T EMATYKA BADAŃ EMPIRYCZNYCH

Zarządzanie strategiczne jest wyraźnie wyodrębnioną częścią nauk o zarządzaniu. Przedmiotem teorii zarządzania strategicznego jest proble-matyka planowania rozwoju i restrukturyzacji organizacji, zarządzania w kryzysie oraz tworzenia narzędzi racjonalizujących te procesy (metody planowania, analizy strategicznej, metodyki kontroli realizacji strategii)⁶.

Rozwój zarządzania strategicznego odbywa się zarówno na poziomie tworzenia modeli teoretycznych, jak też narzędzi wspomagających zarzą-dzanie strategiczne. Obiektami badań strategii są przede wszystkim przed-siębiorstwa i ich zgrupowania. Jednak większość teorii i narzędzi znajduje zastosowanie w badaniu organizacji nie będących przedsiębiorstwami, a więc organizacji samorządowych, administracji publicznej i wszelkich organizacji non profit.

Teoria zarządzania strategicznego jest na świecie nauką w fazie dojrza-łej. Dowodem tego jest nie tylko długi okres uprawiania tej nauki (ponad czterdzieści lat), duża liczba badaczy, ale przede wszystkim wysoki stopień dojrzałości paradygmatów zarządzania strategicznego. Mimo wielu szkół zarządzania strategicznego różniących się oceną możliwości planowania rozwoju organizacji, diagnozą czynników sukcesu strategii, a także zaleceń rekomendowanych menedżerom, kilka ustaleń dotyczących istoty zarzą-dzania strategicznego jest powszechnie akceptowanych przez badaczy. Po-wszechne jest przekonanie przedstawicieli nauk o zarządzaniu o ścisłym uzależnieniu sytuacji przedsiębiorstwa od zmian w otoczeniu, konieczności przewidywania tych zmian i przystosowywania się do nich, podobnie jak przekonanie o rosnącej turbulencji otoczenia i wzroście stopnia trudności zarządzania strategicznego. Podzielane jest też przekonanie o konieczności badania rozwoju organizacji w ścisłym powiązaniu z innymi obszarami za-rządzania, przede wszystkim z zarządzaniem operacyjnym i projektowym, zarządzaniem jakością, zarządzaniem zasobami ludzkim, a także w powią-zaniu z takimi naukami jak ekonomia, socjologia czy antropologia. Te zało-żenia dotyczące istoty zarządzania strategicznego (paradygmaty?) kształto-wały się przez wiele lat, a wraz z ich tworzeniem zmieniały się zaintereso-wania badawcze i sposób prowadzenia badań.

Dla potrzeb wyodrębnienia badań z zakresu zarządzania strategicznego od innych obszarów badawczych konieczne jest zdefiniowanie wymiarów strategii i problemów powiązanych ze strategią. K. Obłój definiuje zarządza-nie strategiczne jako teorię efektywności firmy, dyscyplinę naukową na sty-ku nowoczesnej mikroekonomii, teorii finansów, organizacji, marketingu,

6 Tamże.

metod ilościowych i psychologii społecznej i wymienia pięć pytań, na które zarządzanie strategiczne szuka odpowiedzi:⁷

Pytanie 1. Od czego zależy sukces organizacji?

Pytanie 2. Jak są zorganizowane i wykorzystywane zasoby firmy?

Pytanie 3. Jak organizacja reaguje na zmiany w swoim otoczeniu?

Pytanie 4. Jak wygląda proces budowy strategii i jakie znaczenie ma w nim kreatywność i innowacje?

Pytanie 5. Jakie są strategiczne konsekwencje największych decyzji inwestycyjnych o fuzji, akwizycji lub dezinwestycji.

B. de Wit i R. Meyer wyróżniają trzy wymiary strategii w wymiarze em-pirycznym⁸:

 proces tworzenia strategii, czyli strumień działań w obszarze strategii,

 treść strategii rozumiana jako treść decyzji i jej efekt,

 kontekst strategiczny rozumiany jako wszystkie uwarunkowania pro-cesu strategicznego i jego efektów.

Uwzględniając powyższe definicje proponuję klasyfikację tematyki ba-dań z zakresu zarządzania strategicznego w formie trzech bloków proble-mowych, które uporządkowane i powiązane (strzałki)można traktować jako trzy zmienne powiązane ze sobą przyczynowo-skutkowo tworzące zarys mo-delu badawczego uwzględniającego wszystkie problemy zarządzania strate-gicznego.

Rysunek 1. Tematyka badań empirycznych w zakresie zarządzania strategicznego

Głównym obszarem badań z zakresu strategii jest problem wyborów strategicznych. W tym obszarze badane są m.in. typy strategii rozwoju i strategii konkurencji. Analizuje się częstotliwość wyborów różnych typów strategii, popularność poszczególnych opcji (modeli) strategicznych, zmiany w tym zakresie. Przedmiotem badań są też postawy menedżerów w procesie podejmowania decyzji strategicznych, orientacje strategiczne, sposób po-stępowania w procesie, kryteria wyboru, stosowane narzędzia analizy, pla-nowania i kontroli strategicznej. Praktycznie we wszystkich badaniach wy-stępuje opis i analiza wyników wyborów strategicznych lub procesu dojścia do wyboru strategii. Przykładem badań skupionych na wyborach strate-gicznych mogą być m.in. badania nad wyborami stopnia dywersyfikacji

7 K. Obłój, Pasja i dyscyplina strategii. Jak z marzeń i decyzji zbudować sukces firmy?, Poltext, Warszawa 2010, s. 17 i dalsze.

8 B. de Wit, R. Meyer, Synteza strategii, PWE, Warszawa 2007, s. 20.

Determinanty

wybo-rów strategicznych Wybory

strategiczne Skutki wyborów strategicznych

przedsiębiorstw zmierzające do określenia proporcji, w jakich wybierano różne modele dywersyfikacji lub badania pokazujące proporcje, w jakim dana populacja przedsiębiorstw wybierała określony model internacjonali-zacji czy rodzaj przewagi konkurencyjnej.

Drugim obszarem tematycznym nie zawsze, ale często występującym w badaniach są determinanty wyborów strategicznych. Determinanty te należy rozumieć jako czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, które skłaniają menedżerów do podjęcia określonej decyzji strategicznych lub określonych zachowań w procesie decyzyjnym. Najczęściej badanymi determinantami zewnętrznymi są: sytuacja makroekonomiczna (strategie w okresie kryzy-su), zmiany polityczne (np. zmiany strategii spowodowane wejściem kraju do Unii Europejskiej), zmiany prawa i przełomy technologiczne oraz zmiany w otoczeniu konkurencyjnym przedsiębiorstwa związane z zachowaniami dostawców, konkurentów i klientów. Determinantami wewnętrznymi mogą być np.; wielkość przedsiębiorstwa, forma prawna i właścicielska, lokaliza-cja, rodzaj działalności, kultura organizacyjna, styl kierowania, jakość i charakter zasobów. Do badań, których przedmiotem były determinanty wyborów strategicznych należą np. badania dotyczące specyfiki wyborów strategicznych w małych i średnich przedsiębiorstwach lub badanie różnic między wyborem modelu internacjonalizacji a wielkością i krajem pocho-dzenia przedsiębiorstwa czy badania zmian strategicznych przedsiębiorstw po wejściu do Unii Europejskiej.

Trzecim obszarem badań jest analiza skutków wyborów strategicznych dla samych przedsiębiorstw, jak też wpływu tych wyborów na sytuację w sektorze i gospodarce. Najczęściej można spotkać badania, których przedmiotem była analiza ekonomicznych skutków określonych typów wy-borów strategicznych, rzadziej wpływu tych wywy-borów na przekształcenia strukturalne czy kulturowe.

Wydaje się, że można zauważyć pewną ewolucję zainteresowań badaw-czych na świecie. Pierwsze, pionierskie badania nad strategiami dotyczyły obszaru wyborów strategicznych, z czasem badania strategii rozszerzono na analizę determinant, a potem na analizę skutków wyborów strategicznych.

Nastąpiło rozszerzenie badania wyborów strategicznych w kierunku bada-nia uwarunkowań i powiązań przyczynowo-skutkowych. Towarzyszyła temu tendencja do wyodrębniana jednorodnych grup przedsiębiorstw i szukania w specyfice przedsiębiorstwa zarówno determinant, jak i efektów wyborów strategicznych. Prowadzi to do analiz porównawczych odpowiadających na pytanie: czym różnią się wybory strategiczne przedsiębiorstw w zależności od ich specyfiki np. czym różnią się wybory strategiczne w zakresie interna-cjonalizacji grup kapitałowych od wszystkich przedsiębiorstw czy w jaki sposób na różnice w budowaniu przewagi konkurencyjnej wpływa kraj po-chodzenia przedsiębiorstwa itp.

Na podstawie wspomnianego na wstępie przeglądu badań i publikacji z zakresu zarządzania strategicznego można stwierdzić, że podstawa teore-tyczna stanowiąca punkt wyjścia do badania strategii jest podobna w Pol-sce i na świecie. Polscy badacze opierają się w badaniach na światowej, głównie amerykańskiej literaturze, choć nie można pominąć wkładu, jaki wnieśli w rozwinięcie teorii strategii, szczególnie w odniesieniu do szkoły zasobowej, polscy badacze.