Orzeczenie obowiązku naprawienia szkody przy zawieszeniu wykonania kary

W ramach reformy prawa karnego z 2015 r. ustawodawca wprowadził również pewne zmiany w obszarze warunkowego zawieszenia wykonania kary. Przed 1 lipca 2015 r. sąd mógł orzec warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 2 lat, kary ograniczenia wolności lub grzywny jeżeli została orzeczona jako kara samoistna. Natomiast w aktualnie obowiązującym stanie prawnym instytucja warunkowego zawieszania wykonania kary może zostać zastosowana wyłącznie w przypadku orzeczonej kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej roku (art. 69 § 1 k.k.).

Wynika z tego, że ustawodawca istotnie zawęził możliwość zastosowania przedmiotowego środka probacyjnego. Jednocześnie postanowiono, że warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności może zostać zastosowane jedynie wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności i jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec niego celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa (art. 69 § 1 k.k.). Konsekwencją powyższej modyfikacji było jednoczesne uchylenie art. 69 § 3 k.k., który dotychczas uniemożliwiał zastosowanie omawianego środka probacyjnego wobec wielokrotnego recydywisty (art. 64 § 2 k.k.).

Niemniej w doktrynie podjęto rozważania, czy możliwość warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności jest wyłączona wobec sprawcy już prawomocnie skazanego na karę pozbawienia wolności, gdy nie rozpoczęto jej jeszcze wykonywać, czy też o taką karę, którą zaczęto już wykonywać, ale udzielono sprawcy przerwy w jej odbywaniu lub korzystał on z przepustki i w tym czasie popełnił kolejne przestępstwo, czy również chodzi o sytuację, gdy sprawca odbył już karę w części i korzystając z warunkowego zwolnienia popełnił czyn zabroniony. Wreszcie, czy instytucji warunkowego zawieszania wykonania kary nie można zastosować również wobec sprawcy, który już uprzednio odbył karę pozbawienia wolności? Przychylić należy się do stanowiska, że w art. 69 § 1 k.k. chodzi o każdą z powyższych okoliczności⁴⁹⁹. Nie bierze się natomiast pod uwagę skazań na karę pozbawienia wolności, które uległy zatarciu, gdyż w innym wypadku wypaczałoby to cel tej instytucji⁵⁰⁰. Nadal na podstawie art. 69 § 4 k.k., warunkowe zawieszenie wykonania kary

499 M. Budyn-Kulik [w:] M. Mozgawa (red.), Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, komentarz do art. 69 k.k., teza 2 [dostęp: LEX].

500 Zob. także J. Majewski [w:] Kodeks karny. Komentarz do zmian 2015, Warszawa 2015, komentarz do art. 69

pozbawienia wolności wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim oraz sprawcy przestępstwa określonego w art. 178a § 4 k.k., sąd może zastosować jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach.

Przechodząc do zagadnienia związanego z naprawieniem szkody wyrządzonej przestępstwem trzeba zaznaczyć, że pomimo zmiany brzmienia art. 72 § 2 k.k. ustawodawca pozostawił możliwość orzeczenia obowiązku w tym zakresie przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności. Obecnie art. 72 § 2 k.k. stanowi, że sąd może orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 k.k. albo zobowiązać skazanego do naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości albo w części, chyba że orzekł środek kompensacyjny. Najistotniejsza zmiana jaka zaszła w omawianym przepisie wynika z tego, że możliwość nałożenia obowiązku naprawienia szkody przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary jest wyłączona, jeżeli sąd orzekł środek kompensacyjny, a dotychczas takie wyłączenie występowało jeżeli orzeczony był środek karny z art. 39 pkt 5 k.k., czyli polegający na obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Przedmiotowa modyfikacja jest konsekwencją zmiany charakteru prawnego niektórych z dotychczasowych środków karny na środki kompensacyjne, co dotyczy także obowiązku naprawienia szkody, o którym była mowa w nieobowiązującym już art. 39 pkt 5 k.k. Warto jednak zauważyć, że wyłączenie związane ze środkami kompensacyjnymi jest znacznie szersze niż przed 1 lipca 2015 r., ponieważ wśród środków kompensacyjnych oprócz obowiązku z art. 46 § 1 k.k. (naprawienia szkody), mieści się również inny środek pełniący tę samą funkcję, a mianowicie nawiązka (zob. art. 46 § 2 k.k.). Oznacza to, że przedmiotowa zmiana art. 72 § 2 k.k. rozszerzyła katalog wyłączeń jego zastosowania w ramach obowiązku naprawienia szkody. Należy również zwrócić uwagę, że przedmiotowy przepis – zresztą podobnie jak w poprzednim stanie prawnym – zawiera alternatywę rozłączną „albo”, co powoduje, że jeśli sąd przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności nałoży świadczenie pieniężne z art. 39 pkt 7 k.k., to nie może już orzec obowiązku naprawienia szkody. Można w tym przypadku postawić tezę, że choć świadczenie pieniężne ze swej natury zasadniczo nie pełni funkcji kompensacyjnej, to w tym przypadku jakby miało właśnie ten charakter⁵⁰¹. W innej sytuacji nie byłoby potrzeby wprowadzania

k.k., teza 9 [dostęp: LEX].

501 J. Skupiński poddaje krytyce takie rozwiązanie, gdyż uważa, że możliwość orzeczenia prywatnego świadczenia pieniężnego (odszkodowania) może zostać zastąpione świadczeniem cel publiczny (świadczeniem pieniężnym) – co jest niezgodne z celem reformy z 2015 r.; tenże Warunkowe zawieszenie wykonania kary [w:] M. Melezini (red.), System Prawa Karnego. Tom 6. Kary i inne środki reakcji

konkurencyjności między tym środkiem a obowiązkiem naprawienia szkody. Jedynym usprawiedliwieniem dla wspomnianej konkurencyjności jest próba uniknięcia nadmiernej dolegliwości⁵⁰² dla sprawcy w postaci dwóch obowiązków o zasadniczo walorze finansowym – co z kolei nie wyłącza powyższej tezy, choć oczywiście w głównej mierze uzależniona jest ona od celu na jaki świadczenie pieniężne zostanie przeznaczone.

Analizę obowiązku naprawienia szkody przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności wypada rozpocząć od ustalenia, co mieści się w ramach tego obowiązku oraz czy dotychczasowe stanowiska zasługują na aprobatę również po zmianach wprowadzonych w 2015 r. Pewne jest, że sąd może zobowiązać do naprawienia szkody w całości albo części. Nie wiadomo natomiast, czy ów obowiązek dotyczy każdego rodzaju szkody, czyli majątkowej oraz niemajątkowej. W piśmiennictwie można znaleźć stanowiska, iż przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary obowiązek naprawienia szkody ma swoje źródło w przepisach prawa karnego, to jednak pełni rolę odszkodowawczą i sąd karny winien korzystać pomocniczo z regulacji prawa cywilnego, w szczególności w odniesieniu do pojęcia szkody i sposobu jej naprawienia⁵⁰³. Gdyby ograniczyć się do przedmiotowej tezy należałoby dojść do wniosku, że obowiązek z art. 72 § 2 k.k. dotyczy zarówno szkody majątkowej, jak i krzywdy (szkody niemajątkowej), gdyż szkoda w rozumieniu prawa cywilnego obejmuje obie te postaci⁵⁰⁴. Do takich samych wniosków może prowadzić wyłączenie zastosowania przedmiotowego obowiązku w przypadku, gdy sąd orzekł środek kompensacyjny np. z art. 46

§ 1 k.k., który obejmuje nie tylko szkodę majątkową, ale także niemajątkową. Podobnie jak w powyższym przykładzie, w innym przypadku nie byłoby potrzeby wprowadzania konkurencyjności „w ogóle” w odniesieniu do środków kompensacyjnych, lecz ustawodawca powinien był się ograniczyć do „środków kompensacyjnych obejmujących obowiązek naprawienia szkody”, czyli wyłącznie szkody majątkowej. Wydaje się jednak, że powyższe motywy nie są wystarczające. Należy zauważyć, że przy okazji reformy prawa karnego z 2015 r. – o czym była mowa wcześniej – w przypadku innego środka probacyjnego tj. przy warunkowym umorzeniu postępowania jako obowiązek, wprost przewidziano również

prawnokarnej, C.H. Beck, Warszawa 2016, s. 1080. Przedstawione stanowisko zasługuje na aprobatę.

502 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2015 r. sygn. akt II KK 224/15, LEX nr 1797080: Sąd Najwyższy wskazuje, że obowiązek z art. 72 § 2 k.k. nie jest elementem mającym na celu zwiększenie dolegliwości, stanowiącej skutek popełnionego przestępstwa.

503 M. Leonieni, Warunkowe zawieszenie wykonania kary w polskim prawie karnym, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1974, s. 174.

504 Por. także W. Daszkiewicz, Naprawienie szkody w prawie karnym, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1972, s. 66.

możliwość orzeczenia zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (por. art. 67 § 3 k.k.).

W związku z tym należy przyjąć, że w przypadku każdego innego środka probacyjnego, jeżeli wśród obowiązków probacyjnych (choćby obejmowały one naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem) nie zostało wymienione wprost zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, to nie obejmują szkody niemajątkowej. Takie stanowisko zresztą potwierdza odwołanie się do zasady racjonalnego ustawodawcy, gdyż jeżeli ustawodawca chciałby obowiązek z art. 72 § 2 k.k. powiązać z doznaną w wyniku przestępstwa krzywdą, to dałby temu wyraz wprost jak to uczynił właśnie w przypadku art. 69 § 3 k.k.⁵⁰⁵ Ponadto ustawodawca będąc w tym zakresie konsekwentny winien był to uczynić w tym samym czasie. W takim stanie rzeczy należy dojść do wniosku, że zobowiązanie sprawcy do naprawienia szkody w trybie art. 72 § 2 k.k.

obejmuje jedynie szkodę majątkową. W świetle tak poczynionych ustaleń należy krytycznie odnieść się do stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego już po 1 lipca 2015 r., z którego wynika, że obowiązkiem z art. 72 § 2 k.k. objęte jest również zadośćuczynienie za doznaną krzywdę⁵⁰⁶. W związku z tym, że przedmiotowy obowiązek nie obejmuje zadośćuczynienia, w doktrynie można spotkać pogląd, że złożenie wniosku przez pokrzywdzonego o naprawienie tego rodzaju szkody na podstawie art. 46 § 1 k.k. nie wyklucza możliwości nałożenia obowiązku naprawienia szkody w myśl art. 72 § 2 k.k.⁵⁰⁷ Nie można zaaprobować tego stanowiska, gdyż art. 72 § 2 k.k. in fine odwołuje się do każdych „środków kompensacyjnych”, a zatem także do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Stąd w przypadku złożenia takiego wniosku, sąd nie może orzec obowiązku naprawienia szkody przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności⁵⁰⁸.

Wprowadzone w 2015 r. zmiany nie wpłynęły zasadniczo na postrzeganie obowiązku probacyjnego z art. 72 § 2 k.k. jako pełniącego głównie funkcję kompensacyjną. Przyjąć należy – i to niezależnie od przeoczeń dotyczących zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, o których była mowa powyżej – że funkcja kompensacyjna w przedmiotowym zakresie została jeszcze bardziej wyostrzona. Wynika, to głównie z celu jaki przede wszystkim miała zrealizować reforma w obszarze kompensacji szkód wyrządzonych przestępstwem.

505 Zob. także V. Konarska-Wrzosek [w:] V. Konarska-Wrzosek (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2020, komentarz do art. 72 k.k., teza 18 [dostęp: LEX].

506 Zob. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2017 r. sygn. akt II KK 67/17, LEX nr 2279014.

507 Zob. P. Hofmański, L. K. Paprzycki, A. Sakowicz [w:] M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, Warszawa 2016, komentarz do art. 72 k.k., teza 14 [dostęp: LEX].

508 Por. V. Konarska-Wrzosek [w:] V. Konarska-Wrzosek (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2020, komentarz do art. 72 k.k., teza 18 [dostęp: LEX].

Otóż systemowe zmiany – w tym poprzez wprowadzenie środków kompensacyjnych – dały wyraz tego, że na pierwszy plan wysuwają się interesy pokrzywdzonego, któremu niejednokrotnie w przypadku wyrządzonej szkody zależy przede wszystkim na jej naprawieniu, a dopiero w drugiej kolejności na ewentualnej dolegliwości karnej dla sprawcy.

Prymat funkcji kompensacyjnej pozwala na przyjęcie, iż dotychczasowe stanowisko Sądu Najwyższego zachowuje aktualność również po 1 lipca 2015 r. Sąd Najwyższy⁵⁰⁹ wskazał, że „zobowiązanie do naprawienia szkody, o którym mowa w art. 72 § 2 k.k., to w szczególności wyrównanie straty, którą pokrzywdzony poniósł (arg. ex art. 361 § 2 k.c.).

Zatem, orzeczenie w tym zakresie związane jest ściśle z rzeczywistą szkodą, jaką poniósł pokrzywdzony, i to szkodą rozumianą tak, jak w prawie cywilnym. In concreto odnosi się ono tylko do szkody realnie wyrządzonej, a więc takiej, której nie naprawiono (w całości lub w części). Innymi słowy, zobowiązanie do naprawienia szkody nie może z jednej strony zmierzać do przysporzeń w majątku pokrzywdzonego, z drugiej zaś stanowić elementu kary sensu stricto, tj. dolegliwości wymierzanej sprawcy przestępstwa, która ma spełnić zadania określone w art. 53 k.k. Z kolei, przy ustalaniu wysokości szkody, która powstała w wyniku przestępstwa, należy brać pod uwagę nie tylko obiektywną wartość skradzionych przedmiotów, ale również konieczne jest uwzględnienie wartości mienia, które już zostało odzyskane przez pokrzywdzonego”.

Przepis art. 72 § 2 k.k. może mieć zastosowanie wyłączenie, jeżeli skazany spowodował popełnionym przestępstwem szkodę. Obowiązek naprawienia szkody może być orzekany w całości lub w części, jednak dla jego celowości sąd nadal powinien brać pod uwagę sytuację materialną sprawcy⁵¹⁰, ale także przyczynienie się do szkody przez pokrzywdzonego, jego stan majątkowy oraz stosunki rodzinne⁵¹¹. Pozostaje jednak problem, czy przedmiotowy obowiązek może być orzekany na zasadzie odpowiedzialności solidarnej.

Przed 1 lipca 2015 r. można było znaleźć dwa odmienne stanowiska. Przegląd orzecznictwa wydanego po tej dacie, jednak tego stanu nie zmienił. Mianowicie dalej dopuszcza się orzekanie solidarnego obowiązku naprawienia szkody przy warunkowym zawieszeniu kary pozbawienia wolności w przypadku wielości sprawców⁵¹². Z uwagi jednak na to,

509 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2015 r. sygn. akt II KK 144/15, LEX nr 1750141.

510 J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1971, s. 230.

511 Zob. M. Leonieni, W. Michalski, Warunkowe umorzenie postępowania karnego w świetle ustawy i praktyki sądowej, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1972, s. 110.

512 Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 grudnia 2015 r. sygn. akt II AKa 352/15, LEX nr 2023562.

iż ustawodawca w ramach nowelizacji art. 72 § 2 k.k. nie dokonał podobnych zmian jak w art. 46 § 1 k.k. – gdzie wprost odsyła do stosowania przepisów prawa cywilnego – brak jest podstaw do przyjęcia możliwości solidarnego zobowiązania współsprawców do naprawienia szkody. W związku z tym należy przychylić się do stanowiska, które wyłącza możliwość solidarnego zobowiązania do naprawienia szkody na podstawie art. 72 § 2 k.k.

Orzeczenie przedmiotowego obowiązku nie odpowiada dyrektywom wymiaru kary określonym w art. 53 § 1 i 2 k.k., gdyż nie jest karą ani nie ma celu zwiększenia dolegliwości dla skazanego, lecz pełni funkcję kompensacyjną i wychowawczą w ramach prewencji szczególnej. Nałożenie na skazanego obowiązku naprawienia szkody w ramach warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności ma zatem mieć charakter jego osobistego obciążenia. Nie można więc obowiązku naprawienia szkody nałożyć na skazanych solidarnie⁵¹³. Niemniej należy pamiętać, że do orzeczonego warunku probacyjnego polegającego na obowiązku naprawienia szkody, należy stosować odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące zobowiązań solidarnych, stanowiące, iż spełnienie świadczenia w całości przez jednego z dłużników powoduje wygaśnięcie zobowiązania także względem pozostałych dłużników. Warto również zauważyć, że niewykonanie obowiązku wyrównania szkody przez skazanego nie będzie stanowiło podstawy do zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej wobec niego wtedy, gdy szkoda ta została naprawiona już w całości przez innego ze skazanych i stąd nie ma znaczenia, iż w wyroku nie został przewidziany solidarny charakter tego obowiązku⁵¹⁴.

Pomimo zmian wprowadzonych również w art. 415 k.p.k. do obowiązku naprawienia szkody wynikającego z art. 72 § 2 k.k. będzie miała zastosowanie klauzula antykumulacyjna⁵¹⁵. Obecny art. 415 § 1 k.p.k. odpowiada brzmieniu dotychczasowego art. 415 § 5 k.p.k. Stąd wypracowane w tym zakresie stanowiska zachowały aktualność.

W związku z tym, obowiązku naprawienia szkody nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym w innym postępowaniu prawomocnie już orzeczono. Zakaz ten odnosi się do każdego określonego w ustawie wypadku orzekania karnoprawnego obowiązku naprawienia szkody, nie ma przy tym znaczenia, czy roszczenie zasądzone w postępowaniu cywilnym zostało

513 Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 7 października 2015 r. sygn. akt II AKa 226/15, LEX nr 1950401.

514 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2002 r. sygn. akt III KKN 382/99, LEX nr 53903.

515 Zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 21 października 2015 r. sygn. akt II AKa 205/15, LEX nr 1927557.

skutecznie wyegzekwowane⁵¹⁶. Przy czym: „jeżeli o roszczeniu tym orzeczono tylko częściowo, względnie przedmiotem innego postępowania (cywilnego) jest tylko część roszczenia, zachodzi możliwość orzekania w postępowaniu karnym o penalnych, czy też probacyjnych środkach kompensacyjnych w takiej części, w jakiej nie zachodzi stan rei iudicatae lub lis pendent”⁵¹⁷. Z kolei ugoda zawarta uprzednio w cywilnym postępowaniu pojednawczym pomiędzy pokrzywdzonym a oskarżonym w zakresie roszczeń wynikających z przestępstwa, nie stanowi przeszkody do zobowiązania skazanego do naprawienia szkody w trybie art. 72 § 2 k.k., jeżeli nie została jeszcze wykonana do czasu orzekania o odpowiedzialności karnej⁵¹⁸. Powodem takiego stanu rzeczy jest to, iż taka ugoda nie ma powagi rzeczy osądzonej.

Pomimo braku odpowiednich ustawowych rozwiązań, pokrzywdzony ma prawo do złożenia wniosku o nałożenie obowiązku naprawienia szkody jako warunku probacyjnego.

Taki wniosek nie jest wiążący dla sądu, jednak stanowi oświadczenie, w którym pokrzywdzony wskazuje zakres i formę naprawienia szkody, którego sąd nie powinien całkowicie pomijać⁵¹⁹. Wydaje się, że zachowuje także aktualność pogląd wyrażony przez P. Gensikowskiego⁵²⁰. Należy jednak ten pogląd uaktualnić w oparciu o zmiany wprowadzone w obszarze środków karnych, które stały się środkami kompensacyjnymi.

W związku z tym naprawienie szkody w formie środka kompensacyjnego co prawda stanowi korzystniejsze⁵²¹ dla pokrzywdzonego rozwiązanie, jednak przy trudnej sytuacji finansowej sprawcy lub braku majątku, które nie pozwalają na natychmiastowe dobrowolne lub przymusowe uzyskanie przez pokrzywdzonego zaspokojenia jego interesów prawnych w żadnej części, a wymierzono sprawcy karę pozbawienia wolności z warunkowym

516 Tamże.

517 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2012 r. sygn. akt IV KK 268/12, LEX nr 1226754; zob. także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2014 r. sygn. akt II KK 327/13, LEX nr 1532738.

518 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2014 r. sygn. akt II KK 4/14, LEX nr 1477437; zob. także P.

Gensikowski, Prawo karne - ugoda zawarta w postępowaniu cywilnym między osobą pokrzywdzoną przestępstwem i oskarżonym a dopuszczalność nałożenia obowiązku naprawienia szkody na podstawie art.

72 § 2 k.k. przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary. Glosa do wyroku SN z dnia 5 czerwca 2014 r., II KK 4/14, OSP, 5/2015, s. 704.

519 Tak A. Muszyńska [w:] Wybrane aspekty probacyjnego naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, Nowa Kod. Pr. Karn., 30/2013, s. 78.

520 P. Gensikowski, Wybrane problemy celowości orzeczenia ex officio środka karnego obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, Przegląd Sądowy, 10/2012, s. 58.

521 Por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6 marca 2014 r. sygn. akt II AKa 502/13, LEX nr 1441370: Co prawda sąd wypowiada się w kwestii art. 46 § 1 k.k. jako środka karnego, jednak pomimo zmiany jego charakteru na środek kompensacyjny stanowisko to zachowuje aktualność. Wynika to z tego, że aktualny środek kompensacyjny jeszcze bardziej realizuje interesy pokrzywdzonego, czego wyrazem jest m.in. odwołanie się wprost do przepisów prawa cywilnego.

zawieszeniem jej wykonania, to sąd powinien zaniechać orzeczenia z urzędu obowiązku naprawienia szkody określonego w art. 46 § 1 k.k. i zobowiązać sprawcę do naprawienia szkody na podstawie art. 72 § 2 k.k. Nałożenie na sprawcę obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 72 § 2 k.k. umożliwia skazanemu w okresie próby podjęcie działań mających na celu poprawienie jego sytuacji finansowej lub majątkowej tak, aby uzyskać środki finansowe niezbędne do naprawienia szkody. W związku z tym, że na sprawcy w okresie próby ciąży możliwość zarządzenia wykonania kary, w razie uchylania się od wykonania tego obowiązku niewątpliwie stanowi gwarancję dla pokrzywdzonego, że działania sprawcy w celu naprawienia wyrządzonej szkody powinny być skuteczne.

Skuteczność zobowiązania do naprawienia szkody wynikającego z art. 72 § 2 k.k.

uzależniona jest od określenia terminu jego wykonania⁵²². Określenie czasu i sposobu wykonania przedmiotowego obowiązku powinno nastąpić po wysłuchaniu skazanego (art. 74

§ 1 k.k.). Natomiast sama wysokość zobowiązania obejmuje wyłącznie równowartość rzeczywistej szkody będącej wynikiem przestępstwa i nie obejmuje świadczeń ubocznych np. odsetek⁵²³.

Podobna, do omawianego powyżej warunku probacyjnego, regulacja obowiązuje w niemieckiej ustawie karnej⁵²⁴. Zgodnie z art. 56b ust. 1 StGB sąd zawieszając wykonanie kary może zobowiązać skazanego do wykonywania określonych czynności (wyłącznie w danych okolicznościach możliwych do wykonania) w celu zadośćuczynienia wyrządzonemu przestępstwu. Wśród tych czynności ustawodawca niemiecki wymienia:

− naprawienie szkody wynikłej z czynu, z uwzględnieniem możliwości, jakie posiada skazany,

− wpłatę sumy pieniężnej na rzecz organizacji non-profit, o ile jest to wskazane ze względu na czyn i osobowość skazanego,

− wykonanie innego świadczenia o charakterze dobroczynnym,

− zapłata sumy pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa.

522 A. Muszyńska, Wybrane aspekty probacyjnego naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, Nowa Kod.

Pr. Karn., T. 30/2013, s. 80; zob. także wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 lutego 2014 r.

sygn. akt V ACa 708/13, LEX nr 1451653.

523 A. Muszyńska, Wybrane aspekty probacyjnego naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, Nowa Kod.

Pr. Karn., 30/2013, s. 79; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 grudnia 2011 r. sygn. akt II AKa 233/11, LEX nr 1147594.

524 Das Strafgesetzbuch (dalej StGB): https://www.gesetze-im-internet.de/stgb/BJNR001270871.html [dostęp:

14.08.2021 r.].

W kontekście kompensacji szkody na rzecz pokrzywdzonego najistotniejsze jest nałożenie pierwszego z wymienionych powyżej warunków. Przy czym, aby nie doprowadzić do naruszenia interesów ofiar poprzez zasądzenie innych świadczeń niż naprawienie szkody, sąd może nałożyć pozostałe obowiązki jedynie wtedy, gdy wykonanie tych czynności nie stoi na przeszkodzie naprawieniu szkody wynikającej z przestępstwa (art. 56b ust. 2 StGB in fine).

Warto również zauważyć, że zgodnie z art. 56b ust. 3 StGB skazany może sam zobowiązać się do naprawienia szkody. W takim przypadku sprawca może się uchronić od nałożenia na niego innych świadczeń, jeśli sąd uzna, że jego zachowanie daje rękojmię, iż rzeczywiście naprawi szkodę na rzecz ofiary.

2.4. Orzeczenie obowiązku naprawienia szkody a jego wykonanie na