcyjny⁵³⁰ i za jego niedochowanie nie ma jakichkolwiek konsekwencji dla sądu lub referendarza sądowego, niemniej wpływa to na postrzeganie państwa przez obywateli.

Zasadnym zatem byłoby przewidzieć takie rozwiązania, które pozwolą z jednej strony zabezpieczyć w pełni interes pokrzywdzonego (czyli dość szybkie rozpoznanie wniosku i zasadniczo pozytywne), a z drugiej strony interes wymiaru sprawiedliwości (czyli wykluczenie możliwości zautomatyzowanego i pochopnego (bez rzetelnej analizy) działania, a także zapewnienie możliwości sprawnego działania).

Uzyskanie tytułu wykonawczego przez pokrzywdzonego lub inną uprawnioną osobę uwarunkowane jest posiadaniem tytułu egzekucyjnego. Dopiero w takim przypadku mogą wystąpić z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności. Warto w tym miejscu podkreślić, że stosownie do art. 196 § 1 k.k.w. sąd z urzędu – bez opłat – przesyła pokrzywdzonemu lub innej osobie uprawnionej tytuł egzekucyjny w przypadku orzeczenia obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia jeżeli nie brali udziału w sprawie, oraz nawiązki lub świadczenia pieniężnego. W sytuacji kiedy wyżej wymienione osoby brały udział w sprawie, to sąd nie prześle im z urzędu tytułu egzekucyjnego, jednak dotyczy to wyłącznie sytuacji, kiedy na ich rzecz orzeczono obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia (a contrario art. 196 § 1 k.k.w.). Natomiast pokrzywdzony otrzyma taki tytuł z urzędu jeśli np. zamiast obowiązku naprawienia szkody sąd orzeknie na jego rzecz nawiązkę, gdyż w tym przypadku ustawodawca nie przewiduje obowiązku udziału w sprawie. Pokrzywdzony lub inna osoba uprawniona dysponując tytułem egzekucyjnym musi – jak już wyżej zostało wspomniane – wystąpić ze stosownym wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności.

art. 781¹ podkreśla wagę niezwłocznego rozpoznania wniosku o nadanie klauzuli wykonalności. Jest to istotne z tego względu, że uzyskanie przez wierzyciela tytułu wykonawczego zazwyczaj warunkuje możliwość wszczęcia egzekucji. Termin wszczęcia egzekucji może zaś decydować o jej skuteczności.

Uzyskanie przez wierzyciela w odpowiednim terminie klauzuli wykonalności wpływa też na ewentualne utrzymanie i wykorzystanie w egzekucji skutków udzielonego wcześniej zabezpieczenia (por. art. 754¹)”.

530 M. Sieńko [w:] M. Manowska (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II. Art. 506-1217, wyd. III, komentarz do art. 781¹ k.p.c. [dostęp: LEX].

Gdyby sąd z urzędu przesyłał tytuł wykonawczy nie byłoby potrzeby stosować niektórych przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, do których odsyła art. 26 k.k.w. Również Sąd Najwyższy⁵³¹ wskazał, że sąd z urzędu pokrzywdzonemu lub innej uprawnionej osobie przesyła jedynie tytuł egzekucyjny, a takie osoby muszą już same wystąpić z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności. W związku z tym jedynie od woli tych osób zależy, czy w sytuacji, gdy zobowiązany nie wykona dobrowolnie nałożonych obowiązków, podejmą oni działania zmierzające do wyegzekwowania ich w drodze egzekucji cywilnej⁵³².

Przepis art. 1 § 1 k.k.w. podkreśla, że wykonywanie orzeczeń w postępowaniu karnym, w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe oraz w postępowaniu w sprawach o wykroczenia oraz kar porządkowych i środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności odbywa się według przepisów tego kodeksu, chyba że ustawa stanowi inaczej. Szczególnym zaś rodzajem postępowania karnego wykonawczego jest postępowanie egzekucyjne, w ramach którego prowadzi się również egzekucję roszczeń cywilnoprawnych⁵³³ np. obowiązku naprawienia szkody. Nadal tę kwestię reguluje art. 25 k.k.w. Należy jednak podkreślić, że przedmiotowy przepis z dniem 1 lipca 2015 r. zmienił brzmienie, niemniej pozostaje to bez wpływu na roszczenia cywilnoprawne zasądzone w procesie karnym. Przepis art. 25 § 1 k.k.w. stanowi między innymi, że egzekucję zasądzonych roszczeń cywilnych prowadzi się według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Z dniem 1 lipca 2015 r. powyższe zasady przestały mieć zastosowanie do wykonania postanowień o zabezpieczeniu roszczeń cywilnych będących przedmiotem postępowania karnego, gdyż uchylony został art. 25 § 2 k.k.w. Zmianie nieznacznie uległ również § 3 komentowanego artykułu, co nie wpłynęło w żaden sposób na roszczenia cywilne mające na celu naprawienie szkody lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, gdyż jak poprzednio podlegają one zaspokojeniu w pierwszej kolejności. W związku z tym zachowuje aktualność stanowisko zaprezentowane przez A. Marciniaka⁵³⁴, że inny charakter ma pierwszeństwo zaspokojenia z art. 269 § 1 k.p.k.

dotyczące roszczeń pokrzywdzonego wynikających z przestępstwa na ulegających

531 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2004 r. sygn. akt III KK 307/03, LEX nr 162536.

532 Por. W. Cieślak, Nawiązka [w:] M. Melezini (red.), System prawa karnego. Tom 6. Kary i środki karne.

Poddanie sprawcy próbie, C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 810; a także A. Marek, T. Oczkowski, Obowiązek naprawienia szkody jako środek karny [w:] M. Melezini (red.), System prawa karnego. Tom 6. Kary i środki karne. Poddanie sprawcy próbie, C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 721

533 A. Marciniak, Stosunek postępowania egzekucyjnego w sprawach cywilnych do postępowania karnego wykonawczego [w:] Sądowe postępowanie egzekucyjne, LexisNexis 2011 [dostęp: LEX].

534 Tamże.

przepadkowi przedmiotach poręczenia lub ściągniętych sumach poręczenia majątkowego.

Również za tym samym autorem należy zauważyć, że art. 269 § 1 k.p.k. nie wskazuje⁵³⁵ dokładnego miejsca w hierarchii kategorii zaspokojenia przewidzianych w art. 1025 § 1 k.p.c.

i tym samym należy przyjąć, że wymienione w nim należności podlegają jak dotychczas zaspokojeniu w kategorii piątej wymienionej w tym przepisie (jako korzystające z ustawowego pierwszeństwa). Żadnych zmian w tym zakresie nie wprowadziła nowelizacja art. 25 § 3 k.k.w., co powoduje, że pierwszeństwo w nim określone dotyczy wyłącznie należności wskazanych w art. 25 § 1 k.k.w., ale jednocześnie potwierdziła dodatkowo wolę ustawodawcy, aby pełniej uwzględniać interes pokrzywdzonego⁵³⁶. W związku z tym roszczenia cywilne mają pierwszeństwo jedynie przed orzeczoną grzywną, świadczeniem pieniężnym oraz należnościami sądowymi, z tym zastrzeżeniem, że w wyniku wspomnianej nowelizacji zaraz po nich pierwszeństwo uzyskały należności sądowe (co dla potrzeb niniejszej pracy pozostaje bez znaczenia). Oznacza to, że analizowane pierwszeństwo w zasadzie nie wprowadza jakiejkolwiek nowości wobec regulacji wynikających z Kodeksu postępowania cywilnego, którego przepisy stosowane są na mocy art. 25 § 1 k.k.w.⁵³⁷ Przepis art. 1025 § 2 k.p.c. wprowadza zasadę, że grzywny sądowe i administracyjne ulegają zaspokojeniu dopiero wtedy kiedy zaspokojone zostaną wszystkie należności wymienione w art. 1025 § 1 k.p.c.⁵³⁸ Natomiast roszczenia cywilne, które są egzekwowane na wniosek pokrzywdzonego zaspokajane są dopiero w dziewiątej kategorii wymienionej w art. 1025 § 1 k.p.c. (zob. także art. 196 § 2 k.k.w.). W związku z tym również obecnie należy przyjąć, iż w sytuacji zastosowania art. 269 § 1 k.p.k. pokrzywdzony jest zaspokojony w korzystniejszej dla niego kolejności niż według kolejności ustalanej na podstawie art. 25 § 3 k.k.w.

Tytułem zasygnalizowania, należy zauważyć, że od momentu wejścia w życie reformy prawa karnego z 2015 r. całkowicie nieaktualne stały się dotychczasowe ustalenia związane z wykonaniem lub modyfikacją obowiązku naprawienia szkody na podstawie odpowiednio

535 Tamże; przepis art. 269 § 1 k.p.k. wskazuje jedynie kolejność wyegzekwowania należności w przypadku konkurencyjnych wierzytelności powstałych z różnych podstaw prawnych: tak K. Eichstaedt [w:] D. Świecki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom I, wyd. IV, Warszawa 2018, komentarz do art. 269 § 1 k.p.k., teza 1 [dostęp: LEX].

536 Zob. T. Szymanowski, Kodeks karny wykonawczy po nowelizacjach z 2003 r., Państwo i Prawo, 3/2004, s. 3.

537 Por. K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. IV, Warszawa 2017, komentarz do art. 25 k.k.w., teza 9 [dostęp: LEX].

538 Zob. także A. Marek, T. Oczkowski, Obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę [w:] M. Melezini (red.), System Prawa Karnego. Tom 6. Kary i inne środki reakcji prawnokarnej, C.H. Beck, Warszawa 2016, s. 893: Autorzy wskazują w związku z tym na preferencję interesów pokrzywdzonego.

art. 61 i 64 k.k.w. (zob. poprzedni rozdział). Zmiany w przedmiotowych przepisach podyktowane były nowelizacją, która z dniem 1 lipca 2015 r. weszła w życie w zakresie kary ograniczenia wolności⁵³⁹.

Aktualność zachowują dotychczasowe rozwiązania związane z następującymi zagadnieniami. Na mocy art. 159 § 1 k.k.w. sąd penitencjarny może na warunkowo zwolnionego orzec obowiązek określony w art. 72 § 2 k.k. Celem tego przepisu jest zadośćuczynienie słusznym roszczeniom pokrzywdzonych. Skoro skazany korzysta z dobrodziejstwa wcześniejszego opuszczenia zakładu karnego, uzasadnione wydaje się, aby korzyść z tego odniosły również ofiary popełnionego przez niego przestępstwa⁵⁴⁰. O warunkowym zwolnieniu orzeka sąd penitencjarny na posiedzeniu, które powinno się odbyć w zakładzie karnym. Stanowi to zapewnienie realizacji zasady, że na posiedzeniu sąd powinien wysłuchać podmiotów uprawnionych do uczestnictwa w posiedzeniu⁵⁴¹. W posiedzeniu ma prawo wziąć udział prokurator, skazany oraz obrońca, a także inne osoby, którym służy uprawnienie do złożenia wniosku o warunkowe zwolnienie, jeżeli wniosek taki złożyły. Wniosek o warunkowe zwolnienie może złożyć także dyrektor zakładu karnego oraz kurator sądowy (art. 161 § 2 k.k.w.). Jeżeli wniosek składa dyrektor zakładu karnego, to jego obligatoryjnym załącznikiem jest opinia sporządzona przez administrację zakładu karnego zawierająca w szczególności prognozę kryminologiczno-społeczną⁵⁴² (art. 161 § 5 k.k.w.), która wpływa na przyspieszenie postępowania wykonawczego⁵⁴³. Wniosku skazanego lub jego obrońcy o warunkowe zwolnienie sąd nie rozpoznaje – jeżeli orzeczona kara lub suma kar nie przekracza 3 lat pozbawienia wolności, a wniosek został złożony przed upływem 3 miesięcy od wydania postanowienia o odmowie warunkowego zwolnienia – aż do upływu tego okresu (art. 161 § 3 k.k.w.). Natomiast w przypadku, jeżeli orzeczona kara lub suma kar przekracza 3 lata pozbawienia wolności, a wniosek skazanego lub jego obrońcy został złożony przed upływem 6 miesięcy od wydania postanowienia o odmowie warunkowego zwolnienia – sąd nie rozpoznaje go aż do upływu tego okresu (art. 161 § 4 k.k.w.).

539 Zob. uzasadnienie do rządowego projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, druk sejmowy nr 2393: http://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/druk.xsp?nr=2393 [dostęp: 05.01.2019 r.].

540 K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. IV, Warszawa 2017, komentarz do art. 159 k.k.w., teza 29 [dostęp: LEX].

541 K. Dąbkiewicz, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. IV, Warszawa 2018, komentarz do art. 161 k.k.w., teza 8 [dostęp: LEX].

542 W pozostałych przypadkach dyrektor zakładu karnego przesyła taką opinię na żądanie sądu penitencjarnego.

543 K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. IV, Warszawa 2017, komentarz do art. 161 k.k.w., teza 19 [dostęp: LEX].

Obowiązek naprawienia szkody przy warunkowym zwolnieniu należy uznać za warunek quasi-probacyjny. Potwierdzają to treści art. 159 § 1 i § 2 k.k.w., które wprost używają zwrotu „w okresie próby”, ale także z odesłania do art. 72 § 2 k.k., czyli przepisu, który ten obowiązek również wiąże ze środkiem poddającym sprawcę próbie.

Przy okazji warunkowego zwolnienia należy przypomnieć art. 163 § 2 k.k.w.

Przedmiotowy przepis daje sądowi penitencjarnemu między innymi możliwość – w okresie próby – ustanawiania, rozszerzania lub zmiany obowiązków wymienionych w art. 72 § 1 k.k.

albo zwolnienia z ich wykonania, z wyjątkiem obowiązku wymienionego w art. 72 § 2 k.k.

Wynika z tego zakaz modyfikacji dla sądu penitencjarnego w ramach obowiązku naprawienia szkody. Ponadto treść art. 163 § 2 k.k.w. w części dotyczącej obowiązku naprawienia szkody, dowodzi tego, że założeniem ustawodawcy – wszędzie tam, gdzie w wyniku przestępstwa powstała szkoda – było zapewnienie pokrzywdzonemu szybkiej i zasadniczo pełnej kompensacji.

Postępowanie egzekucyjne (wykonawcze) zasadniczo reguluje Kodeks karny wykonawczy, a jedynie w odpowiednim zakresie odsyła do stosowania innych przepisów.

Istotną kwestią zatem jest zagadnienie związane właściwością sądów w sprawach związanych z wykonaniem sensu largo obowiązków naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem.

Warto zwrócić uwagę, że w tym zakresie nastąpiły pewne zmiany.

W postępowaniu karnym wykonawczym sąd bada swoją właściwość z urzędu, a jeżeli stwierdzi swoją niewłaściwość to przekazuje sprawę innemu sądowi według właściwości.

Na postanowienie w przedmiocie właściwości nie przysługuje zażalenie (art. 3 ust. 3a k.k.w.).

Niemniej prawidłowe ustalenie właściwości ma istotne znaczenie procesowe, przede wszystkim w celu wyłączenia ewentualnej podstawy do odwołania, ale także zagwarantowanie skazanemu załatwienia sprawy przez sąd do tego powołany z mocy prawa⁵⁴⁴.

W sprawach związanych z wykonaniem orzeczeń nakładających obowiązek naprawienia szkody właściwy jest sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 3 § 1 k.k.w.). Taki wyjątek wynika choćby z art. 3 § 2 k.k.w., który przewiduje wyłączną właściwość dla sądu penitencjarnego wówczas, gdy przepisy taką właściwość wprost przewidywały. Właściwym sądem penitencjarnym w rozumieniu tego

544 Por. tamże, komentarz do art. 3 k.k.w., teza 2 [dostęp: LEX].

przepisu jest sąd okręgowy, w którego okręgu przebywa skazany. Należy zauważyć, że kwestia właściwości sądu penitencjarnego – poza wspomnianym wyżej art. 163 § 2 k.k.w.

– nie ma znaczenia w sprawach wykonania obowiązku naprawienia szkody. Przy czym należy pamiętać, że sąd penitencjarny i tak jest wyłączony z orzekania w sprawach wykonania obowiązku naprawienia szkody (art. 163 § 2 k.k.w. wyłączył modyfikację orzeczeń w zakresie obowiązku wymienionego w art. 72 § 2 k.k.). W tych samych sprawach, lecz wobec osób skazanych przez sąd wojskowy, właściwy jest sąd garnizonowy (art. 3 § 3 k.k.w.).

Egzekucja obowiązku naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa odbywa się na takich samych zasadach, jak egzekucja roszczeń uwzględnionych w ramach procesu cywilnego. Postępowanie egzekucyjne – z wyjątkiem czynności zastrzeżonych dla sądu – w sprawach karnoprawnego obowiązku naprawienia szkody prowadzi komornik sądowy.

Pokrzywdzony lub inna osoba uprawniona (wierzyciel) w takim wypadku muszą wystąpić z wnioskiem do komornika sądowego załączając do niego tytuł wykonawczy i wskazując sposób egzekucji. Przy czym warto pamiętać, że w przypadku braku dobrowolności wykonania obowiązku naprawienia szkody jako warunku probacyjnego – poza postępowaniem komorniczym – sprawca naraża się odpowiednio na podjęcie postępowania warunkowo umorzonego albo zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary, albo odwołanie warunkowego zwolnienia. Godzi się w tym miejscu krótko odnieść się do tych zagadnień – choć zasadniczo z ograniczeniem do zagadnień istotnych dla niniejszego opracowania.

Kwestię podjęcia warunkowo umorzonego postępowania regulują przepisy Kodeksu postępowania karnego. Może to nastąpić na wniosek albo z urzędu. Uprawnienie do złożenia wniosku przysługuje oskarżycielowi zarówno publicznemu, jak i posiłkowemu, ale także pokrzywdzonemu oraz kuratorowi zawodowemu. Warte uwagi jest to, iż pokrzywdzonemu przysługuje samodzielny status procesowy⁵⁴⁵ niezależnie od tego, że w procesie nie działa jako oskarżyciel posiłkowy. Decyzję o podjęciu postępowania podejmuje sąd właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, przy czym podstawą oceny są jedynie okoliczności zaistniałe po uprawomocnieniu się wyroku warunkowo umarzającego postępowanie,

545 Zob. S. Stachowiak, Podjęcie postępowania karnego warunkowo umorzonego [w:] S. Stachowiak (red.), Współczesny polski proces karny. Księga ofiarowana Profesorowi Tadeuszowi Nowakowi, Wyd. Printer, Poznań 2002, s. 332.

a nie weryfikacja jego prawidłowości⁵⁴⁶. Podjęcie postępowania uruchamia proces od nowa, a tym samym zastosowanie ma również zasada domniemania niewinności. Sąd w takiej sytuacji musi ponownie rozstrzygnąć o odpowiedzialności prawnej oskarżonego za zarzucany mu czyn, który był wcześniej przedmiotem warunkowego umorzenia⁵⁴⁷.

Zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności reguluje art. 75 k.k. Wśród następstw uzasadniających odwołanie warunkowego zawieszenia, ustawodawca wymienił między innymi, uchylanie się przez skazanego od wykonania nałożonych obowiązków (w tym obowiązku naprawienia szkody) lub środków kompensacyjnych (zob. art. 75 § 2 k.k.). Ważna jednak zmiana, która zaszła w komentowanym artykule przy okazji reformy z 2015 r., to dodanie § 3a. Przedmiotowy przepis stanowi, że sąd zarządzając wykonanie kary w wypadkach, o których mowa w § 2 i 3, może, uwzględniając dotychczasowy przebieg próby, a w szczególności wykonanie nałożonych obowiązków, skrócić orzeczoną karę, nie więcej jednak niż o połowę.

Tadeusz Bojarski słusznie zauważa, że w pewnym sensie art. 75 § 3a k.k. jest wewnętrznie sprzeczny, gdyż z jednej strony okoliczności wskazane w art. 75 § 2 i § 3 k.k. mogą stanowić podstawę do zarządzenia wykonania kary, a z drugiej uprawnia sąd do skrócenia kary⁵⁴⁸. Wydaje się jednak, iż właściwszą interpretacją art. 75 § 3a k.k. byłoby przyjęcie, że może mieć zastosowanie w przypadku pozytywnych postaw skazanego w okresie próby, niezależnie od podstaw zarządzenia wykonania kary. Na co wskazuje zresztą zwrot „uwzględniając dotychczasowy przebieg próby”. Innymi słowy pomimo wystąpienia przesłanek do zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności, sąd może stwierdzić również pozytywne okoliczności, które przemawiają za tym, aby skrócić maksymalnie o połowę orzeczoną karę. Wśród tych okoliczności można wymienić np. wykonanie obowiązku naprawienia szkody lub środków kompensacyjnych, jeżeli podstawą zarządzenia kary będzie rażące naruszenie porządku prawnego, w szczególności

Tadeusz Bojarski słusznie zauważa, że w pewnym sensie art. 75 § 3a k.k. jest wewnętrznie sprzeczny, gdyż z jednej strony okoliczności wskazane w art. 75 § 2 i § 3 k.k. mogą stanowić podstawę do zarządzenia wykonania kary, a z drugiej uprawnia sąd do skrócenia kary⁵⁴⁸. Wydaje się jednak, iż właściwszą interpretacją art. 75 § 3a k.k. byłoby przyjęcie, że może mieć zastosowanie w przypadku pozytywnych postaw skazanego w okresie próby, niezależnie od podstaw zarządzenia wykonania kary. Na co wskazuje zresztą zwrot „uwzględniając dotychczasowy przebieg próby”. Innymi słowy pomimo wystąpienia przesłanek do zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności, sąd może stwierdzić również pozytywne okoliczności, które przemawiają za tym, aby skrócić maksymalnie o połowę orzeczoną karę. Wśród tych okoliczności można wymienić np. wykonanie obowiązku naprawienia szkody lub środków kompensacyjnych, jeżeli podstawą zarządzenia kary będzie rażące naruszenie porządku prawnego, w szczególności