Akcent na wolność indywidualną, wyraźnie widoczny w ramach ideologii postprawdy i poprawności politycznej, również mógł się wziąć z nadmier-nego zaakcentowania (w praktyce) obiektywnadmier-nego wymiaru prawdy kosztem wymiaru subiektywnego. Dokument Komisji Teologicznej do swoistych nadużyć prawdy zaliczył wszak brak poszanowania sumienia osób, „którym była przedstawiana wiara”19. Dokument nie precyzuje sytuacji, w jakich do-chodziło do braku tego poszanowania, wynikającego też zapewne z nacisku na wymiar wspólnotowy kosztem „wolności indywidualnych”. W rezultacie, o ile trzymać się będziemy zarysowanej wcześniej perspektywy, w niezrów-noważony sposób akcentuje się to, czego, jak się twierdzi, brakowało w Koś-ciele, czyli wolności indywidualne, w tym zwłaszcza indywidualistyczną kon-cepcję sumienia, pozwalającą uzasadniać niezgodę na osobistą internalizację jakichkolwiek treści „obiektywnych”.
Dla pełniejszego obrazu rozważań o genezie postprawdy i politycznej po-prawności warto w tym momencie nakreślić, choćby ogólnie, różnicę w sto-sunku do nauki katolickiej, jaka ukształtowała się w tych ideologiach w rozu-mieniu sumienia i wolności (wydają się to wartości dla nich fundamentalne).
Uszczegółowi to przedstawianą perspektywę, ukazując, jak daleko ewolucja ideowa tych pojęć odbiegła od katolickiego pierwowzoru.
W koncepcji katolickiej nie mamy do czynienia z przeciwstawianiem so-bie wolności i prawa, co zdają się czynić zwolennicy postprawdy i politycznej
18 Nie oznacza to potrzeby rezygnowania z treści katolickich stojących niekiedy w sprzecz-ności z przekonaniami niektórych grup społecznych, lecz akcent na formy językowe i do-stosowanie języka do percepcji odbiorców, aby komunikowany nim był szacunek i miłość.
Inne rozumienie politycznej poprawności oczywiście nie wydaje się do pogodzenia z nauką katolicką.
19 Pamięć i pojednanie. Kościół i winy przeszłości, dz. cyt., 5,3.
neutralności. „Prawo Boże nie umniejsza” bowiem, „a tym bardziej nie eliminu-je wolności człowieka, przeciwnie – eliminu-jest eliminu-jej gwarancją i sprzyja eliminu-jej rozwojowi”20. Kardynał Avery Dulles wyjaśniał: „Sumienie w żaden sposób nie jest więc prze-ciwstawne czynieniu użytku z zewnętrznych źródeł tradycyjnej lub objawionej mądrości. Przy kształtowaniu swych sądów szuka pomocy u autorytetu. Nie jest wcale wyjątkiem od generalnej zasady, że wolność ukierunkowana jest ku obiektywnej prawdzie. Doświadczenie podejmowania decyzji moralnych po-twierdza zasadę, że – jak wyraził to Papież – wolność sumienia nie jest nigdy wolnością od prawdy, ale zawsze wolnością w prawdzie”21.
W nauce katolickiej podkreśla się zatem związek wolności z obiektywną prawdą – pierwsza ma w istocie służyć dotarciu do tej drugiej. Ilustruje to też wspomniany charakter systemu idei katolickich, w których żadna nie po-winna być rozważana i asymilowana bez uwzględnienia innych. Ponieważ in-dywidualistyczne ujęcie sumienia promowane przez postprawdę i polityczną poprawność zrywa z kryterium obiektywnej prawdy (chyba że za taką uznać zestaw idei przez nie zalecanych), wolność nie może być w niej ukierunkowana na prawdę obiektywną. W rezultacie zamiast wychodzić na zewnątrz, skiero-wana zostaje do wewnątrz, ku podmiotowi (subiektywizmowi), absolutyzując wszelkie jego emocje i osobiste przekonania, nie odnosząc ich więc do żadnego kryterium zewnętrznego ani nie wiążąc z nim ich celu. Wynikająca z indywi-dualistycznego ujęcia sumienia koncepcja wolności „przyznaje poszczególnym jednostkom lub grupom społecznym prawo decydowania o tym, co jest dobre, a co złe: według nich ludzka wolność może «stwarzać wartości» i cieszy się pierwszeństwem przed prawdą do tego stopnia, że sama prawda uznana jest za jeden z wytworów wolności. Wolność zatem rościłaby sobie prawo do takiej autonomii moralnej, która w praktyce oznaczałaby zupełną jej suwerenność”22.
Genezę postprawdy i politycznej poprawności można więc rozpatrywać także jako niezgodę na katolicką koncepcję wolności, zwłaszcza na istnie-nie związku treści jednostkowego sumienia z autorytetem zewnętrznym i na ukierunkowanie wolności ku prawdzie obiektywnej. Zamiast tego sumienie
20 Jan Paweł II, Veritatis Splendor, 35, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/
encykliki/veritatis_1.html (dostęp: 3.11.2017).
21 A. Dulles, Jan Paweł II i prawda o wolności, http://prasa.wiara.pl/doc/458727.Jan-Pawel--II-i-prawda-o-wolnosci/8 (przedruk z First Things 5/2008) (dostęp 3.11.2017). Zob. także Jan Paweł II, Veritatis Splendor, 64, dz. cyt.
22 Jan Paweł II, Veritatis Splendor, 35, dz. cyt.
i wolność traktowane są jako wartości same w sobie, indywidualistyczne, dające możliwość „stwarzania wartości”, przy czym jednak, być może para-doksalnie, postprawda i polityczna poprawność odmawiają wolności związ-ku z prawdą obiektywną.
Bibliografia
Benedykt XVI, Deus Caritas Est, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/benedykt_xvi/
encykliki/deus_caritas_25122005.html (dostęp: 4.11.2017).
Chesterton G.K., The Catholic Church and Conversion, w: G.K. Chesterton, The Collec-ted Works of G.K. Chesterton, Ignatius Press, San Francisco 1990.
Delsol C., Godność osoby ludzkiej a polityczna poprawność, przeł. U. Paprocka-Piotrow-ska, w: Europa wspólnych wartości. Chrześcijańskie inspiracje w budowaniu zjednoczo-nej Europy, red. S. Zięba, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2004.
Dulles A., Jan Paweł II i prawda o wolności, http://prasa.wiara.pl/doc/458727.Jan-Pa-wel-II-i-prawda-o-wolnosci/8 (przedruk z First Things 5/2008) (dostęp: 3.11.2017).
Encyklopedia PWN, hasło: poprawność polityczna, http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/
3960506/poprawnosc-polityczna.html, dostęp: 31.10.2017).
Jan Paweł II, List apostolski Tertio Milennio Adveniente, https://opoka.org.pl/biblioteka/
W/WP/jan_pawel_ii/listy/tertio.html (dostęp: 3.11.2017).
Jan Paweł II, Veritatis Splendor, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/
encykliki/veritatis_1.html (dostęp: 3.11.2017).
Oxford Dictionaries, hasło: postprawda (post-truth), https://en.oxforddictionaries.com/
word-of-the- year/word-of-the-year-2016 (dostęp: 31.10.2017).
Pamięć i pojednanie. Kościół i winy przeszłości, red. Międzynarodowa Komisja Teologicz-na pod przewodnictwem J. Ratzingera, http://www.vatican.va/roman_curia/con- gregations/cfaith/cti_documents/rc_con_cfaith_doc_20000307_memory-reconc--itc_pl.html (dostęp: 3.11.2017).
Papież Franciszek, Lumen Fidei, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/franciszek_i/
encykliki/lumen_fidei_29062013.html (dostęp: 3.11.2017).
Paruch W., Polityczna poprawność – czynnik kształtujący polityczny wymiar wolności i de-mokracji, w: Współczesne oblicza dede-mokracji, red. D. Gizicka, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010.
Poprawność polityczna – równość czy wolność?, red. R. Stefański, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń–Kielce 2007.
Sielezin J.R., Poprawność polityczna jako ograniczanie prawa do wolności słowa i swobody badań naukowych, w: Współczesne oblicza demokracji, red. D. Gizicka, Wydawnic- two Adam Marszałek, Toruń 2010.
Słownik języka polskiego, hasło: poprawność polityczna, https://sjp.pwn.pl/sjp/poprawno%
C5%9B%C4%87_polityczna;3059482 (dostęp: 31.10.2017).
Thibodaux D., Beyond Political Correctness: Are There Limits of This Lunancy?, Hunting-ton House Publishers, New York 1994.
Word of the Year 2016 is…, w: English Oxford Living Dictionaries, https://en.oxford dictionaries.com/word-of-the-year/word-of-the-year-2016 (dostęp: 31.10.2017).
Streszczenie
W artykule tym zaproponowana zostaje pewna katolicka teoria, albo raczej kon-cepcja, spojrzenia na postprawdę i poprawność polityczną. Po próbie zdefinio-wania tych pojęć zarysowana zostaje perspektywa na proces powstazdefinio-wania nowo-żytnych idei. Perspektywa ta, nakreślona przez angielskiego filozofa katolickiego G.K. Chestertona, przekonuje, że nowożytne idee nie są niczym innym jak zmo-dyfikowanymi, wyłączonymi z szerszego systemu ideami katolickimi. Ta perspek-tywa analityczna, wsparta współczesną nauką Kościoła, znajduje zastosowanie w poszukiwaniu genezy postprawdy i politycznej poprawności, które mogą się okazać zmodyfikowanymi katolickimi ideami prawdy, wolności i sumienia. Wy-jaśniono też różnice w rozumieniu powyższych idei, proponowanym przez naukę katolicką z jednej strony i postprawdę oraz polityczną poprawność z drugiej.
Słowa kluczowe: postprawda, poprawność polityczna, teoria katolicka, G.K.
Chesterton