1. Udostępnienie osobom reprezentującym pokrzywdzonego niejawnych materia-łów śledztwa prowadzonego w sprawie zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika
Rzecznik,. w. trosce. o. ochronę. i. przestrzeganie. praw. obywatelskich. osób. po-krzywdzonych.i.innych.uczestników.postępowania.karnego.toczącego.się.w.związku.
ze.stwierdzonymi.uchybieniami.popełnionymi.przez.funkcjonariuszy.organów.ści-gania.–.w.toku.śledztwa.prowadzonego.uprzednio.w.sprawie.porwania,.a.następnie.
zabójstwa.p..Krzysztofa.Olewnika,.z.własnej.inicjatywy.podjął.tę.sprawę.i.pozostaje.
ona.w.jego.stałym.zainteresowaniu.
W.związku.z.prowadzonym.w.powyższej.sprawie.śledztwem,.w.dniu.4.września.
2008.r..miało.miejsce.spotkanie.Ministra.Sprawiedliwości.z.p..Włodzimierzem.Olew-nikiem. i. pełnomoc2008.r..miało.miejsce.spotkanie.Ministra.Sprawiedliwości.z.p..Włodzimierzem.Olew-nikiem. procesowym. rodziny. w. sprawie. udostępnienia. osobom.
reprezentującym.pokrzywdzonego.niejawnych.materiałów.śledztwa,.w.tym.dziesię-ciodniowego. bilingu. rozmów. telefonicznych. przeprowadzonych. tuż. po. porwaniu,.
86. RPO-563156-II/07.z.9.stycznia.2008.r.
87. Pisma.z.22.stycznia.i.4.czerwca.2008.r.
9 działania podejmowane dla ochrony konkretnych praw i wolności
zawierającego.prawdopodobnie.nazwisko.głównego.inspiratora.porwania.i.zabójstwa.
p..Krzysztofa.Olewnika.
Wobec.powyższego,.Rzecznik.zwrócił.się88 .do.Ministra.Sprawiedliwości.o.poin- formowanie,.czy.i.jakie.decyzje.podjęto.w.zakresie.możliwości.procesowego.wyko-rzystania.tych.dokumentów.w.toku.dalszego.postępowania.karnego,.a.także.w.kwestii.
udostępnienia. osobom. reprezentującym. pokrzywdzonego. niejawnych. materiałów.
śledztwa..
Prokurator.Krajowy.poinformował89,.że.decyzją.Ministra.Spraw.Wewnętrznych.
i. Administracji,. dla. potrzeb. prowadzonych. śledztw,. udostępniony. został. materiał.
trzech. prowadzonych. postępowań. operacyjnych.. Udostępnienie. nastąpiło. przy. za-chowaniu.nadanych.dokumentacji.klauzul.tajności..Obecnie.prokuratorzy.zapoznają.
się.z.materiałami.operacyjnymi.celem.wystąpienia.z.wnioskiem.o.częściowe.ich.od-tajnienie..Z.materiałami.niejawnymi.został.zapoznany.p..Włodzimierz.Olewnik.oraz.
jego.pełnomocnicy..Jednocześnie.złożyli.oni.wnioski.w.przedmiocie.odtajnienia.cało-ści.materiałów.postępowań.operacyjnych..Zostały.one.przekazane.celem.rozpoznania.
jednostce.prowadzącej.postępowania.przygotowawcze..
W.celu.uzyskania.informacji.o.aktualnym.stanie.postępowania.w.dniu.12.listo- pada.2008.r.,.Rzecznik.zwrócił.się.do.Zamiejscowego.Wydziału.Biura.do.Spraw.Prze-stępczości.Zorganizowanej.Prokuratury.Krajowej.w.Gdańsku.
W.odpowiedzi.Rzecznik.został.poinformowany90 .o.biegu.postępowania.przygoto- wawczego.dotyczącego.oceny.działań.funkcjonariuszy.w.toku.śledztwa.w.sprawie.po-rwania.i.następnie.zabójstwa.p..Krzysztofa.Olewnika..Ponadto.ujawniono,.że.na.mocy.
decyzji. Ministra. Spraw. Wewnętrznych. i. Administracji. na. potrzeby. śledztwa. udo-stępniono.materiały.operacyjne.Policji..Udostępnienie.to.nastąpiło.przy.zachowaniu.
nadanych.tej.dokumentacji.klauzul.tajności..Po.zapoznaniu.się.z.tymi.materiałami.
operacyjnymi.Prokuratura.wystąpiła.do.Ministra.właściwego.do.spraw.wewnętrznych.
o.odtajnienie.poszczególnych.dokumentów.mających.znaczenie.dla.prowadzonego.
śledztwa..W.dniu.21.listopada.2008.r..uzyskano.pozytywne.decyzje.Ministra.w.opisa-nej.kwestii..Do.dnia.udzielenia.odpowiedzi.nie.uzyskano.jednak.stanowiska.odnośnie.
odtajnienia.jednego.z.rozpracowań.operacyjnych.
Sprawa.ta.będzie.przez.Rzecznika.konsekwentnie.monitorowana..
2. Nieprawidłowości związane z ujawnieniem jednemu z podejrzanych, w części nie dotyczącej jego osoby, akt śledztwa prowadzonego w sprawie zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika
Z. treści. artykułu. prasowego91. wynikało,. że. Prokuratura. Okręgowa. w. Olszty-
nie.umożliwiła.byłemu.liderowi.SLD.w.Sierpcu.zapoznanie.się.z.całością.akt.śledz-88. RPO-586400-II/08.z.10.września.2008.r.
89. Pismo.z.24.września.2008.r.
90. Pismo.z.15.grudnia.2008.r.
91. „Nasz.Dziennik”.z.11.września.2008.r..„Skandaliczny” błąd ws. porwania Olewnika.
60
Informacja Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2008
twa.prowadzonego.w.tzw..sprawie.Olewników.i.skopiowanie.zebranych.materiałów..
Na. skutek. rozpoznania. skargi. p.. Włodzimierza. Olewnika. w. tym. względzie. i. jego.
prośby.o.interwencję.Ministra.Sprawiedliwości,.prokuratorzy.Prokuratury.Okręgowej.
w.Olsztynie.uznali.ujawnienie.całości.akt.śledztwa.za.błąd.taktyczny,.nie.stanowiący.
naruszenia.prawa..W.związku.z.powyższym.Rzecznik.zwrócił.się92.do.Prokuratora.
Krajowego.z.prośbą.o.odniesienie.się.do.podnoszonych.w.omawianym.artykule.za-rzutów.i.poinformowanie.o.zajętym.stanowisku..
W.odpowiedzi.wyjaśniono93 ,.iż.sprawa.ujawnienia.całości.materiałów.postępo- wania.podejrzanemu.Grzegorzowi.K.,.opisana.w.wystąpieniu.Rzecznika,.była.dwu-krotnie.przedmiotem.rozpoznania.w.trybie.skargowym.przez.Prokuraturę.Okręgową.
w.Olszynie..W.ocenie.Prokuratora.Krajowego,.brak.podstaw.do.kwestionowania.le- galności.przeprowadzonej.czynności.procesowej,.a.stanowisko.zajęte.przez.Prokura-turę.Okręgową.w.Olsztynie.w.odpowiedziach.na.skargi.Włodzimierza.Olewnika.oraz.
jego.pełnomocnika,.jest.zasadne..
Zgodnie.z.obowiązującą.procedurą.karną.prokurator.ma.obowiązek.umożliwie-nia.podejrzanemu.zapoznania.się.z.całością.materiałów.postępowania,.w.którym.jest.
podejrzanym.lub.współpodejrzanym.nawet.tym,.które.go.nie.dotyczą..
Rzecznik. zwrócił. się94. do. Wydziału. Zamiejscowego. Biura. do. Spraw. Przestęp-czości.Zorganizowanej.Prokuratury.Krajowej.w.Gdańsku.o.przedłożenie.informacji.
o.aktualnym.stanie.sprawy.prowadzonej.przeciwko.Grzegorzowi.K..
3. Udostępnianie dziennikarzom przez Policję lub prokuraturę informacji o pro-wadzonych postępowaniach przygotowawczych oraz udostępnianie do wglądu aktów oskarżenia, przed rozpoczęciem przewodu sądowego
Rzecznik.skierował95.wystąpienie.do.Prokuratora.Krajowego,.w.którym.podniósł.
problem. udostępniania. przez. Policję. lub. prokuraturę. przedstawicielom. lokalnych.
mediów.informacji.pochodzących.ze.śledztwa.lub.dochodzenia.oraz.udostępniania.
im.do.wglądu.aktów.oskarżenia,.przed.rozpoczęciem.przewodu.sądowego,.celem.spo-rządzenia.przez.media.informacji.prasowych.o.ukończonych.na.etapie.postępowania.
przygotowawczego.sprawach..Rzecznik.zwrócił.się.o.udzielenie.informacji,.czy.oma-wiana.praktyka.znana.jest.Prokuraturze.Krajowej.i.czy.ma.ona.oparcie.w.przepisach.
prawa.
W. odpowiedzi. poinformowano96,. że. zgodnie. z. przepisami. Kodeksu. postępo-wania.karnego,.w.toku.postępowania.przygotowawczego.wyłącznie.prokurator.jest.
organem.uprawnionym.do.udzielania.informacji.z.tegoż.postępowania,.w.tym.do.wy-
rażenia.zgody.na.ujawnianie.danych.osobowych.i.wizerunku.osób,.przeciwko.któ-92. RPO-598266-II/08.z.17.września.2008.r..
93. Pismo.z.4.listopada.2008.r.
94. Pismo.z.8.grudnia.2008.r.
95. RPO-593126-II/08.z.30.września.2008.r..
96. Pismo.z.5.listopada.2008.r.
1 działania podejmowane dla ochrony konkretnych praw i wolności
rym.toczy.się.postępowanie..Po.skierowaniu.aktu.oskarżenia.do.sądu,.uprawnienia.te.
przysługują.sądowi.właściwemu.do.rozpoznania.sprawy..
Realizując.zadania.związane.z.urzeczywistnianiem.konstytucyjnych.praw.oby-wateli. do. jawności. życia. publicznego. oraz. rzetelnego. informowania. o. działalności.
organów.władzy.publicznej,.uprawnia.prokuratora.do.informowania.społeczeństwa.
o. efektach. prowadzonych. postępowań. przygotowawczych,. zwłaszcza. w. sprawach.
szczególnej.wagi.lub.w.sprawach.o.dużym.wydźwięku.społecznym..Zakres.udziela- nych.informacji.ogranicza.jednak.konieczność.zapewnienia.prawidłowego.funkcjo-nowania. wymiaru. sprawiedliwości,. w. szczególności. zabezpieczenia. postępowania.
przygotowawczego.przed.przedwczesnym.rozpowszechnieniem.zgromadzonych.wia-domości.oraz.poszanowanie.zasady.domniemania.niewinności.oraz.tajemnic.prawem.
chronionych,.w.tym.ochrony.danych.osobowych..
Prokurator.Krajowy.podzielił.stanowisko.Rzecznika.w.kwestii.wadliwości.prak- tyki.udostępniania.dziennikarzom.skierowanego.do.sądu.aktu.oskarżenia.wraz.z.uza-sadnieniem.. Prawidłowo. sporządzony. akt. oskarżenia. zawiera. wskazanie. i. analizę.
zgromadzonych.w.sprawie.dowodów,.które.mogą.zostać.ujawnione.dopiero.w.toku.
postępowania.sądowego..
4. Dostęp stron do akt sprawy na etapie postępowania przygotowawczego
Trybunał.Konstytucyjny.orzekł97,.iż.art..156.§.5.Kodeksu.postępowania.karnego.
w.zakresie,.w.jakim.umożliwia.arbitralne.wyłączenie.jawności.tych.materiałów.postę-powania.przygotowawczego,.które.uzasadniają.wniosek.prokuratora.w.przedmiocie.
tymczasowego.aresztowania,.jest.niezgodny.z.art..2.oraz.art..42.ust..2.w.związku.z.art..
31.ust..3.Konstytucji..Trybunał.podkreślił.w.szczególności,.że.poddany.kontroli.art..
156.§.5.k.p.k..pozostał.w.mocy..Jednocześnie.jednak.wskazał,.iż.wyrok.powinien.spo- wodować.zmianę.w.stosowaniu.zaskarżonego.przepisu,.polegającą.na.wyeliminowa-niu.takiej.możliwości.jego.interpretacji,.która.jest.niezgodna.z.Konstytucją..Zdaniem.
Trybunału. w. razie. zainicjowania. przez. prokuratora. postępowania. incydentalnego.
w.przedmiocie.zastosowania.lub.przedłużenia.tymczasowego.aresztowania,.oskarżo- ny,.którego.dotyczyć.ma.ten.środek.zapobiegawczy,.ma.prawo.wglądu.do.materia-łów.postępowania.przygotowawczego.(do.tej.części.akt),.które.stanowią.uzasadnienie.
wniosku.prokuratora..
Niezależnie.od.powyższego,.Trybunał.Konstytucyjny.uznał.za.pożądane.wpro- wadzenie.przez.ustawodawcę.do.kwestionowanego.przepisu.przesłanek.ograniczają- cych.arbitralne.jego.stosowanie..Powinny.one.–.w.ocenie.Trybunału.–.polegać.na.do-precyzowaniu. przepisów. dotyczących. dostępu. do. akt. w. związku. z. zastosowaniem.
lub.przedłużeniem.tymczasowego.aresztowania.w.taki.sposób,.aby.oskarżony.(jego.
obrońca).miał.możliwość.efektywnej.obrony.i.podważenia.zasadności.zastosowania.
97. Wyrok.z.dnia.3.czerwca.2008.r..(sygn..akt.K.42/07)..
62
Informacja Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2008
środka.zapobiegawczego..Rzecznik.zwrócił.się98 .do.Ministra.Sprawiedliwości.o.poin-formowanie,.czy.w.poruszonym.zakresie.prowadzone.są.prace.legislacyjne.
Minister. poinformował99,. że. w. Ministerstwie. Sprawiedliwości. prowadzone.
są. prace. nad. projektem. zmiany. ustawy. Kodeks. postępowania. karnego. dotyczące.
gwarancji.podejrzanego.w.zakresie.dostępu.do.akt.sprawy.na.etapie.postępowania.
przygotowawczego,.mające.na.celu.realizację.orzeczenia.Trybunału.Konstytucyjnego,.
o.którym.mowa.w.wystąpieniu.Rzecznika..Zakres.tych.prac.rozszerzono.o.zmianę.
ustawy.Kodeks.postępowania.karnego,.dotyczącą.umożliwienia.oskarżonemu.zapo- znania.się.z.wnioskiem.w.przedmiocie.zastosowania.lub.przedłużenia.tymczasowe-go.aresztowania,.która.ma.celu.wykonanie.wyroków.Europejskiego.Trybunału.Praw.
Człowieka.wobec.Rzeczypospolitej.Polskiej..
Powyższa.problematyka.pozostanie.nadal.w.zainteresowaniu.Rzecznika,.który.
będzie.monitorował.przebieg.procesu.legislacyjnego.w.tej.kwestii.
5. Dostęp stron do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynności wyjaśniających W.aktualnym.stanie.prawnym.strony.postępowania.w.sprawach.o.wykroczenia.
–.na.etapie.prowadzenia.czynności.wyjaśniających,.tj..przed.skierowaniem.do.sądu.
wniosku. o. ukaranie. –. nie. posiadają. prawa. wglądu. do. akt,. sporządzania. odpisów.
i.kserokopii.z.akt.oraz.otrzymywania.uwierzytelnionych.odpisów.lub.kserokopii.z.akt,.
co.stanowi.z.jednej.strony.ograniczenie.prawa.do.obrony.osoby,.co.do.której.istnieje.
uzasadniona.podstawa.do.sporządzenia.przeciwko.niej.wniosku.o.ukaranie,.a.tak-że.naruszenie.praw.pokrzywdzonego,.który.nie.ma.dostępu.do.dowodów.zebranych.
w.sprawie..W.związku.z.powyższym.Rzecznik.zwrócił.się100 .do.Ministra.Sprawiedli-wości.o.udzielenie.informacji,.czy.Ministerstwo.przewiduje.zmiany.legislacyjne,.które.
stanowiłyby.rozwiązanie.przedstawionego.problemu..
W.odpowiedzi.udzielonej.Rzecznikowi.podzielono101.pogląd,.iż.brak.w.art..38.
§.1.Kodeksu.postępowania.w.sprawach.o.wykroczenia.odesłania.do.odpowiedniego.
stosowania.art..156.§.5.Kodeksu.postępowania.karnego.jest.ograniczeniem.zarów-no.prawa.do.obrony.osoby,.wobec.której.istnieje.podstawa.do.sporządzenia.wniosku.
o.ukaranie,.jak.i.naruszeniem.praw.pokrzywdzonego..Należy.również.w.pełni.zgodzić.
się.z.poglądem,.że.brak.regulacji.dotyczącej.dostępu.do.akt.sprawy.o.wykroczenie.
na.etapie.czynności.wyjaśniających.wymaga.zmian.legislacyjnych..W.związku.z.tym.
w.Ministerstwie.Sprawiedliwości.podjęto.już.prace.zmierzające.do.usunięcia.omawia-nej.luki.normatywnej..
Rzecznik.będzie.monitorował.proces.legislacyjny..
98. RPO-548840-II/07.z.7.października.2008.r.
99. Pismo.z.27.października.2008.r.
100. RPO-577154-II/07.z.15.października.2008.r.
101. Pismo.z.15.grudnia.2008.r.
3 działania podejmowane dla ochrony konkretnych praw i wolności
6. Projekt nowelizacji Kodeksu postępowania karnego dotyczącej procedury wno-szenia przez pokrzywdzonego subsydiarnego aktu oskarżenia
W.poprzedniej.kadencji.Parlamentu,.rząd.przygotował.i.skierował.do.Sejmu.pro-jekt.zmiany.Kodeksu.postępowania.karnego.i.innych.ustaw102 ..W.projekcie.tym.prze-widziano.m.in..zmianę.unormowań.zawartych.w.art..55.i.w.art..330.tego.Kodeksu.
Projektowane.zmiany.polegać.miały.przede.wszystkim.na.tym,.jeśli.sąd.rozpo- znający.zażalenie.na.rozstrzygnięcia.prokuratora.o.odmowie.wszczęcia.lub.umorze-niu.postępowania.przygotowawczego.uznawał,.że.w.materiale.dowodowym.istnieją.
luki,.które.należy.uzupełnić,.konsekwentnie.nakazywał.prokuratorowi.podejmowanie.
odpowiednich.czynności.dowodowych..Dopiero.w.sytuacji,.w.której.sąd.nie.podzielał.
oceny.prawnej.lub.faktycznej.prokuratora,.ale.uznawał.materiał.dowodowy.za.kom- pletny.i.uchylał.postanowienie.prokuratora.o.odmowie.wszczęcia.lub.umorzeniu.po- stępowania.przygotowawczego,.pokrzywdzony.zyskiwał.prawo.do.wniesienia.subsy-diarnego.aktu.oskarżenia,.jeżeli.prokurator.ponownie.odmówił.ścigania.
Projektowane.unormowania.stwarzały.realną.kontrolę.działalności.prokurator-skiej,.a.także.nie.nakładały.na.pokrzywdzonego.–.niedysponującego.w.tym.zakresie.
uprawnieniami.właściwymi.dla.oskarżyciela.publicznego.–.obowiązku.gromadzenia.
materiału.dowodowego..Ponadto,.chroniły.sądy.(i.osoby.niesłusznie.oskarżane).przed.
napływem.nieuzasadnionych.aktów.oskarżenia..
W.przyjętym.przez.Radę.Ministrów.w.dniu.28.sierpnia.2008.r..projekcie.nowe- lizacji.Kodeksu.karnego,.Kodeksu.postępowania.karnego.oraz.innych.ustaw,.nie.zna-lazły.się.analogiczne.do.przytoczonych.wyżej.uregulowania..Rzecznik.zwrócił.się103. do.Ministra.Sprawiedliwości.o.zajęcie.stanowiska.wobec.przedstawionego.problemu,.
a.także.poinformowanie.o.motywach.zaniechania.prac.nad.nowelizacją.powyższych.
unormowań.i.czy.projektowane.jest.ich.podjęcie.
Minister poinformował104,.że.obecny.stan.prawny.pozwala.na.dostatecznie.szeroką.
ingerencję.sądu.w.przebieg.postępowania.przygotowawczego.w.płaszczyźnie.oceny.za- sadności.podjętych.przez.prokuratora.decyzji.o.odmowie.wszczęcia.lub.o.umorzeniu.po-stępowania,.należycie.zabezpieczając.przy.tym.interes.pokrzywdzonego..Tym.niemniej,.
analiza.istniejącego.brzmienia.art..330.§.2.k.p.k..prowadzi.do.wniosku,.że.w.płaszczyź- nie.legislacyjnej.nie.jest.ono.wystarczająco.precyzyjne,.czego.negatywny.rezultat.stano-wią.występujące.w.praktyce.błędne.interpretacje.tego.przepisu..Z.uwagi.na.powyższe.
w.Ministerstwie.Sprawiedliwości.zostaną.podjęte.prace.mające.na.celu.przygotowanie.
rozwiązań.precyzujących.brzmienie.art..330.§.2.k.p.k..Po.ich.przygotowaniu.zostanie.
rozważone.inkorporowanie.zaprojektowanego.zapisu.normatywnego.do.jednej.z.przy-szłych.rządowych.nowelizacji.Kodeksu.postępowania.karnego.
Rzecznik.będzie.śledził.prace.nad.zmianą.treści.art..330.§.2.Kodeksu.postępo-wania.karnego.
102. Projekt.z.12.września.2007.r.,.druk.sejmowy.nr.2177.
103. RPO-578573-II/08.z.7.listopada.2008.r.
104. Pismo.z.29.grudnia.2008.r..
4
Informacja Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2008
7. Przesłuchiwanie w charakterze świadków pacjentów Oddziału Alzheimerow-skiego Kliniki Neurologii Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA w Warszawie
Rzecznik.otrzymał.do.wiadomości.pismo.skierowane.do.Ministra.Sprawiedliwo-ści.przez.Helsińską.Fundację.Praw.Człowieka105..W.piśmie.tym.poruszono.problem.
przesłuchiwania. w. charakterze. świadków. pacjentów. Oddziału. Alzheimerowskiego.
Kliniki. Neurologii. Centralnego. Szpitala. Klinicznego. MSWiA. w. Warszawie. w. po- stępowaniu.przygotowawczym.prowadzonym.przez.Prokuraturę.Okręgową.w.War-szawie,.dotyczącym.korupcji.w.służbie.zdrowia..W.związku.z.powyższym.Rzecznik.
zwrócił.się106.do.Ministra.Sprawiedliwości.o.poinformowanie.o.stanowisku.zajętym.
wobec.kwestii.poruszonych.przez.Fundację.
Z. wyjaśnień107. Prokuratora. Krajowego wynikało,. że. w. postępowaniach. o. wy-łudzenia.świadczeń.na.szkodę.Narodowego.Funduszu.Zdrowia.oraz.poświadczenia.
nieprawdy.w.dokumentacji.elektronicznej.pacjentów.nie.przesłuchiwano.świadków,.
których.stan.zdrowia.to.uniemożliwiał.lub.gdy.czynność.mogłaby.mieć.negatywny.
wpływ.na.stan.zdrowia.świadka..Odstępując.od.czynności.funkcjonariusze.dokumen-towali.ten.fakt.sporządzając.notatkę.służbową.lub.przesłuchiwali.członków.rodziny.
pacjenta..Jeżeli.zachodziła.wątpliwość.co.do.stanu.psychicznego.świadka,.jego.stanu.
rozwoju.umysłowego,.zdolności.postrzegania.lub.odtwarzania.przez.niego.spostrze- żeń.przeprowadzano.czynności.przesłuchania.świadka.z.udziałem.biegłego.psycholo- ga..Niestety,.z.uwagi.na.obszerność.zgromadzonego.w.tej.sprawie.materiału.dowodo-wego.(przesłuchano.4200.pacjentów).nie.jest.możliwe.wskazanie.danych.liczbowych.
dotyczących.przypadków,.gdy.odstąpiono.od.przesłuchania.świadków.lub.przesłu-chano.świadka.z.udziałem.biegłego.psychologa.