Wolność badań naukowych, wolność słowa i prawo do informacji

1. Regulacje ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej, zgodnie z którymi osoby za-mierzające prowadzić badania naukowe w oparciu o akta IPN oraz dziennikarze mają obowiązek przedstawienia rekomendacji odpowiednio pracownika naukowego bądź redakcji

Rzecznik. wniósł³⁵². do. Trybunału. Konstytucyjnego. wniosek. o. stwierdzenie,.

że.art..36.ust..4.pkt.2.lit.b.ustawy.o.Instytucie.Pamięci.Narodowej.–.Komisji.Ścigania.

Zbrodni.przeciwko.Narodowi.Polskiemu³⁵³.jest.niezgodny.z.art..2.Konstytucji.oraz.

art..73.w.zw..z.art..31.ust..3.Konstytucji.oraz.art..36.ust..4.pkt.3.lit.b.powyższej.ustawy.

jest.niezgodny.z.art..54.ust..1.w.zw..z.art..31.ust..3.Konstytucji.

Ustawodawca.w.art..36.ust..4.pkt.2.lit..b.ustawy.o.IPN.przyznał.prawo.nieskrępo- wanego.korzystania.z.wolności.badań.naukowych.jedynie.osobom.będącym.pracow- nikami.naukowymi.uprawnionymi.do.prowadzenia.badań.naukowych.w.dyscypli- nach.nauk.humanistycznych,.społecznych,.gospodarki.lub.prawa..Pracownicy.nauko-wi.w.innych.dziedzinach.nauki.mogą.korzystać.z.tej.wolności.dopiero.po.uprzednim.

dołączeniu.do.wniosku.o.udostępnienie.dokumentów.rekomendacji.uprawnionego.

pracownika. naukowego.. Zdaniem. Rzecznika. takie. rozwiązanie. może. nadmiernie.

ograniczyć.konstytucyjną.wolność.prowadzenia.badań.naukowych.

Zgodnie.natomiast.z.art..36.ust..4.pkt.3.lit.b.powyższej.ustawy,.do.wniosku.o.udo- stępnienie.dokumentów.zgromadzonych.przez.IPN.w.celu.publikacji.materiału.praso-wego,.w.rozumieniu.przepisów.ustawy.–.Prawo.prasowe³⁵⁴ ,.należy.dołączyć.upoważ-nienie.redakcji.albo.wydawcy.do.wystąpienia.z.takim.wnioskiem..Brak.upoważnienia.

redakcji.albo.wydawcy,.skutkuje.odmową.udostępnienia.dokumentów..Rozwiązanie.

takie.stanowi.nadmierną.ingerencję.w.prawo.wolności.wypowiedzi.oraz.pozyskiwa-nia.i.rozpowszechniania.informacji..

Wyrokiem. z. dnia. 25. listopada. 2008. r.. Trybunał. Konstytucyjny. nie. dopatrzył.

się³⁵⁵.niekonstytucyjności.w.zaskarżonych.przepisach,.w.zakresie.objętym.wnioskiem.

Rzecznika.

352. RPO-571782-I/07.z.31.stycznia.2008.r.

353. Ustawa.z.18.grudnia.1998.r..(Dz.U..z.2007.r..Nr.63,.poz..424,.ze.późn..zm.).

354. Ustawa.z.26.stycznia.1984.r..(Dz.U..Nr.5,.poz..24.z.późn..zm.).

355. Sygn..Akt.K.5/08.

13

Informacja Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2008

2. Niektóre postanowienia ustawy o ochronie informacji niejawnych

Rzecznik.wniósł³⁵⁶ .do.Trybunału.Konstytucyjnego.wniosek.o.stwierdzenie.nie-zgodności.art..21.ust..3,.ust..4.i.ust..5.ustawy.o.ochronie.informacji.niejawnych³⁵⁷ .z.za- sadą.poprawnej.legislacji.oraz.obywatelskim.prawem.dostępu.do.informacji.publicz- nej..Bezpośrednią.przyczyną.sformułowania.zarzutów.była.sprawa.odmowy.ujawnie-nia.opracowania.dotyczącego.CBA,.przygotowywanego.przez.Pełnomocnika.Rządu.

ds..Opracowania.Programu.Zapobiegania.Nieprawidłowościom.w.Instytucjach.Pub-licznych.(tzw..„raportu.Pitery”)..Pełnomocnik.odmówiła.udostępnienia.Rzecznikowi.

powyższego.dokumentu.podnosząc,.iż.nie.ma.on.waloru.dokumentu.urzędowego,.

że.raportowi.przyznano.klauzulę.„tajne”,.a.w.kolejnym.piśmie.wyjaśniła,.że.raport.nie.

jest.gotowy.i.będzie.udostępniony.po.jego.zakończeniu..

Rzecznik.zakwestionował.unormowanie.przyjęte.w.art..21.ust..3.ustawy.o.ochro- nie.informacji.niejawnych,.który.wprowadzając.zasadę.odpowiedzialności.za.przyzna-nie. klauzuli. tajności. osoby. upoważnionej. do. podpisania. dokumentu,. nie.informacji.niejawnych,.który.wprowadzając.zasadę.odpowiedzialności.za.przyzna-nie. wskazuje,.

o.jaką.odpowiedzialność.chodzi.(karną,.służbową,.czy.dyscyplinarną)..Przepis.art..21.

ust..4.ustawy.stanowi,.iż.zawyżanie.lub.zaniżanie.klauzul.tajności.jest.niedopuszczalne..

Z.ustanowionym.zakazem.nie.wiążą.się.jednak.żadne.skutki.prawne.w.postaci.obowiąz-ku.zmiany.klauzuli.tajności..Ponadto,.powyższe.unormowanie.pomija.problematykę.

bezprawnego. utajniania. informacji.. Trzeci. z. zaskarżonych. przepisów. zawiera. szereg.

uchybień,.będących.w.sprzeczności.z.wynikającym.z.zasady.demokratycznego.państwa.

prawnego.nakazem.przestrzegania.przez.ustawodawcę.zasad.prawidłowej.legislacji..

3. Brak realizacji obowiązku ogłaszania aktów normatywnych w formie elektronicznej W.maju.2008.r..weszły.w.życie.znowelizowane.przepisy.ustawy.o.ogłaszaniu.ak-tów.normatywnych.i.niektórych.innych.aktów.prawnych³⁵⁸ ,.wprowadzające.obowią-zek.wydawania.dzienników.urzędowych.oraz.ogłaszanych.w.nich.aktów.prawnych.

w.formie.elektronicznej..Przepisy.tej.ustawy.były.kilkakrotnie.nowelizowane.w.celu.

odroczenia. terminu. uruchomienia. elektronicznych. publikatorów. aktów. prawnych.

–.pierwszym.terminem.był.1.stycznia.2006.r.,.potem.datę.tę.ustawowo.przesunięto.

na.dzień.1.lipca.2006.r.,.a.następnie.na.dzień.1.maja.2008.r..Publikacje.prasowe³⁵⁹. wskazujące. zagrożenie. dochowania. kolejnych. terminów. spowodowały. wystąpienie.

Rzecznika.do.Prezesa.Rządowego.Centrum.Legislacji.o.poinformowanie.o.stanie.prac.

nad.wprowadzeniem.elektronicznej.publikacji.przepisów.

W.odpowiedzi.poinformowano³⁶⁰ .Rzecznika.,.że.od.1.maja.2008.r..dostęp.do.elek- tronicznej.formy.dzienników.urzędowych.został.zapewniony.na.stronach.interneto-wych.Rządowego.Centrum.Legislacji.oraz.Centrum.Obsługi.Kancelarii.Prezesa.Rady.

Ministrów..Zastrzeżenie.o.informacyjnym.charakterze.tych.publikacji.spowodowane.

356. RPO-591811-I/08.z.8.sierpnia.2008.r.,.sygn..akt.K.26/08.

357. Ustawa.z.22.stycznia.1999.r..(Dz.U..z.2005.r..Nr.196,.poz..1631.z.późn..zm.).

358. Ustawa.z.20.lipca.2000.r..(Dz.U..z.2005.r..Nr.190,.poz..1606.z.późn..zm.).

359. „Rzeczpospolita”.z.7.maja.2008.r., Rząd nie zdążył z elektronicznym prawem.

360. Pismo.z.30.czerwca.2008.r.

13

działania podejmowane dla ochrony konkretnych praw i wolności

było.obawami.o.nieuprawnioną.ingerencję.w.treść.plików.oraz.mogące.z.tego.wynik-nąć.konsekwencje.dla.państwa.

Minister.SWiA.wydał.rozporządzenie.w.sprawie.wymagań.technicznych.doku- mentów.elektronicznych.zawierających.akty.normatywne.i.inne.akty.prawne,.elek-tronicznej.formy.dzienników.urzędowych.oraz.środków.komunikacji.elektronicznej.

i.informatycznych.nośników.danych³⁶¹..W.związku.z.wątpliwościami,.jakie.wyniknęły.

po.opublikowaniu.rozporządzenia,.a.dotyczącymi.jego.treści.i.zawartych.w.nim.roz-wiązań.technicznych,.Ministerstwo.opracowało.projekt.przesuwający.dzień.wejścia.

w.życie.rozporządzenia.na.1.stycznia.2009.r..

4. Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie przepisu art. 55 ustawy o IPN penalizującego tzw. przestępstwo negacjonizmu

Rzecznik.wniósł³⁶² .do.Trybunału.Konstytucyjnego.wniosek.o.stwierdzenie.niezgod- ności.art..55.ustawy.o.Instytucie.Pamięci.Narodowej.–.Komisji.Ścigania.Zbrodni.przeciw-ko.Narodowi.Polskiemu³⁶³.z.art..54.ust..1.i.art..73.w.związku.z.art..31.ust..3.Konstytucji..

Wprowadzając.do.ustawy.o.IPN.art..55,.ustawodawca.pod.groźbą.kary.zakazał.

negowania.zbrodni.nazistowskich,.komunistycznych.oraz.innych.przestępstw.stano- wiących.zbrodnie.przeciwko.pokojowi,.ludzkości.lub.zbrodni.wojennych,.popełnio- nych.w.okresie.od.dnia.1.września.1939.r..do.31.lipca.1990.r..na.obywatelach.narodo-wości.polskiej.lub.obywatelach.polskich.innych.narodowości..

W.ocenie.Rzecznika.władza.publiczna.powinna.stwarzać.warunki.dochodzenia.

do.prawdy,.powinna.upowszechniać.wiedzę.o.wydarzeniach.historycznych..Jednak.

państwo.nie.może.jednocześnie.ustalać.historycznych.dogmatów.w.drodze.procesu.

legislacyjnego.. W. demokratycznym. państwie. prawa. ustalenie. prawdy. historycznej.

należy.bowiem.do.naukowców,.nie.zaś.do.przedstawicieli.parlamentu,.czy.wymia-ru.sprawiedliwości..Uznanie.niekonstytucyjności.art..55.ustawy.o.IPN.nie.oznacza.

pozbawienia.ochrony.prawnej.dóbr.chronionych.obecnie.w.drodze.kwestionowanej.

regulacji..Wszelkie.publiczne.wypowiedzi,.w.tym.publikacje.naukowe.propagujące.

totalitaryzm.lub.znieważające.grupę.ludności.np..z.powodu.jej.przynależności.wy-znaniowej,.będą.podlegały.sankcjom.karnym.na.podstawie.art..256.i.257.Kodeksu.

karnego..Wobec.powyższego.należy.uznać,.iż.zakaz.ustanowiony.w.art..55.ustawy.

o.IPN.przekracza.konstytucyjnie.legitymowaną.granicę.ograniczania.wolności.słowa.

i.nie.może.być.uznany.za.konieczny.w.demokratycznym.państwie.prawa..

Rzecznik.oczekuje.na.termin.rozprawy.

5. Przejawy wulgaryzacji języka polskiego

Rzecznik.z.zaniepokojeniem.obserwował.wszelkie.przejawy.wulgaryzacji.języka.

polskiego,.który.stanowi.podstawowy.element.narodowej.tożsamości.i.jest.dobrem.

narodowej. kultury.. Jak. wskazuje. przepis. art.. 3. ust.. 1. ustawy. o. języku. polskim³⁶⁴,.

361. Rozporządzenie.z.25.kwietnia.2008.r..(Dz.U..Nr.75.poz..451).

362. RPO-595164-I/08.z.19.września.2008.r..(Sygn..akt.K.29/08).

363. Ustawa.z.18.grudnia.1998.r..(Dz.U..z.2007.r..Nr.63,.poz..424.z.późn..zm.).

364. Ustawa.z.7.października.1999.r..(Dz.U..Nr.90,.poz..999)..

138

Informacja Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2008

ochrona.języka.polskiego.polega.m.in..na.przeciwdziałaniu.jego.wulgaryzacji..Zgod-nie.z.ustawą.o.radiofonii.i.telewizji³⁶⁵ .na.Telewizji.Polskiej.ciąży.szczególna.odpo-wiedzialność.–.pełnienie.powierzonej.jej.misji.publicznej.zobowiązuje.do.dbałości.

o.wysoki.poziom.nadawanych.programów.

Rzecznik. spotkał. się. z. wieloma. krytycznymi. uwagami. dotyczącymi. III. edycji.

programu. rozrywkowego. „Gwiazdy. tańczą. na. lodzie”,. emitowanego. przez. TVP. 2..

Skarżący.wskazywali,.że.język.używany.podczas.programu.jest.w.najwyższym.stopniu.

niestosowny..Okoliczność.ta.jest.tym.bardziej.bulwersująca,.iż.program.ten.skierowa-ny.jest.m.in..do.dzieci.i.młodzieży.i.jego.celem.jest.popularyzowanie.jazdy.na.lodzie.

wśród.młodych.ludzi..W.związku.z.powyższym,.Rzecznik.zwrócił.się³⁶⁶.do.Prezesa.

TVP.o.udostępnienie.nagrań.z.programu.oraz.o.zajęcie.stanowiska.w.sprawie.uwag.

dotyczących.stosowności.języka.używanego.w.tym.programie.

W.odpowiedzi³⁶⁷.wyjaśniono,.iż.wszystkie.niestosowne.wypowiedzi,.które.pojawiły.

się.w.jednym.z.odcinków.programu,.nie.były.elementem.scenariusza,.lecz.wynikiem,.

spontanicznych. wypowiedzi. uczestników. programu. emitowanego. na. żywo.. Ponadto.

Prezes.poinformował,.że.w.powtórce.odcinka.wszystkie.kontrowersyjne.fragmenty.au-dycji.zostały.usunięte.a.uczestników.programu.powiadomiono.o.kategorycznym.braku.

akceptacji.ze.strony.TVP.2.dla.używania.na.antenie.zwrotów.niecenzuralnych.

6. Odpowiedzialność karna za publiczne pomawianie Narodu Polskiego o udział, organizowanie lub odpowiedzialność za zbrodnie komunistyczne lub nazistowskie

Trybunał.Konstytucyjny.rozpoznał.złożony.przez.Rzecznika.w.2007.r..wniosek³⁶⁸. o.stwierdzenie.niezgodności.art..37.ustawy.o.ujawnianiu.informacji.o.dokumentach.

organów. bezpieczeństwa. państwa. z. lat. 1944-1990. oraz. treści. tych. dokumentów³⁶⁹. z.art..54.ust..1.i.art..73.w.związku.z.art..31.ust..3.Konstytucji..

Wyrokiem. z. dnia. 19. września. 2008. r.. wniosek. Rzecznika. został. częściowo.

uwzględniony³⁷⁰.

7. Wolność słowa, a etyka lekarska

Rzecznik. przyłączył. się³⁷¹. do. postępowania. przed. Trybunałem. Konstytucyjnym.

ze. skargi. konstytucyjnej. Zofii. Sz.. dotyczącej. ograniczenia. wolności. słowa.. Rzecznik.

wniósł.o.stwierdzenie,.że.art..15.pkt.1,.art..41.i.art..42.ust..1.ustawy.z.dnia.17.05.1989.r..

o.izbach.lekarskich,.dookreślone.przez.art..52.ust..2.Kodeksu.Etyki.Lekarskiej.–.w.za-kresie,.w.jakim.przepisy.te.wyłączają.możliwość.krytyki.innego.lekarza,.opierającej.się.

na.prawdziwych.faktach.i.czynionej.w.interesie.publicznym,.stanowią.nieproporcjonal-365. Ustawa.z.29.grudnia.1992.r..(Dz.U..z.2004.r..Nr.253,.poz..2531.z.późn..zm.).

366. RPO-600188-I/08.z.16.października.2008.r.

367. Pismo.z.5.listopada.2008.r.

368. Informacja.RPO.za.rok.2007,.str..86.

369. Ustawa.z.18.października.2006.r..(Dz.U..Nr.218,.poz..1592).

370. Wyrok.TK.z.19.września.2008.r.,.sygn..akt.K.5/07..

371. Informacja.RPO.za.rok.2007,.str..91.

139 działania podejmowane dla ochrony konkretnych praw i wolności

ną.ingerencję.w.konstytucyjne.prawo.wolności.słowa..Przepisy.te.ustanawiają.„tamę”.

dla.jakiejkolwiek.wypowiedzi.o.charakterze.publicznym.zawierającej.krytykę.praktyki.

medycznej.innej.osoby,.chociażby.krytyka.ta.znajdowała.oparcie.w.rzeczywistym.stanie.

rzeczy.i.podejmowana.była.w.interesie.publicznym.(np..dla.dobra.pacjentów)..Kwestio-nowana.regulacja.wprowadza.więc.nieproporcjonalne.ograniczenie.wolności.słowa..

Trybunał. Konstytucyjny. podzielił³⁷². stanowisko. Rzecznika. i. orzekł,. że. art.. 52.

ust..2.Kodeksu.etyki.lekarskiej.w.związku.z.art..15.pkt.1,.art..41.i.art..42.ust..1.ustawy.

z.dnia.17.maja.1989.r..o.izbach.lekarskich.w.zakresie,.w.jakim.zakazuje.zgodnych.

z. prawdą. i. uzasadnionych. ochroną. interesu. publicznego. wypowiedzi. publicznych.

na.temat.działalności.zawodowej.innego.lekarza,.jest.niezgodny.z.Konstytucją.

W dokumencie Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2008 (Stron 136-140)