H. Przewlekłość postępowań
I. Represje ze strony organów państwa w latach 1944-1989
1. Niezgodność z Konstytucją dekretów wydanych przez Radę Państwa w związku z wprowadzeniem 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego
Rzecznik.złożył214.wniosek.do.Trybunału.Konstytucyjnego215.o.stwierdzenie,.iż.
dekrety:.o.stanie.wojennym216 ;.o.postępowaniach.szczególnych.w.sprawach.o.prze-stępstwa.i.wykroczenia.w.czasie.obowiązywania.stanu.wojennego217;.o.przekazaniu.
do. właściwości. sądów. wojskowych. spraw. o. niektóre. przestępstwa. oraz. o. zmianie.
ustroju.sądów.wojskowych.i.wojskowych.jednostek.organizacyjnych.Prokuratury.Pol-211. Pismo.z.14.lipca.2008.r.
212. RPO-564860-II/07.z.17.października.2008.r.
213. Pismo.z.4.grudnia.2008.r..
214. RPO-604624-I/08.z.12.grudnia.2008.r..
215. Sygn..akt.K.35/08.
216. Dekret.z.12.grudnia.1981.r..(Dz.U..Nr.29.poz..154).
217. Dekret.z.12.grudnia.1981.r..(Dz.U..Nr.29,.poz..156).
90
Informacja Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2008
skiej.Rzeczypospolitej.Ludowej.w.czasie.obowiązywania.stanu.wojennego218 .–.są.nie- zgodne.z.art..31.ust..1.w.związku.z.art..8.ust..2.i.3.Konstytucji.PRL.oraz.o.stwierdze-nie,.że.uchwała.Rady.Państwa.w.sprawie.wprowadzenia.stanu.wojennego.ze.względu.
na.bezpieczeństwo.państwa219.jest.niezgodna.z.art..8.ust..2.i.3.w.związku.z.art..31.ust..1.
w.związku.z.art..33.ust..2.w.związku.z.art..30.Konstytucji.PRL.
Rzecznik.podkreślił.w.uzasadnieniu.wniosku,.iż.zaskarżone.akty.normatywne,.
mimo. ich. uchylenia,. nadal. wywołują. skutki. prawne.. Uchylony. przepis. może. być.
przedmiotem.kontroli.Trybunału.Konstytucyjnego,.jeżeli.wywiera.–.choćby.w.ogra-niczonym.zakresie.–.w.dalszym.ciągu.skutki.prawne.w.odniesieniu.do.określonych.
stanów.faktycznych..Do.norm.dekretu.o.stanie.wojennym.odwołuje.się.Sąd.Najwyż-szy,.rozpoznając.kasacje.od.wyroków.skazujących.lub.umarzających.postępowania.
karne,.za.popełnienie.przestępstw.określonych.w.rozdz..VI.dekretu.o.stanie.wojen-nym.. Ponadto. właściwe. sądy. powszechne. oraz. sądy. wojskowe. orzekają. o. uznaniu.
za. nieważne. orzeczeń. wydawanych. wobec. osób. represjonowanych. za. działalność.
na.rzecz.niepodległego.bytu.Państwa.Polskiego..Innym.przykładem.jest.uchwała.Sądu.
Najwyższego220 ,.w.której.stwierdzono,.że.sądy.orzekające.w.sprawach.karnych.o.prze-stępstwa.z.dekretu.Rady.Państwa.o.stanie.wojennym.nie.były.zwolnione.z.obowiązku.
stosowania.retroaktywnych.przepisów.karnych.rangi.ustawowej..
W.stosunku.do.zaskarżonych.aktów.normatywnych.wzorcami.kontroli.są:.art..7.
Konstytucji.RP.(zasada.legalizmu).w.związku.z.art..31.ust..1.(kompetencja.Rady.Pań-stwa.do.wydawania.dekretów.z.mocą.ustawy).i.art..8.ust..2.i.3.Konstytucji.PRL.(zasada.
praworządności.i.legalizmu)..Konstytucja.PRL.przyznała.Radzie.Państwa.kompeten- cję.do.wydawania.dekretów.z.mocą.ustawy..Zgodnie.z.art..31.ust..1.zd..1.Konstytu-cji.PRL,.upoważnienie.to.było.aktualne.wyłącznie.w.okresie.między.sesjami.Sejmu..
W.grudniu.1981.r..trwała.trzecia.sesja.Sejmu.VIII.kadencji,.co.oznacza,.że.Rada.Pań-stwa,.wbrew.literalnemu.brzmieniu.Konstytucji.PRL,.wydała.w.dniu.12.grudnia.1981.
r..dekrety.dające.podstawę.do.wprowadzenia.stanu.wojennego,.nie.będąc.organem.
do.tego.upoważnionym..
Dziennik.Ustaw,.w.którym.opublikowane.zostały.dekrety.Rady.Państwa.z.dnia.
12.grudnia.1981.r.,.jak.i.uchwała.Rady.Państwa.o.wprowadzeniu.stanu.wojennego,.
został.opatrzony.datą.14.grudnia.1981.r..Faktycznie.jednak.skierowany.do.druku.i.po-wielany.był.dopiero.w.dniach.17-18.grudnia.1981.r.,.a.do.abonentów.wysłany.był.
w.dniach.19-23.grudnia.1981.r..Powodowało.to.m.in.,.że.w.początkowym.okresie.
stanu.wojennego.sędziowie,.którzy.orzekali.w.sprawach.dotyczących.czynów.popeł-nionych.w.dniu.13.grudnia.1981.r.,.posługiwali.się.maszynopisami.dostarczonymi.
przez.posłańca..Treść.dekretów.grudniowych.została.wprawdzie.upubliczniona.przez.
radio.i.telewizję.w.dniu.13.grudnia.1981.r.,.niemniej.jednak.okoliczność.ta.nie.mogła.
być.rozumiana.jako.tożsama.z.„prawnym.ogłoszeniem”.dekretu..Ponadto.stosowa-218. Dekret.z.12.grudnia.1981.r..(Dz.U..Nr.29,.poz..157).
219. Uchwała.z.12.grudnia.1981.r..(Dz.U..Nr.29,.poz..155).
220. Uchwała.z.20.grudnia.2007.r..(sygn..akt.I.KZP.37/07).
91 działania podejmowane dla ochrony konkretnych praw i wolności
nie.przepisów.dekretów.grudniowych.w.odniesieniu.do.okresu.poprzedzającego.ich.
faktyczne.opublikowanie.w.Dzienniku.Ustaw.prowadziło.do.działania.prawa.wstecz,.
w.tym.przepisów.karnych..
Rzecznik.oczekuje.na.wyznaczenie.terminu.rozprawy.przez.Trybunał.Konstytu-cyjny.
2. Odpowiedzialność karna sędziów orzekających w sprawach karnych podczas stanu wojennego
Rzecznik.skierował.wniosek221.do.Trybunału.Konstytucyjnego222.o.stwierdzenie,.
iż.art..80.§.2b.zdanie.pierwsze.ustawy.z.dnia.27.lipca.2001.r..–.Prawo.o.ustroju.sądów.
powszechnych223.–.w.zakresie,.w.jakim.w.pojęciu.wniosku.oczywiście.bezzasadnego.
o.pociągnięcie.sędziego.do.odpowiedzialności.karnej.mieści.wniosek.o.pociągnięcie.
do.odpowiedzialności.karnej.sędziego,.który.orzekając.w.sprawach.karnych.pod.rzą-dami.Konstytucji.PRL224.stosował.retroaktywne.przepisy.karne.rangi.ustawowej.–.jest.
niezgodny.z.art..7.i.art..42.ust..1.Konstytucji.RP.oraz.z.art..7.Europejskiej.Konwencji.
o.Ochronie.Praw.Człowieka.i.Podstawowych.Wolności225 .i.z.art..15.Międzynarodowe-go.Paktu.Praw.Obywatelskich.i.Politycznych226.
Zaskarżony.przepis.stanowi,.iż.jeżeli.wniosek.o.zezwolenie.na.pociągnięcie.sędziego.
do.odpowiedzialności.karnej.nie.odpowiada.warunkom.formalnym.pisma.procesowego.
określonym.w.Kodeksie.postępowania.karnego.lub.jest.oczywiście.bezzasadny,.prezes.
sądu.dyscyplinarnego.odmawia.jego.przyjęcia..Zdaniem.Rzecznika.niezgodne.z.art..7.
i.art..42.ust..1.Konstytucji.oraz.z.art..7.Europejskiej.Konwencji.o.Ochronie.Praw.Człowie-ka.i.Podstawowych.Wolności.i.z.art..15.Międzynarodowego.Paktu.Praw.Obywatelskich.
i.Politycznych.jest.traktowanie.jako.oczywiście.bezzasadnego.wniosku.o.pociągnięcie.
do.odpowiedzialności.karnej.sędziego,.który.orzekając.w.sprawach.karnych.pod.rządami.
Konstytucji.PRL.stosował.działające.wstecz.przepisy.karne.rangi.ustawowej.
Norma.zawarta.w.zaskarżonym.przepisie,.rozumiana.tak,.jak.przyjął.to.Sąd.Naj-wyższy227 .narusza.podstawowe.standardy.państwa.prawa..W.powyższej.uchwale.na-leżącej.do.zasad.prawnych.uznano.bowiem,.iż.sądy.orzekające.w.sprawach.karnych.
o.przestępstwa.z.dekretu.Rady.Państwa.z.dnia.12.grudnia.1981.r..o.stanie.wojennym,.
nie.były.zwolnione.z.obowiązku.stosowania.działających.wstecz.przepisów.karnych.
rangi.ustawowej..
Rzecznik.podkreślił.w.uzasadnieniu.wniosku,.iż.sędziowie.orzekający.w.spra-wach.karnych.o.przestępstwa.z.dekretu.Rady.Państwa.o.stanie.wojennym.stosowali.
221. RPO-580197-II/08.z.6.maja.2008.r..
222. Sygn..akt.K.10/08.
223. Ustawa.z.27.lipca.2001.r..(Dz.U..z.2001.r..Nr.98,.poz..1070.z.późn..zm.).
224. Konstytucja.z.22.lipca.1952.r..(Dz.U..z.1952.r..Nr.33,.poz..232.z.późn..zm.).
225. Dz.U..z.1993.r..Nr.61,.poz..284.
226. Dz.U..z.1977.r..Nr.38,.poz..167.
227. Uchwała.z.20.grudnia.2007.r..(sygn..I.KZP.37/07).
92
Informacja Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2008
retroaktywne.przepisy.karne.łamiąc.zasadę.lex.retro.non.agit, która.–.chociaż.nie-wyrażona.wprost.w.Konstytucji.PRL.–.obowiązywała.na.gruncie.ówczesnego.prawa.
wewnętrznego,.jak.i.w.prawie.międzynarodowym,.które.obowiązywało.bezpośrednio.
w.polskim.ówczesnym.porządku.prawnym..
3. Dochodzenie roszczeń odszkodowawczych od Skarbu Państwa przez osoby fak-tycznie poddane represjom ze strony organów państwa w latach 1944-1989 w związku z działalnością ich bliskich na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego
Rzecznik. zwrócił. się228. do. Ministra. Sprawiedliwości. z. prośbą. o. rozważenie.
możliwości.zainicjowania.działań.legislacyjnych.prowadzących.do.objęcia.zakresem.
podmiotowym.art..8.ustawy.o.uznaniu.za.nieważne.orzeczeń.wydanych.wobec.osób.
represjonowanych.za.działalność.na.rzecz.niepodległego.bytu.Państwa.Polskiego229. osób,.które.poddane.były.faktycznym.represjom.ze.strony.organów.państwa.w.latach.
1944.–.1989.bez.przeprowadzenia.postępowania,.w.związku.z.działalnością.niepod-ległościową.ich.najbliższych.
Minister.nie.uwzględnił230 .wniosku.Rzecznika.o.podjęcie.inicjatywy.ustawodaw-czej.we.wnioskowanym.zakresie..
Rzecznik. rozważa. możliwość. kontynuowania. działań. zmierzających. do. pozy-tywnego. rozwiązania. problemu. dochodzenia. odszkodowań. przez. osoby. poddane.
represjom.nie.w.związku.z.własną.działalnością.niepodległościową,.lecz.taką.działal-nością.swoich.bliskich.
4. Termin zgłoszenia żądania odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu interno-wania w związku z wprowadzeniem stanu wojennego, przewidziany w ustawie o uzna-niu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego
W.związku.z.treścią.pisma.Pełnomocnika.Stowarzyszenia.„Solidarność.Walczą- ca”,.w.którym.zwrócił.się.o.wsparcie.działań.postulujących.nowelizację.ustawy.o.uzna-niu.za.nieważne.orzeczeń.wydanych.wobec.osób.represjonowanych.za.działalność.
na.rzecz.niepodległego.bytu.Państwa.Polskiego231 .w.zakresie.m.in..określenia.w.usta-wie. rocznego. terminu. do. składania. żądań. o. odszkodowanie. za. poniesioną. szkodę.
i.zadośćuczynienie.za.doznaną.krzywdę.wynikłe.z.wykonania.decyzji.o.internowaniu.
w.związku.z.wprowadzeniem.w.dniu.13.grudnia.1981.r..w.Polsce.stanu.wojennego,.
Rzecznik.skierował232 .wystąpienie.do.Prezesa.Rady.Ministrów.o.rozważenie.zainicjo-wania.stosownych.działań.legislacyjnych.
228. RPO-396073-II/01.z.7.lipca.2008.r..
229. Ustawa.z.23.lutego.1991.r..(Dz.U..Nr.34,.poz..149.z.późn..zm.).
230. Pismo.z.31.lipca.2008.r.
231. Ustawa.z.23.lutego.1991.r..(Dz.U..Nr.34,.poz..149.z.późn..zm.).
232. RPO-593492-II/08.z.17.lipca.2008.r..
93 działania podejmowane dla ochrony konkretnych praw i wolności
W.wystąpieniu.Rzecznik.podniósł,.iż.w.istocie.przepisy.powyższej.ustawy.nie.
przewidują. przedawnienia. roszczeń. o. odszkodowanie. i. zadośćuczynienie,. w. tym.
osób.pozbawionych.wolności.bez.przeprowadzenia.zakończonego.orzeczeniem.po-stępowania.. Odmienna. sytuacja. prawna. ma. miejsce. w. odniesieniu. do. osób. inter-nowanych.–.a.zatem.pozbawionych.wolności.–.w.związku.z.wprowadzeniem.stanu.
wojennego..Wprowadzony.w.ustawie.termin.różnicuje.zatem.dwie.grupy.represjo- nowanych.za.działalność.na.rzecz.niepodległego.bytu.Państwa.Polskiego.bez.określe-nia.szczegółowych.kryteriów.znajdujących.oparcie.w.racjonalnych.i.przekonujących.
argumentach,.co.w.świetle.orzecznictwa.Trybunału.Konstytucyjnego.może.stanowić.
naruszenie.zasady.równości.wyrażonej.w.Konstytucji..
Problem.ten.został.pozytywnie.rozwiązany..Mianowicie.ustawą.z.dnia.19.grud-nia.2008.r..o.zmianie.ustawy.o.uznaniu.za.nieważne.orzeczeń.wydanych.wobec.osób.
represjonowanych.za.działalność.na.rzecz.niepodległego.bytu.Państwa.Polskiego233. znowelizowano.treść.art..8.ust..2c.w.ten.sposób,.że.złożenie.wniosku.o.odszkodowanie.
i.zadośćuczynienie.przez.osoby.internowane.w.czasie.stanu.wojennego.nie.jest.już.
ograniczone.żadnym.terminem.
233. Dz.U..z.2009.r..Nr.14,.poz..74.
94
Informacja Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2008